XSC2  ostsilograf  oynasini  simmetrik  multivibrator  kuchlanish  ostsilogrammasi bilan xiosbotga ko’chirib oling

XSC2 
ostsilograf 
oynasini 
simmetrik 
multivibrator 
kuchlanish 
ostsilogrammasi bilan xiosbotga ko’chirib oling. 
Multivibrator parametirlarini tanlashda quydagi holat qo’llaniladi: 
kondensator zaryadlanishi va razriadlanish o’lchami bo’yicha kuchlanish u
C 

invertirlovchi kirishda noinvertirlovchi kirish musbat teskari bo’lanish (ПОС) 
kuchlanishidan oshishi kerak 

u
kir.n

= 

ch iq
U

yoki

u
kir.n

= 

ch iq
U

(

= R
3
/(R
3
+ 
R
oc
) chiqish kuchlanishi u
chiq
yarim davr mobaynida o’zgarmasdan qoladi (3.6-
rasm). u
С
= 

u
kir.n

tenglikda chiqishdagi kuchlanish u
chiq 
ishorasini sakrsh bilan 
o’zgartiradi. 

61 
3.6-rasm. Ostsilograf yordamida olingan vaqt diagramma 
Chiqish impulslarining davomiligini t
1
va t
2
aniqlashda, t
1
intervalda
kuchlanish u
C

c h i q
U

 dan

ch iq
U
intiladi va 

ch iq
U

pog’onaga erishadi, t
2
intervalda 
esa 

ch iq
U

dan 

ch iq
U
ga intiladi va 

ch iq
U
ga erishadi, ya’ni ko’rsatilgan intervallarda 
kondensatordagi kuchlanish vaqtlari quydagicha o’zgaradi: 
,
)
(
;
)
1
)(
(
/
/















chiq
t
chiq
chiq
C
chiq
t
chiq
chiq
C
U
e
U
U
u
U
e
U
U
u






bu yerda, 

= R
1
C = R
2
C- manfiy teskari bo’lanish vaqti doimiy. 
Agar

ch iq
U
= 

ch iq
U
bo’lsa, u holda impulslar davomiyligi (VD1 va VD2 diodlar 
qrshiliglarini hisobga olmagan holda): 
),
/
2
1
ln(
)]
1
/(
)
1
ln[(
3
2
1
oc
R
R
t
t










davr va tebranish chastotasi esa 
2
1
t
t
T


и 
T
f
/
1

. 
Hosil qilinayotgan impulslar davomiyligi, ularning fronti kabi, rezistorlar R1, 
R2 va sig’im C ortishi (kamayishi) bilan ortadi (kamayadi). 
 

62 
Topshiriq 3. Nosimmetrik multivibratorni tekshirishni amalga oshiring (A 
va B kalitlar ochiq, 3.5-rasm), rezistorlar R1, R2 qarshiligini R
1
=50 kOm, R
2
= 30 
kOm va kondensator C sig’imini C=50 nF o’rnatib. Ostsilograf XSC2 oynasida 
vizir chiziqlar yordamida chiqish kuchlanishi parametirlarini o’lchang: 

chiq
U
, 

ch iq
U
, 
t
1
va t
2
, davr T va chiqishda kuchlanish tebranishi chastotasi f va hisoblangan 
kattaliklar bilan o’lchangan vaqtinchalik parametirlarni solishtiring.
XSC2 
ostsilograf 
oynasini 
simmetrik 
multivibrator 
kuchlanish 
ostsilogrammasi bilan xiosbotga ko’chirib oling. 
Multivibrator chiqish impulslari nosimmetrikligi (t
1
≠ t
2 
3.7a-rasm, R
1
= 50 kOm, 
R
2
= 20 kOm va С = 50 nF bo’lganda olingan) Shmit triggerining
(multivibratorning asosiy elementi) 

ch iq
U
pog’onadan 

ch iq
U
pog’onaga (

1
= R
2
C) va 

ch iq
U
pog’onadan 

ch iq
U
pog’onaga (

2
= R
1
C) ulanganda bir hil bo’lmagan C 
kondensatorning zaryarlanish va razriadlanish o’zgarmas vaqtida ta’minlanadi.
3.7-rasm. Multivibrator chiqish impulslari nosimmetrikligi
Chiqish kuchlanishining tebranish chastotasi va davri 
T = t
1
+ t
2
; f = 1/(t
1
+ t
2
), 
Bu yerda
);
/
2
1
ln(
)]
1
/(
)
1
ln[(
3
1
1
1
oc
R
R
t









а) 
б) 

63 
);
/
2
1
ln(
)]
1
/(
)
1
ln[(
3
2
2
2
oc
R
R
t










1
= R
2
C и 

2 
= R
1
C – C kondensator 
zaryadlanish va razriadlanish zanjiri vaqt doimiysi.
Topshiriq 4. R
1
= 50 kOm, R
2
= 50 kOm va С = 50 nF bo’lganda kutuvchi 
multivibrator tekshirishni (A va B kalitlarni yopib, 3.5-rasm) o’tkazing. XSC2 
ostsilograf oynasida vizir chiziqlardan foydalanibimpuls davomiyligi o’lchang va 
uni hisoblangan davomiylik bilan solishtiring, ushbu formula bilan aniqlanuvchi 
)
/
2
1
ln(
)]
1
/(
)
1
ln[(
3
1
1
1
oc
R
R
t









