148
QUYOSH ENERGIYASIDAN STERLING DVIGATELI YORDAMIDA
FOYDALANISHNING ISTIQBOLLARI
B.B.Boynazarov
Farg‘ona politexnika instituti
Sterling dvigateli yaratilganiga uzoq vaqt bo‘lgan bo‘lsada
ijtimoiy hayotda undan
foydalanish ko‘p miqdorni tashkil etmaydi. Bunga asosiy sabab sifatida ichki yonuv
dvigatellarining keskin rivojlangani ko‘rishimiz mumkun. Lekin hozirgi davrga kelib,
qayta
tiklanmaydigan yoqilg‘i manbalarining keskinn qisqarishi qayta tiklanadigan energiya bilan
ishlaovchi qurilmalar rivojlanishiga turtki bo‘ldi. Shuning uchun ham tashqi yonuv dvigateli
bo‘lgan Sterling dvigateli bugundi kunda samarador hisoblanadi.
Uning ichki yonuv
dvigatellaridan asosiy afzallik tomonlaridan biri yoqilg‘i tanlamasligidir. Sterling dvigatelining
asosiy keng tarqalgan uchta turi mavjud: Alfa, Beta, Gamma [1-3].
Sterling dvigatellari qayta tiklanuvchi energiya manbalaridan bo‘lgan quyosh
energiyasidan foydalangan holda elektr energiya ishlab chiqara oladi.
Quyosh energiyasidan
foydalangan holda elektr energiya ishlab chiqaruvchi Sterling dvigatelining tashqi ko‘rinishi 1-
rasmda ko‘rsatilgan.
1-rasm. Quyosh energiyasini elektr energiyaga o‘zgartiruvchi Sterling dvigatelining tashqi
ko‘rinishi.
Bundan tashqari quyosh energiyasini elektr energiyasiga emas balki mexanik energiyaga
aylantiruvchi Sterling dvigatellari 2-rasmda tasvirlangan.
2-rasm. Quyosh energiyasini mehanik energiyaga aylantiruvchi Sterling dvigateli
.
149
Sterling dvigatelining asosiy afzaliklari quyidagilardan iborat hisoblanadi:
Dvigatelning ishlashi uchun harorat farqi zarur, bu esa yoqilg‘ining isishi muhim emas;
Qo'shimchalar va aksessuarlardan foydalanishning hojati yo'q,
vosita dizayni sodda va
ishonchli;
Dizayn xususiyatlari tufayli vosita manbai 100,000 soatlik ish vaqtini tashkil qiladi;
Dvigatel tashqi shovqin chiqarmaydi, chunki zarba yo'q;
Dvigatelning ishlashi chiqindi moddalarning emissiyasi bilan birga bo'lmaydi;
Dvigatelning ishlashi minimal
tebranish bilan birga keladi;
Shilinglardagi jarayonlar ekologik jihatdan toza. To'g‘ri issiqlik manbaini ishlatish vositani
toza qiladi.
Foydalanish sohalari:
"Stirling" dvigateli o'z o'rnini topdi va o'lchamlari va hamma narsaning muhimligi muhim
bo'lgan joylarda faol foydalaniladi:
Dvigatel Stirling elektr generatori.
Issiqlikni elektr energiyasiga aylantirish mexanizmi. Ko'pincha ko'chma turistik
generatorlar, quyosh energiyasidan foydalanish uskunalari
sifatida ishlatiladigan
mahsulotlar mavjud.
Dvigatel nasosga o'xshaydi (elektrchi).
Dvigatel elektr energiyasini tejash, isitish tizimlarining pallasida o'rnatish uchun
ishlatiladi.
Dvigatel nasosga (isitgichga) o'xshaydi.
Issiq iqlimi bo'lgan mamlakatlarda dvigatel xona isitgichi sifatida ishlatiladi.
Suv osti kemasi stirling dvigateli:
shu kabi sohalarda keng qo‘llash mumkun.
O‘zbekistonda quyosh energiyasining yalpi salohiyati 51 milliard tonna neft ekvivalentidan
ortiqroqdir, bu esa respublika hududidagi xozirgacha tekshirilgan
barcha qayta tiklanuvchi
energiya manbalarining 99,7 % iga teng. Uning texnik salohiyati 176,8 mln tonna neft ekvivalenti.
(Qayta tiklanuvchi energiya manbalarining jami texnikaviy salohiyati 98,6 % ga teng).O‘zbekiston
hududida har yili tushayotgan quyosh energiyasi o‘zining absalyut qiymatiga ko‘ra mamlakatning
o‘rganilgan barcha uglevadarod xom ashyosi zaxirasidan ko‘pdir [4].
Yuqoridagi ma’lumotlardan kelib chiqgan holda hulosa qiladigan bo‘lsak, Sterling
dvigatelidan O‘zbekiston sharoitida foydalanish samarali hisoblanadi.
Foydalanilgan adabiyotlar
1.
Boynazarov B.B. O‘zbekisтonda sтerling dvigaтelidan foydalanish isтiqbollari. // (STJ
FerPI, FarPI IТJ, NТJ FerPI, 2020, T.24, №2) 204-207 v.
2.
Camille Bachelier. Sterling engines. // Energy Technology Royal Institute of Technology
Stockholm, Sweden. July 2009.Sт. (36).
3.
Boynazarov B.B., Тursunov I.M., Raxmonov M.D., Umarov I.A., Maxkamov A.B.
Generating electricity using sterling engines at condensing heat stations // Mejdunarodnaya
zarubejnaya konferensiya «International scientific review». p (39-42).
4.
Nazrullaev O.X. O‘zbekisтonda qayтa тiklanadigan energiya тexnologiyalaridan
foydalanishni тarтibga soluvchi normaтiv-xuquqiy xujjaтlar bazasi. Тoshkenт-2016 y.
V.(13).
5.
Iskander Tlili. Thermodynamic Study on Optimal Solar Stirling Engine Cycle Taking Into
Account the Irreversibilities Effects // Energy Procedia 14 (2012) 584 – 591.
6.
Daffi Djon, Bekman Uilyam., Osnovы solnechnoy тeploenergeтiki. ID Inтellekт, 2013 g.
7.
http://www.reprap-windturbine.com/
