Hyper Text Markup Lanquage (HTML)ni belgilash tili to’g`risida

Download 1,99 Mb. Pdf ko'rish
bet	16/24
Sana	31.01.2024
Hajmi	1,99 Mb.
	#149036

1 ... 12 13 14 15 16 17 18 19 ... 24

Bog'liq
matlab

«hissa qo’shish» darajasi

2.2. Hyper Text Markup Lanquage (HTML)ni belgilash tili to’g`risida
umumiy ma`lumot
Butun dunyo o’rgimchagi–World Wide Web (WWW) HTML gipermatn
bog`lanish tili yordamida tuzilgan Web-sahifalardan iborat HTML ancha
murakkab til (Standart Generalived Marnup Language SGMLning hisoblanadi.
Ananaviy tushuncha bo’yicha HTML butunlay dasturlash tili hisoblanmaydi.
HTML–hujjatni belgilash tili. HTML–hujjatni tadqiq qilishda matnli hujjatlar
teg(tag)lar bilan belgilanadi. Ular maxsus burchakli ishoralar bilan o’rlagan
bo’ladi, (< va >). Teglar matnlarni formatlashda va matnga har xil nomatn
elementlarni masalan, grafiklar, qo’shimcha ob`ektlar va shu kabilarni o’rnatishda
ishlatiladi.
HTML tilining asosiy qoidalari quyidagicha:
1 − qoida. HTMLdagi istagan harakat teglar bilan aniqlanadi. Bitta teg (chap)
harakatning bosh qismida, ikkinchisi esa, (o’ng) oxirida turadi. Bunda teglar « < »
yoki « > » ishoralar bilan yonma-yon turadi. Yolg`iz o’zi ishlatiladigan teglar ham
mavjud.
2 − qoida. Brauzer darchasidagi burchakli qavs ichiga joylashtirilgan istagan
teg yoki boshqa instruktsiya tashqariga chiqarilmaydi va HTML–fayl uchun ichki
buyruq hisoblanadi.
Shakl: ......sahifa matni...<|HTML> bunda chapki teg
HTMLdagi hujjatning boshlanishini, <|HTML> teg esa oxirini anglatadi. Agar
brauzer chapki tegga duch kelsa, navbatdagi matn–bu HTMLdagi kod ekanligi
ma`lum bo’ladi. Brauzer o’z darchasida tegni emas, balki teglar o’rtasidagi matnni
ko’rsatadi. Bu teglar bilan HTMLdagi istagan hujjat boshlanadi va tamom bo’ladi.
HTML qoidalariga ko’ra, yopuvchi (o’ng) teg xuddi ochuvchi (chap) teg
singari yoziladi, lekin teg nomi oldiga «|» (to’g`ri slesh) simvoli qo’shib qo’yiladi.
Qo’shaloq teglar orasida yagona printsipial farq shundaki, yopuvchi teglar
parametrlardan foydalanmaydilar.

39
Mos yakunlovchi teglarga muxtoj bo’lgan teglar konteyner teglar deyiladi.
Ochuvchi va yopuvchi teglar orasida yozilganlarning barchasi teg-konteynerga
tegishli bo’ladi. Ba`zida yakunlovchi tegni tushirib qoldirsa ham bo’ladi. Masalan,

jadvalining yacheykasidagi ma`lumotlarni ifodalovchi teg uchun unga mos
bo’lgan yopuvchi teg <|TD> ni doimo tushirib qoldirish mumkin, jadval
yacheykasi uchun ma`lumotlarning tugallanganligi navbatdagi