, bu yerda  

1
= R
2
C.
XSC2 ostsilograf oynasini kutuvchi multivibrator kuchlanish ostsilogrammasi 
bilan xiosbotga ko’chirib oling. 
Kutuvchi multivibrator sxemasida kondensator C faqat u
C
kuchlanishgacha 
zaryadlanishi mumkin, ochiq diod VD1 kuchlanishiga teng U
tog’ 
=0,5…1,2 V (6-
rasm), va u 

ch iq
U

kuchlanishdan yanada manfiy bo’la olmaydi, u
chiq
=

ch iq
U
bo’lganda OK noinvertirlovchi kirishiga berilgan (3.7b-rasm). Shu sababli sxema 

ch iq
U
dan 

ch iq
U
holatga o’zo’zidan mustaqil ulana olmaydi. 
Musbat teskari bo’g’lanish zanjiriga E1 generatordan musbat ishga 
tushiruvchi impuls berishda (XSC1 ostsilograf D kanaliga ham, 3.7b-rasm) 
masalan, amplitudasi 2V, OK noinvertirlovchi kirishida (B kanal) manfiy 
kuchlanish u
kir.n
= 

0,8 V mutloq qiymatidan oshib ketuvchi, chiqishdagi 
kuchlanish u
chiq
(C kanal) 

ch iq
U
gacha tez o’sadi. Bu kuchlanishdan R2 rezistor 
orqali C kondensator zaryadlanishni boshlaydi. Qachon uC kuchlanish (A kanal) 
kondensatorda ozgina ko’o bo’lsa 

ch iq
U

sxemani 

ch iq
U
kuchlanish pog’onasiga
yangi qaytaulanish va kondensatorni diod U
tog’
kuchlanishgacha qaytazaryadlanish 
sodir bo’ladi, ya’ni sxema boshlang’ich holatga qaytdi. 
Topshiriq 1. Labworks laboratoriya majmuasini va MS11 muhitini ishga 
tushuring. Circuit Design Suite 11.0 papkasida joylashgan 7.9.ms11 fayilini 
oching yoki MS11 muhiti ish sohasida kuchlanishni chiziqli o’zgartiruvchi 
generatorni (KChO’G) tekshirish uchun sxemani mustaqil ravishda yig’ing (3.8-

64 
rasm) va komponentlar muloqat oynasida ularning parametrlarini yoki ish 
rejimlarini o’rnating. Sxemani xisobotga ko’chirib oling.
3.8-rasm. Kuchlanishni chiziqli o’zgartiruvchi generatorni (KChO’G) tekshirish 
uchun sxema 
Virtual OK da yig’ilgan manfiy teskari bog’lanishda RC-zanjir bilan,
KChO’G sxemasi (9-rasm) o’zi bilan, kalit yordamida kondensator zaryadlanish toki 
doimiyligi ta’minlanadigan integratorni namoyon qiladi, boshqarish E1 generator 
chiqish impulslari bilan amalga oshiriladigan n-p-n tipli VT tranzistorda 
yig’ilgan:VT tranzistor bazasiga kuchlanishning manfiy qutibi berilsa tranzistorli 
kalit ochiladi, uning to’htatilishida esa yopiladi. 
C kondensatorning zaryadlanishi va razriadlanishini ko’ramiz (9-rasm), E 
generator EYuK E=-5V, qarshilik R=300kOm va C=10 nF , E1 generator 
chiqruvchi impulslar dvomiligi t
u
=5 mks va ularning davri T=0,2 ms bo’lganda 
olingan vaqt diagrammasidan foydalanib (3.9-rasm). 

65 
3.9-rasm. impulslar dvomiligi t
u
=5 mks va davri T=0,2 ms bo’lganda olingan vaqt 
diagrammasi 
Kondensatorning zaryadlanish jarayoni (uC=uchiq kuchlanishda) chiziqli 
o’sayotgan to’g’ri siga mos keladi. Qachon kondensatorda kuchlanish yuqori 
nisbiy chegaraga yetganda, E1 generator impulsi tasirida VT tranzistor ochiladi va 
kondensator shuntirlanadi, ochiq VT tranzistor kichik qarshiligidan tezda 
razriadlanadi. KChO’G  chiqish kuchlanishi T davr ohirida qiymatiga erishadi, 
t
RС
U
dt
i
С
u
U
u
u
t
kir
C
C
mC
C
chiq





0
1
;
Impuls vaqti intervalida esa chiqish kuchlanishi ochiq tranzistor VT 
elektrodlari kollektor-emitter o’rtasida kuchlanish tushkunisha tezda tushadi. 
Generator E kirish kuchlanishi U
kir
=U
kir
=-5V bo’lganda KChO’G tekshirish 
o’tkazing; manfiy teskari bog’lanish zanjiri qarshilikgi R=250 kOm va sig’imi 
C=10 nF; to’g’ri burchakli impulslar davomiyligi t
u
=5 mks va E1 generator to’g’ri 
burchakli impulslarga amal qilish davri T=0,2 ms (9-rasm). ostsilograf XSC2 
oynasida vizir chiziqlar yordamida kirish kuchlanishi amplitudasini o’lchang va uni 
hisolangan amplituda U
mC
bilan solishtiring. Ostsilograf XSC2 oynasini KChO’G 
kuchlanishi ostsilogrammasi bilan xisobotga ko’chirib oling.