TIZIMLI BLOK.
Aynan tizimli blok kompyuterning eng muhim bloki bo’lgani
uchun uni batafsil ko’rib chiqamiz. Avval ta’kidlanganidek, tizimli blok
kompyuterning asosiy elektron qurilmalarini o’z ichiga oladi.
Shuning uchun u SHK ning eng muhim tashkil etuvchilaridan biri
sanaladi.
Tizimli blokning tarkibi quyidagilardan iborat:
1. Tizimli plata;
2. Diskyurituvchi;
3. Qattiq disk (vinchestr);
4. Tok manbai bloki.
Tizimli plata bu - maxsus materialdan yasalgan plastinada joylashgan
mikrosxemalardan iborat bo’lib, ular o’zaro bog’lovchi elektr (tok)
o’tkazuvchi yo’llari bilan bog’langan. Tizimli plata EHMning eng
muhim elementlarini o’zida jamlaydi, chunonchi:
u markaziy protsessor;
u tezkor xotira mikrosxemalari;
u doimiy xotira qurilmasi;
u taymer (joylashtirilgan soatlar);
u kengaytirish tutashmalari va boshqalar.
Tizimli plataning eng muhim elementlaridan biri - markaziy
protsessoridir.
Dastur bilan berilgan ma’lumotlarni o’zgartiradigan, hamma
hisoblash jarayonlarini boshqaradigan hamda hisoblash ishlariga tegishli
moslamalarning o’zaro aloqasini o’rnatadigan
qurilma-protsessor deb
ataladi. Protsessorda arifmetik va mantiqiy amallarni bajarish, xotiraga
murojaat qilish, dasturda berilgan ko’rsatmalarning berilgan ketma-
ketlikda bajarilishini boshqarish hamda asosiy xotira o’rtasida aloqa
o’rnatish amalga oshiriladi.
Protsessor katta integral sxemalardan foydalanish asosida quriladi.
Protsessor kompyuterning
asosiy qurilmalaridan, ya’ni kompyuterning
“yuragi” deb hisoblanadi. Bir so’z bilan aytganda, protsessor
kompyuterning barcha ishini boshqaradi va barcha ko’rsatmalarini
bajaradi.
Shaxsiy kompyuterning eng muhim ko’rsatkichi uning ishlash
tezligi va ma’lumotlarni saqlash uchun xotira hajmidir. Ma’lumki, 2
sonini turli darajalari bo’lgan 4, 8, 16, 32, 64 lar bilan bog’liq bo’lgan
mikroprotsessorlar qabul qilishi mumkin bo’lgan
betlar soni
kompyuterlarning razryadini belgilaydi.
IBM RS kompyuterlarning butun taraqqiyoti mikroprotsessorlarni
ishlab chiqaruvchi Intel firmasi bilan bog’liq. Aksariyat shaxsiy
kompyuterlar ushbu firma mikroprotsessorlari bilan ishlaydi. Shartli
ravishda firmaning 8086 yoki 8088 (16 razryadli) mikroprotsessorlari
IBM RS XT (extended version, “Iks-ti” deb o’qiladi) deb nomlanadi.
Mazkur firmaning 80286 (16 razryadli)
mikroprotsessorlari bilan
ta’minlangan SHK lar IBM RS AT (Advanced Techology) deb ataladi.
IBM RS shaxsiy kompyuterlarning oilasi tez rivojlanmoqda.
Bugungi kunga kelib Intel firmasining ko’p razryadli ishlash samarasi va
imkoniyati katta Rentium shaxsiy kompyuterlari tez tarqaldi. Rower RS
rusumidagi yana ham kuchli mikroprotsessorlarning tarqalishi
kutilmoqda.
Tizimli platada joylashgan yana bir eng muhim element -tezkor
xotira mikrosxemalaridir.
Tezkor xotira yoki tezkor xotira qurilmasi (TXQ) o’zida ayni
vaqtda kompyuter ishlayotgan dasturlar uchun ma’lumotlar shu bilan
birga ishning natijasi saqlanadigan mikrosxemalardan tashkil topgan.
Tizimli platada joylashgan xotiraning yana bir turi - doimiy xotira
qurilmasi (DXQ,) yoki doimiy xotira (DX) deb ataladi.
Doimiy xotira BIOS (Basic Inrut -
Outrut System - kiritish va
chiqarishning baza tizimi) nomli zavodda yozilgan boshqaruv dasturlari
to’plamini saqlovchi mikrosxemadir. Doimiy xotirada saqlanayotgan
axborotni tezkor xotiradagilardan farqi shuki, kompyuter tok manbaidan
o’chirilganda ham axborot saqlanib qoladi.
Undagi axborot bir marta zavodda mikrosxema tayyorlash
jarayonida kiritiladi, uni o’zgartirish mumkin emas.
DXQ (BIOS) - quyidagi vazifalarni bajaruvchi dasturlar
to’plamidir. Birinchidan, kompyuter manbaga
ulanganda uning hamma
qurilmalarini, masalan diskyurituvchi va vinchesterlarni boshqarishga
imkon bersa, ikkinchidan taymer kompyuterdagi to’xtovsiz ishlaydigan
elektron soat, vaqtini va yilini aniqlash uchun xizmat qiluvchi
mikrosxema.
Kengaytirish raz’yomlari - kompyuter imkoniyatlarini kengaytirib,
uning yordamida kompyuterlarga qo’shimcha qurilmalar ulanadi.
Odatda kengaytirish raz’yomlarida qurilmani boshqaradigan alohida
maxsus platalar qo’yiladi. Bunday platalar nazoratchilar deb nomlanadi.
Masalan, monitor ishini boshqaradigan plata videonazoratchilar deb
nomlanadi. Kompyuterning barcha
qurilmalari uchun boshqaruv
signallar beruvchi vosita markaziy protsessor bo’lsa-da, nima uchun
nazoratchilar mavjud degan, savol tug’iladi. Buning mohiyati shuki,
markaziy protsessor boshqaruv signallarini umumiy tartibda beradi,
nazoratchi
ularni qabul qilib, bevosita qatnashishi talab qilinmaydigan
qator yumushlarni bajaradi. Hayotiy bir misol timsolida masalan, bosh
oshpaz o’z yordamchilariga palov damlashni buyuradi, buni markaziy
protsessor
boshqaruv signaliga qiyoslasak, oshpazlar esa sabzi, guruch,
o’tinlarni tayyorlaydi, bu - nazoratchi bajaradigan ishlar deb tushunsa
bo’ladi.
