Bunda shinaning yo’l sirti bilan tutashish maydoni ko’payadi, solishtirma bosim kamayib avtomobilning yura olishi ortadi. Yo’lning o’g’ir qismi bosib o’tilganidan so’ng haydovchi yana shinadagi havo bosimini ko’paytiradi. Bosimni manometrgaqarab kuzatgan holda va belgilangan chegaralarda ushlab turadi.
Shinalar g’ildirakning yul noteqisliqlaridan qabul qilgan turtqilarni yumshatib va sundirib, avtomobilning yurishidag’i ravonlig’ini yaxshilaydi. Shina g’ildirak obodiga urnatilib, ular qamerali va qamerasiz; yo’qori va past bosimli; diag’onal va radial qordli oddiy hamda arqali shina, pnevmatik tipida bo’ladi.Shinaning tuzilishi asosini qarqas tashkil etib, chetlari o’zaqga ega bort bilan tugaydi.
Qarqasning ustqi qismida yostiqsimon qatlam bor. Qarqas rezina-qord materialdan tayyorlanib, uning o’zaq va bortlariri poqrishqani obodga maxqamlash uchun qeraq. Qord iplari rezina bilan qoplangan visqoza, qapron yoki neylon iplardan iborat bulib, uning diag’onal yoki radial joylashishiga qarab, shinalar diag’onal yoki radial qordli bo’ladi. Qarqasning usti va yon qismi proteqtor rezinasidan iborat. Proteqtor shinaning vazifasi va qaysi tip avtomobilga urnatilishiga qarab turli xil burtma rasmga ega.
Tayanch so’z iboralar: Shina,diametr, dyum disk, obod, stupisa, shpilka, boshqariluvchi g’ildirak, shkvoren, og’ish burchag’i, yaqinlashish burchag’i, sapfa, karkas, rezina-kord, yostiqsimon qatlam, viskoza, kapron, neylon, protektor, poqrishqa, ventilli kamera, ventil, qord ipli shina, konusli gayka, belgilashlar (asosiyo’lchamlar),rusumlar,tovarbelgisi, og’rlik,tezlik.
Ko’zovtashiladiganyukuchunxona (yukavtombillarida) yokipassajirlarnijoylashtirishuchunsalonvazifasinibajaradi.
Avtomobilko’zovlarivazifalarivakonstruksiyasigakuraturlargaajratiladi.
Vazifasiga kura ko’zovlar yuk, passajir, yuk-passajir va maxsus bulishi mumkin. Yuk ko’zovlari umumvazifali (bort platformali) va ixtisoslashtirilgan (samosval, furgon, sisterna va b.) bulishi mumkin. Passajir ko’zovlari xam umumvazifali va ixtisoslashtirilgan (turli jixozlar joylashtirilgan, laboratoriya , tez yordam va b.) bo’ladi.
Konstruksiyasi buyicha: karkasli, yarim karkasli va karkassiz ko’zovlarga ajratiladi. Bundan tashkari ko’zovlar kutaruvchi (nesuщiye) va kutaruvchi taglikli (s nesuщim osnovaniyem) bo’ladi. Kutaruvchi ko’zovlarda xamma yuklanishlarni bevosita ko’zov kabul kiladi, kutaruvchi taglikli ko’zovda esa rama va ko’zov urtasida taksimlanadi. Avtomobilning turiga tegishli ravishda ko’zovlar yengil, avtobus, yuk va yuk-passajir avtomobillariningko’zovlariga bulinadi.
Yukavtomobillariko’zovi,odatda, ikkialohidaelement: haydovchikabinasivayukko’zovidaniboratbo‘ladi. Avtomobilningtuzilishigaqarabkapotlivakapotsizkabinalarfarqlanadi. Kabinaramagashundaymahkamlanishikerakki, ramaningkeyinchalikqiyshayishikabinaniasta-sekinishdanchiqarmasin. Zamonaviy yuk avtomobillarida haydovchi kabinasi ressor va amortizatorlar bilan mahkamlanadi.
Ko‘plab ishlab chiqariladigan kabinalar qalinligi 1 mm.gacha bo‘lgan tunukadan shtamplab yasaladi. Panellari mustahkamlik qovurg‘alari bilan ta’minlanadi va no’qta usulida payvandlanadi.