tegning
paydo bo’lishi orqali aniqlanadi.
Qator teglar yakunlovchi teglarga muxtoj bo’lmaydi. Misol tariqasida
quyidagilarni keltirish mumkin: tasvirni o’rnatish tegi;
satrining
majburiy ravishda uzatilishi; bazaviy shriftning ko’rsatmasi va
boshkalar. Ko’pincha tegning mohiyatiga qarab uning yakunlanishiga muhtojligi
to’g`risida fikr qilish mumkin.
HTMLda teglarning noto’g`ri yozilishiga e`tibor berish odat tusiga kirmagan.
Noto’g`ri yozilgan teg yoki uning parametrini brauzer aniqlanishi kerak. Bu barcha
brauzerlar uchun umumiy qoidadir. Ba`zan brauzerlar ta`siri ostiga xato yozilgan
teglar bilan birga, brauzerning ma`lum versiyasi anglanmagan teglar ham tushib
qoladi.
HTML teglari «hissa qo’shish» darajasi bo’yicha ajralib turadi. Murakkab
HTML–hujjatlarda ba`zi elementlarning xissa qo’shish darajasi 10dan ham oshishi
mumkin. Bunda oldingi hissa qo’shish darajasida bo’lgan teglar mavjud teglarga
nisbatan Bosh (родителский) teg deyiladi. Mavjud teg esa, tarmoqlanib chiqqan
(дочерний) yoki sho’`ba teg hisoblanadi. O’z navbatida, sho’ba–teg o’z hissasini
qo’shgan boshqa teglarga nisbatan bosh teg hisoblanishi mumkin.
Teglar parametrlar yoki atributlar (ang. attribute) bilan yozilishi mumkin.
Ruxsat etilgan parametrlar yig`indisi har bir teg uchun individual hisoblanadi.
Parametrlar yozishining umumiy qoidasi quyida keltirilgan. Teglar nomidan keyin
bir-birlari bilan probellar bilan ajralib turadigan teglar yozilishi mumkin. Teg
parametrlarining ketma-ketligi ixtiyoriy ravishda bo’ladi. Ko’p parametrlar
ularning mohiyatini (значение) ko’rsatishni talab qiladi, lekin ba`zi parametrlar

40
ularsiz yozilib fikr bildirmaslik (jim turish)ni ma`qul ko’radi. Agar parametr
mohiyat talab qilsa, u holda parametr nomidan keyin tenglik (q) ishorasi orqali
ko’rsatiladi. Parametr mohiyati qavs ichida yoki kavssiz yozilishi mumkin. Agar
parametr mohiyatida probel ishtirok etgan bo’lsa, u holda qavs, albatta yoziladi.
Parametr mohiyatida (teg va parametrlar nomidan farqli ravishda) ba`zida yozuv
registri muhim bo’ladi. Tegning parametr bilan yozilishiga misol:
< TABLE BORDER ALIGN ―left‖>
Bu erda tegi uchun ikkita parametr berilgan. Moxiyatsiz
ko’rsatilgan birinchi parametr BORDER. Ikkinchi parametr ALIGN left
mohiyatiga ega.
HTML teglari turli xil parametrga ega bo’lishi mumkin, lekin barcha teglarga
mos tushadigan qator parametrlar ham mavjud. Masalan, HTML hujjatidagi
bulimida foydalanishga ruxsat etilgan barcha teglar quyidagi
parametrlarga ega bo’lishi mumkin: CLASS, ID, LANG, LANGUAGE, STILE va
TITLE. Parametrlar CLASS, ID, STILElar Internet Explorerning 3.0 versiyasidan
boshlab va Netscapening 4.0 versiyasidan boshlab kuvvatlanib keladi. Bu
parametrlar uslub (stil)lardan fodalanilganda kerak bo’ladi. Parametrlar LANG,
LANGUAGE, TITLElar faqat Internet Explorerning 4.0 versiyasidan boshlab
quvvatlanib keladi. Bu parametrlar mos kelgan foydalanadigan tillarni ko’rsatadilar
(masalan, Rossiya uchun LANG ru), skript yozish tilini (masalan, LANGUAGE
Java Script) va boshqalar.
Zamonaviy HTMLda til teglari va unda ko’rsatilgan qiymatlar bilan birga,
boshlang`ich HTML-kodda stsenariy kodlari(Java Script yoki VB Script) ham
yoziladi.
90-yillarning o’rtalarida internet tarmog`ining eksponentsial o’sishi oqibatida
HTML tili ommaviy tus oldi. Bu vaktga kelib, tilni standartizatsiyalash zarurati
tug`ildi, chunki ko’p kompaniyalar Internetga kirish uchun ko’plab dasturiy
ta`minotlar ishlab chiqdilar, to’xtovsiz o’sib borayotgan (HTML instruktsiyasi

