10
2.1. Electronics Workbench Multisim dasturiy kompleksi
Electronics Workbench Multisim dasturiy kompleksining qisqacha
tavsifi. Zamonaviy elektr va elektron qurilmalarni loyihalash va ishlab chiqish
katta aniqlik va chuqur tahlilni talab qiladi. Bundan tashqari,
bajariladigan
ishlarning katta hajmga egaligi va murakkabliligi sababli kompyuter
texnologiyalaridan foydalaniladi.
Electronics Workbench Multisim dasturiy kompleksi elektr zanjirlarni
dasturiy loyihalash va imitatsiya qilish vositalaridan biri bo’lib hisoblanadi. U
elektr zanjirlarni va elektron qurilmalarni loyihalovchi korxonalarda va oliy
o’quv yurtlarida qo’llanilishi mumkin.
Electronics Workbench Multisim bilan ishlash kompyuter texnikasi bo’yicha
chuqur bilimlarni talab qilmaydi. Dasturning
interfeysini bir necha soat
davomida o’zlashtirib olish mumkin [19].
Modellash dasturining tarkibi. Hozirgi vaqtda jahonda ko’plab
kompyuterda modellash dasturlari qo’llanilmoqda. Ular ichida o’quv yurtlarida
eng ko’p qo’llaniladigan dasturlardan biri Interactive Image Technologies
firmasining Electronics Workbench Multisim dasturidir.
Kompyuterda modellash dasturining tarkibiy sxemasi 1-rasmda keltirilgan.
Zanjir elementlarining ma`lumotlar bazasi ko’plab elementlar -rezistorlar,
kondensatorlar, g`altaklar, diodlar,
tranzistorlar, mikrosxemalar va boshqa
elementar to’g`risidagi ma`lumotlarni o’z ichiga olgan. Ma`lumotlar bazasidagi
har bir element o’zining ekvivalent sxemasi va parametrlarining tavsifiga ega.
Qurilmaning sxemasini kiritish uchun ma`lumotlar bazasidan kerakli
elementlar olinadi (chaqiriladi). Ekranda elementning
shartli belgisi, nomi (turi)
va asosiy parametrlari hosil bo’ladi. Elementlar bir-biriga simlar bilan ulanadi.
Modellash dasturida sxemaning ichki tavsifi hosil qilinadi. U sxemadagi
elementlar, har bir element ulangan
tugunlarning tartib raqamlari, har bir
elementning parametrlari va tugunlarning tartib raqamlari, har bir elementning
parametrlari va boshqa zarur qo’shimcha informatsiyalarni o’z ichiga oladi.
11
Sxemaning tugunlariga tartib raqamlar avtomatik tarzda berib boriladi.
Sxemaning korpusiga, odatda, 0 tartib raqami beriladi.
2.1-rasm. Kompyuterda modellash dasturining tarkibiy sxemasi
Zanjir uchun tenglamalarni tuzish. Elementlarning tenglamalari (Om qonuni)
va ulanishlarning tenglamalari (Kirxgof qonunlari)ga asosan amalga oshiriladi.
Bunda sxemaning ichki tavsifi va elementlarning
ekvivalent sxemalaridan
foydalaniladi. Modellash dasturidagi tenglamalar sonini kamaytirish uchun
asosan tugun kuchlanishlari usuli va konturlarning toklari usuli ishlatiladi. Zanjir
tenglamalarini tuzish algoritmi juda sodda. Masalan, tugun tenglamalarini
tuzish jarayoni sxema tugunlari (korpusga ulangan tugundan tashqari) uchun
tenglamalar tuzish va har bir tugunga ulangan o’tkazuvchanliklarni
hisobga
olishdan iborat. Konturlarni ketma-ket ko’rib chiqish kontur tenglamalarni tuzish
imkonini beradi. Tenglama tuzish uchun zarur bo’lgan elementlarning
parametrlari ma`lumotlar bazasidan olinadi.
Zanjir tenglamalarini echish sonli usullardan foydalanib amalga oshiriladi.
Hisoblashlarni kamaytirish uchun har xil turdagi signallar uchun alohida echiladi.
Ko’pchilik hollarda zanjirlar quyidagi rejimlarda hisoblanadi:
12
• o’zgarmas tokda (DC rejimi);
• kichik garmonik tasirlarda (AC rejimi);
• o’tish rejimida (Transiet rejimi);
O’tish rejimida tok va kuchlanishlar murakkab tarzda o’zgarishi va
nochiziqli rejim yuzaga keladigan katta qiymatlarga erishishi mumkin.
Nochiziqli tenglamalarni echishda ma`lumotlar bazasidan elementlarning
nochiziqli xarakteristikalari ham olinadi.
Natijalarni chiqarish zamonaviy kompyuterlarning modellash dasturlarida
grafik (grafiklar,
diagrammalar, rasmlar va h.k.) va matn ko’rinishida amalga
oshiriladi. Olingan natijalarni monitor ekraniga, printerga chiqarish yoki faylga
yozish mumkin.
