2. Materiallar qarshiligi fanida qo‘llaniladigan asosiy kattaliklar va ularning o‘lchov birliklari
Hozirgi vaqtda asosiy fizik kattaliklarni o’lchashda Xalqaro SI birliklar sistemasining o’lchov birliklarini ishlatish to’g’ri deb hisoblanadi. SI sistemasining mexanik kattaliklarni o’lchash uchun ishlatiladigan birliklarini MKGSS sistemasidan prinsipial farqi shundaki, SI sistemasida massa birligi asosiy o’lchov birlik bo’lib, kuch birligi undan kelib chiqadigan birlik hisoblanadi. MKGSS sistemasida esa buning aksidir. Materiallar qarshiligida ishlatiladigan SI sistemasining asosiy birliklari quyidagilardan iborat:
uzunlik – metr (m) da,
massa – kilogramm (kg) da,
vaqt – sekund (sek) da,
yassi burchak – radian (rad) da o’lchanadi.
Bu sistemada qo’shimcha birliklar esa quyidagi o’lchov birliklarda o’lchanadi: Yuza (A) – metr kvadrat (m2 )
Hajm (V) - metr kub (m3 )
Zichlik () – kilogramm bo’lingan metr kub (kg/m3 )
Tekis shaklning statik momentlari(S) va qarshilik momentlari (W) –metr kub (m3 )
Tekis shaklning inersiya momentlari (I) – metr to„rtinchi daraja (m4 )
Tezlik (v) – metr bo„lingan sekund (m/sek)
Tezlanish (w) – metr bo„lingan sekund kvadrat (m/sek2 )
Burchak tezligi ( ) – radian bo„lingan sekund (rad/sek)
Burchak tezlanishi (w) – radian bo„lingan sekund kvadrat (rad/sek2 )
Kuch (P, F) - Nyuton (N)
Kuch momenti (M) – Nyuton ko’paytirilgan metr (N·m)
Kuchlanish ( yoki ) – Nyuton bo’lingan metr kvadrat (N/m2 )
Ish, energiya (A, P, T) – joul (j)
Quvvat (N ) – vatt (vt)
Solishtirma og’irlik ( ) – Nyuton bo’lingan metr kub (N/m3 )
Chastota ( f ) – gers (gs)
Davr (T) – sekund (sek)
Elastiklik (Yung) moduli (E) – Nyuton bo’lingan metr kvadrat (N/m2 )
Siljishdagi elastiklik moduli (G) – Nyuton bo’lingan metr kvadrat (N/m2 ) Absolyut deformatsiya ( ) – metr (m) da
Nisbiy deformatsiya ( ) – o’lchovsiz kattalik
Puasson koeffitsiyenti () – o’chovsiz kattalik
Bu birliklarning ba’zilarini karrali yoki ulushli birliklari mavjud bo„lib, ular shu birliklarning oldiga quyidagi qo’shimchalarni qo’shish orqali, ya’ni: Mega (M)-106 ga , kilo (k)-103 ga, detsi (d)-10-1 ga, santi (s)-10-2 ga, milli (m)-10-3 ga, mikro (mk)-10-6 ga ko’paytirish orqali hosil qilinadi. Materiallar qarshiligida uchraydigan ba’zi kattaliklarni odatdagi sistemaga kirmagan birliklarda o’lchanishi ham amaliyotda ko’p uchrab turadi. Bu holda bu birliklar orasida o’zaro quyidagicha bog’lanish borligini e’tiborga olish kerak.
MKGSS va SGS
birliklar sistemalari va sistemaga kirmagan birliklar
|
SI birliklar sistemasi
|
MKGSS va SGS birliklar sistemalari va sistemaga kirmagan birliklar
|
SI birliklar sistemasi
|
1
|
2
|
3
|
4
|
|
|