41
bo’yicha) o’zlarini variantlarini tavsiya qildilar. HTML tili teglarini qo’llash
bo’yicha yagona bir qarorga kelish payti yaqinlashgan edi.
World Wide Web Consortium (qisqacha–WZS) deb nomlangan tashkilot
HTML standarti (spetsifikatsiya)ni yaratish ishlarini o’ziga oldi. Uning vazifasiga
brauzerlar tadqiqotchi kompaniyalarning har xil takliflarini hisobga olgan holda
tilning zamonaviy rivojlanish imkoniyatlari darajasini aks ettiruvchi standartni
yaratish kiradi. Spetsifikatsiyaning tasdiqlash sxemasi quyidagilardan iborat: WZS
konsortsiumi standart loyihasini tayyorlaydi. Muhokama qilingandan so’ng, uning
ishchi (draft) varianti chiqariladi, so’ngra uni ma`lum bir davrga yana muhokama
qilish uchun tavsiya qilinadi. Istagan xohlovchi odam HTML standartining yangi
teg va versiyalari muhokamasida ishtirok etishi mumkin. Muhokama davri
tugagandan keyin, standartning ishchi varianti tavsifnoma hisoblanadi, ya`ni
HTML spetsifikatsiyaning rasmiy tan olingan varianti bo’ladi. Qabul qilingan
standart Document Type Definition (hujjat xilini aniklash) yoki DTD deb ataladi.
Internetda birinchi marta ko’rsatilgan (taqdim qilingan) HTMLdagi DTD–
standartning 1.0 versiyasi bo’ldi. So’ngra 1995 yil noyabr oyida WWW uchun
ancha aniq va o’ylab qilingan 2.0 versiya yaratildi.
1996 yil sentyabr oyida bir necha oylik muxokamadan so’ng 3.2 versiya
tasdiqlandi (3.0 versiya nashr qilinmadi).
1997 yil iyun oyida HTML–standartining 4.0 versiyasi e`lon qilindi va 1997
yil dekabrida rasmiy standartga aylandi. Bugun bu qabul qilingan standartlarning
eng oxirgisidir.
Umuman, HTML hujjat standart hisoblanishi uchun yana prolog
(muqaddima) ham kerak. Hujjatga qanday ishlov berishiga qarab u o’rnatiladi.
Prolog quyidagi ko’rinishga ega:

Prolog bu maxsus ko’rinishga ega bo’lgan yolg`iz teg. Bu teg ochuvchi
oldida HTML–hujjatning eng oldiga o’rnatiladi va HTML 4.0–
spetsifikatsiyasiga qat`iy mos kelgan holda rasmiylashtirilgan hujjat hisoblanadi.

42
HTML–hujjatga prologni o’rnatish–bu WZS talabidir, (Internetdagi ko’pchilik
HTML hujjatlarda prolog qo’yilmaydi).
HTML 4.0 spetsifikatsiyasida monitor ekranida taqdim etilgan ta`rifdan hujjat
strukturasi ta`rifini ajratish asosiy (klyuchevoy) g`oyaga aylandi. Tajriba
ko’rsatishi bo’yicha hujjatning bu ikkala ta`rifini bir-biridan ajratish platforma,
muhit va shu kabilarni keng miqyosda quvvatlashga qilinadigan sarf-harajatlarni
ancha kamaytirar ekan, shu bilan birga hujjatlarga o’zgarishlar kiritishni
osonlashtirar ekan. Bu g`oyaga asosan, stil (uslub) jadvali yordamida xujjatlarni
taqdim qilish usulidan ko’plab foydalanish maqsadga muvofiq keladi [6].

Download 1,99 Mb.

1 ... 12 13 14 15 16 17 18 19 ... 24

Download 1,99 Mb.

Pdf ko'rish