|
Mavzu: Multimediyaning asosiy tushunchalari. Audio va video axborotlar bilan ishlash asoslari Reja
|
| bet | 1/4 | | Sana | 23.01.2024 | | Hajmi | 29,76 Kb. | | #143858 |
Bog'liq Mavzu Multimediyaning asosiy tushunchalari. Audio va video axbo-fayllar.org
Mavzu: Multimediyaning asosiy tushunchalari. Audio va video axborotlar bilan ishlash asoslari Reja
Mavzu: Multimediyaning asosiy tushunchalari. Audio va video axborotlar bilan ishlash asoslari
Reja:
1. Multimedia tizimlari va imkoniyatlari.
2. Audio va video axborortlar bilan ishlash asoslari.
3. Taqdimotlar muharrirlarining imkoniyatlari va vazifalari.
4. Standart shablonlar asosida slaydlar yaratish.
5. Animatsiya effektlari.
Tayanch tushunchalar: Multimedia. Audio axborotlar. Video axborotlar. Prezentatsiya. Slayd. Animatsiya. Effekt.
Multimedia (multi – kop, media – muhit) – bu kompyuter texnologiyalarining soxasi bolib, turli axborot saqlovchi vositalaridagi turli fizik korinishda ifodalangan axborotlarga ishlov beradi.
Multimedia – bu zamonaviy texnik va dasturiy vositalardan foydalanib, interfaol dasturiy taminot ostida boshqariladigan video va audio effektlarning ozaro bogliqligi bolib, matn, tovush, grafika, foto, videoni birlashtiradi. Bunda malumot turli axborot tashuvchilarida mavjud bolishi mumkin (magnit va optik disklar, audio va video tasmalar).
Multimedianing apparat – dasturiy vositalari foydalanuvchi oz ish faoliyatida axborotning matn va grafik shakldan tashqari yana foydali audio va video fayllar shakllaridan foydalanish, hamda ozlarining animatsiyali rolik va filmlarini yaratishlari mumkin.
Multimedia tushunchasi 1988 yilda Yangi texnologiyalarni amaliyotda tatbiq etish va ulardan foydalanish muammolari bilan shugullanadigan yirik YEvropa Komissiyasi tomonidan shakllantirilgan.
1945 yilda amerikalik olim Vanniver Bush «MEMEX» nomli xotirani tashkil kilish konsepsiyasini taklif qilgan, bu esa multimedia texnologiyalarini rivojlanishining goyaviy sababi boldi. Bu goyaga kora, axborot qidirish jarayoni formal belgilar, yani nomerlar, indekslar yoki alfavit tartibi boyicha emas, balki axborotning mazmuniga qarab amalga oshiriladi. Bu goyalar keyinchalik kompyuterda amalga oshirilganda gipermatn tizimlari, yani matnli malumotlar kombinatsiyalari bilan ishlash tizimini paydo bolishiga olib keldi. Keyinchalik esa gipermedia tizimlarining (grafika, tovush, video va animatsiya bilan birgalikda ishlash tizimlari) rivojlanishiga sababchi boldi. Gipermatn va gipermedia tizimlarining birgalikdagi rivojlanishi multimedia yonalishining kelib chiqishiga olib keldi. Shunday qilib multimedia oz ichiga gipermatn va gipermedia tizimlarini qamrab oladigan fan.
Ammo 80 – yillar oxirida multimedia texnologiyalariga qiziqish mashxur amerikalik kompyuter mutaxassisi biznesmen Bill Geytsning nomi bilan bogliq. U («National Art Gallery. London») nomli dasturiy mahsulotni yaratgan. Bu multimedia dasturida muzeyning malumot omborlaridan foydalanilgan. Bunda turli muhitlardan – tasvir, tovush, animatsiya, gipermatn tizimi namoyon qilingan.
Aynan mana shu multimedia dasturi oz ichiga multimedianing uchta asosiy tamoyilini qamrab olgan.
1. Axborotni odam qabul qila oladigan bir nechta muhit yordamida tasvirlash. (multi kop, va media — muhit);
2. Foydalanuvchi tomonidan mustaqil qidiruv asosida dastur chegaralaridan chiqib ketmagan holda, ozining mustaqil usullarini qollash;
3. Navigatsiya vositalari va interfeys dizaynidan foydalanish.
Multimedia texnologiyasi bir vaqtning ozida malumot taqdim etishning bir necha usullaridan foydalanishga imkon beradi: matn, grafika, animatsiya, videotasvir va ovoz. Multimediali texnologiyaning eng muhim xususiyati interfaolik – axborot muhiti ishlashida foydalanuvchiga tasir otkaza olishga qodirligi hisoblanadi.
Multimedia texnologiyalarining asosiy maqsadi – tovush, video, animatsiya va boshqa vizual effektlar bilan taminlangan dasturiy maxsulotlarni yaratishdan iboratdir. Bunda multimedia dasturiy maxsulotlari oz ichiga interfaol interfeys va boshqarish mexanizmlarini qamrab oladi. Undan tashqari multimedia texnalogiyasidan foydalanuvchi ozi dizayn bilan shugullana olishiga imkon beradi, shuningdek statik (xarakatsiz) va dinamik (xarakatlanuvchi) tasvirlarni yaratishi hamda oz ijodiy ishining natijalarini aloqa kanallari orqali tashqi muxitga tarqatishi mumkin.
