Tarmoq-lar
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
1
|
|
|
|
|
|
2
|
|
|
|
|
|
3
|
|
|
|
|
|
4
|
|
|
|
|
|
5
|
|
|
|
|
|
Bu jadvalda lar bilan, -tarmoqning - tarmoqqa yetkazib beradigan (ta’minlaydigan) mahsuloti miqdori belgilangan, chunonchi, , , ..., lar 2-tarmoqning mos ravishda hamma tarmoqlarga; , , ..., lar esa 3-tarmoqning mos ravishda hamma tarmoqlarga yetkazib beradigan mahsulotlari miqdorini bildiradi. , lar mos ravishda 2,3-tarmoqlarning o’z ehtiyojlariga sarfini ifodalaydi.
Yuqoridagiga o’xshash ishlab chiqarish mezoni (normasi) axborotlari sistemasiga sonli misol qaraylik. Korxona 3 turdagi xom ashyo ishlatib 4 xildagi mahsulot ishlab chiqaradigan bo’lsin, bunda xom ashyo sarfi normasi sistemasi 2-jadval bilan berilgan bo’lsin.
2-jadval.
Xom
|
Mahsulotlar
|
ashyolar
|
1
|
2
|
3
|
4
|
1
|
2
|
3
|
2
|
0
|
2
|
4
|
0
|
3
|
5
|
3
|
3
|
5
|
2
|
4
|
2-jadvalda masalan, 1-turdagi xom ashyo sarfi normasi mos ravishda 1,2,3,4-xildagi mahsulotlar ishlab chiqarish uchun 2,3,2,0 bo’ladi.
1 va 2 jadvallar, matematikada o’rganiladigan matrisalar tushunchasining misollari bo’laoladi. Matrisalar iqtisodiy izlanishlarda keng qo’llanilmoqda, xususan, ulardan foydalanish ishlab chiqarishni rejalashtirishni osonlashtirib, mehnat sarfini kamaytiradi, hamda rejaning har xil variantlarini tuzishni ixchamlashtiradi. Bundan tashqari har xil iqtisodiy ko’rsatkichlar orasidagi bog’liqlikni tekshirishni osonlashtiradi. Bu holatlar matrisalarni umumiy holda qarashga olib keladi.
1-ta’rif. ta satrli va ta ustunli to’g’ri burchakli ta elementdan tuzilgan jadval
o’lchamli matrisa deyiladi. matrisani qisqacha bilan ham belgilash mumkin. Matrisalarda satrlar soni ustunlar soniga teng bo’lsa, bunday matrisalar kvadrat matrisa deb ataladi.
Har bir tartibli kvadrat matrisa uchun uning elementlaridan tuzilgan determinantni hisoblash mumkin, bu determinantga matrisaning determinanti deyiladi va yoki bilan belgilanadi. bo’lsa, matrisaga maxsus matrisa, bo’lsa, maxsusmas matrisa deyiladi. Kvadrat matrisaning elementlar joylashgan diagonali bosh diagonal, elementlari joylashgan diagonali yordamchi diagonal deyiladi. Bosh diagonaldagi elementlar 0dan farqli boshqa barcha elementlari 0 ga teng kvadrat matrisa diagonal matrisa deyiladi.Masalan,
matrisa diagonal matrisadir. Diagonaldagi barcha elementlari 1 ga teng diagonal matrisa birlik matrisa deyiladi va
bilan belgilanadi.
Faqat bitta satrdan iborat matrisaga satr matrisa deyiladi. Faqat bitta ustunga ega
matrisaga ustun matrisa deb ataladi.
Barcha elementlari 0 lardan iborat bo’lgan matrisaga no’l matrisa deyiladi va bilan belgilanadi.
A matrisaga quyidagi matrisani mos qo’yish mumkin:
Bu matrisaning har bir satri matrisaning unga mos ustunidan iborat. matrisani matrisaga nisbatan transponirlangan deyiladi.
va matrisalarning mos elementlari teng bo’lsa, bunday matrisalar teng deyiladi.
|