Yuk ko’zovlarining asosi polga biriktiriladi, u platforma va taslilama bortlarni, shuningdek, qattiq mahkamlangan old bortni hosil qiladi. Yuk platformasining gabarit oMchamlariga qarab yon bortlar 2—3 bo‘linmaga ajratilishi mumkin. Ko’zovlar ignabargli daraxt yog‘ochidan yoki po‘lat, duralumindan yasaladi, yo bo‘lmasa, ham yog‘och, ham metall ishlatib tayyorlanadi.
Furgonlar, odatda, ramali bo‘linma chizmada tayyorlanib, ular asos, karkas (sinch) va qoplamadan iborat bo'ladi. Furgonlarga qoplash uchun po‘lat, duralumin, qatlam-qatlam plastik va faner ishlatiladi
Yuk avtomobillarining ko’zovi asosan ikki kismdan iborat bulib , unga xaydovi va bitta yoki ikki yulovchi uchun kabina va yuk tashishga muljallangan ko’zov kiradi. Umumiy ishlarni bajaruvchi xamma ishbop yuk avtomobillarida yuk ortish yoki tuldirish uchun ko’zov platforma shaklida ishlangan bo’ladi. Dvigatelning joylashuviga karab yuk avtomobillari yopinchikli (kapotli) va yopinchiksiz kabinalarga bulinadi. Agarda dvigatel kabina oldida joylashsa , unda dvigatel ustiga uni berkitib turuvchi yopinchik urnatiladi (GAZ-53 A, ZIL-130). Dvigatel kabina tagida yoki ichida joylashsa yopinchikka xojat kolmaydi. Bunda kabina (MAZ-5335, KamAZ-5320) bevosita dvigatel tepasiga urnatiladi va u avtomobil saxnidan (platformasidan) ancha oldinga surila oladi, bu xol yuk saxnini o’zaytirishga xamda xaydovchi uchun yulni yaxshi kurishga imkon beradi.
Yukavtomobilining ko’zovi
Dvigatelgakulyetishikulaybulishiuchunbundaykabinalaroldigakutaribochiladigankilibishlanadivaulargayengilochilishiuchunlukidonbilanmaxkamlabkuyilgansharnirlitirakcheklagichxamdaprujinalitayanchlarkuyiladi. Yopinchiksizkabinaavtomobilningo’zunlikulchamidansaxnsifatidaokilonafoydalanishgaimkonberadi.
Dvigatelning kabina tagida joylanishi kabina sigimini xam birmuncha kattalashtiradi. Natijada, o’zok masofaga katnaydigan yuk avtomobillarida xaydovchi uxlab dam olishi uchun yotadigan joy ajratish imkoni bo’ladi (MAZ-53352). Yetish joyi urindiklar orkasida joylashgan bulib, buning uchun kabina 0,6 0,8 m ga o’zaytirilgan. Kuplab ishlab chikariladigan kabinalar kupincha kalinligi 1 mmbo’lgan varakali (list) pulatdan shtamplash usuli bilan bulak-bulak kilib tayyorlanib, payvandlash yuli bilan birlashtiriladi. Buyurtma natijasida bir talaylab (seriyalab) ishlab chikarilgan kabinalar esa pulat yoki dyuralyuminiydan kobirgali kilinib, sirtini yupka tunuka bilan koplanadi. Kabina ichida urindiklardan tashkari, boshkarish uchun kulaylik yaratuvchi jami asbob, jixoz va uskunalar uchun joy mavjud.
Yopinchik, kanotlar, zinalar va radiator koplamasi avtomobil ko’zovining old kism tayanchigi (opereniye) xisoblanadi. Umumvazifali ko’zovlar xar xil yuklarni tashish uchun muljallangan bulib, yogochli yoki metall saxn kurinishida bo’ladi. Odatda, yuklarni ortish va tushirishni yengillatish maksadida saxni orka va yon tomonlarini ochib va kutarib kuyadigan tashlama devorlar (bortlar) bilan jixozlangan. Tashlama devorlari planka bilan maxkamlanib, bemalol kayiladi. Tashlama devorlar yopik xolatdaligida berkitish moslamasi bilan maxkamlab kuyiladi. Saxnining poli ikkita buylama va bir nechta kundalang chorkirra yogoch (brus) lardan yigilgan. Buylama chorkirra yogochlar avtomobil ramasiga o’zangili tortkichlar (stremyankalar) yordamida biriktirilgan.
|