Multimedia texnologiyalarining asosiy afzalliklari va xususiyatlariga quyidagilar tegishli:
- bitta axborot tashuvchisida katta xajmli turli malumotlarni saqlash imkoniyati;
- ekranda tasvirni yoki uning ayrim fragmentlarini kattalashtirish imkoniyati. (rejim «lupa»). Tasvirni sifatini saqlab qolgan holda 20 marotabagacha kattalashtirish mumkin;
- tasvirlarni taqqoslash va turli dasturiy vositalar yordamida ularni qayta ishlash;
- turli matn, grafika va tovush muharrirlari va kartografik malumotlar bilan ishlash imkoniyatlari;
- erkin navigatsiya yordamida asosiy menyuga, toliq mundarijaga yoki dasturning istagan joyiga chiqish.
Multimedia vositalari – bu foydalanuvchi tovush, video, grafika, matn, animatsiya yordamida muloqotda boladigan apparat va dasturiy vositalarning yigindisi.
Grafik va tovush redaktorlari, kartografik axborot va matnlarga ishlov bera oladigan shaxsiy amaliy dasturlar bilan ishlash mumkin. Masalan, oddiy Word redaktorida tayyorlangan faylni grafik faylga aylantirish, bir formatdagi grafik fayllarni boshqa formatdagi grafik fayllarga aylantirish, bir necha multimedia ilovalarini yagona multimedia ilovalariga jamlash, multimedia ilovalarini olchamini, hajmini, sifatini va tuzilishini multimedia dasturlari orqali amalga oshirish mumkin. Bunday dasturlarga Adobe PageMaker, Adobe Photoshop, Adobe Flash, 3D Max kabi dasturlar kiradi.
Multimediali taqdimot – bugungi kunda axborot taqdim etishning yagona va eng zamonaviy shakli hisoblanadi. Bu matnli malumotlar, rasmlar, slayd-shou, diktor jorligidagi ovoz bilan boyitilgan, videoparcha va animatsiya, uch olchamli grafika tarzidagi dasturiy taminot bolishi mumkin. Taqdimotning malumot taqdim etishning boshqa shakllaridan asosiy farqi ularning mazmunan boyitilganligi va interfaolligidir, yani belgilangan shaklda ozgarishga moyilligi va foydalanuvchi faoliyatiga munosabatini bildirishidir. Multimedia texnolologiyalaridan foydalangan holda yaratilgan taqdimotlar tinglovchi va foydalanauvchilar uchun tushunarli va samaralidir.
Multimedia mahsuloti – tarkibiga musiqa taralishi, videokliplar, animatsiya, kartinalar va slaydlar galereyasi, turli malumotlar bazalari kirishi mumkin bolgan interfaol, kompyuterda ishlangan mahsulot.
Virtual haqiqiylik tizimi deganda – biz imitatsion dasturiy va texnik vositalar deb qabul qilamiz. Interfaollikni taminlash uchun, virtual tizim boshqaruvchi amallarni qabul qilishi kerak. Bu amallar kopmodallikga, yani koz bilan koradigan, tovush orqali qabul qiladigan bolishi kerak. Bu amallarni amaliyotda bajarish uchun zamonaviy tizimlarda turli tovush va videotexnologiyalardan foydalaniladi. Masalan katta xajmli tovush va videotizimlari, shuningdek odamning bosh qismiga ornatiladigan shlem va kozoynak displeylar, hid sezadigan sichqonchalar, boshqaruvchi qolqoplar, kibernetik nimchalar simsiz interfeys birgaligida ishlatiladi.
Virtual haqiqiylik tushunchasini Jaron Lanier (Lane) taklif etgan. Virtual haqiqiylik immersivlik va interfaollik tushunchalari bilan bogliq. Immersivlik deganda odamning virtual haqiqiylikda ozini faraz qilishini tushunish lozim. Interfaollik foydalanuvchi real vaqtda virtual haqiqiylikdagi obyektlar bilan ozaro muloqotda bolib ularga tasir korsatishga ega boladi.
Virtual borliq turlari:
- Passiv virtual borliq (passive virtual reality) — inson tomonidan boshqarilmaydigan avtonom grafik tasvirni tovush bilan kuzatilishi;
- Tekshiriluvchi virtual borliq chegaralangan miqdorda foydalanuvchiga taqdim qilinadigan ssenariy, tasvir, tovushni tanlash imkonining borligi;
- Interfaol virtual borliq treking vazifasini bajara oladigan maxsus qurilma yordamida yaratilgan dunyo qonunlari asosida virtual muhitni foydalanuvchi ozi boshqara olishidir;
- Treking virtual muhitdagi real obyektning joylashishi koordinatalarini (x, y, z) va uni fazoda joylashishi burchaklarini (a, b, g) berishga moljallangan.
Multimedia texnologiyasining qollanish soxalari.
Bugungi kunda multimedia texnologiyalari inson faoliyatining biznes, talim, tibbiyot va boshqa shu singari turli sohalarida qollanilishini korish mumkin. Ushbu faoliyat yonalishlarida multimedia mahsulotlarini yaratish uchun keng kolamdagi dasturiy mahsulotlar mavjud. Ularning ayrimlari multimedianing alohida komponentlari bilan ishlashga moljallangan.
Umumiy olib qaraganda multimedia texnologiyalaridan foydalanuvchilarni 3 turga bolish mumkin. Ular: oddiy foydalanuvchilar, biznes sohasida foydalanuvchilar, turli kasb ustalari (1.1-rasm).
Multimedia texnologiyalaridan oddiy foydalanuvchilar quyidagi maqsadlarda foydalanadilar:
- Oqitish dasturlarida – bunda oqitish jarayonida turli rasmli animatsiyalar, elektron darslik, elektron kitob va elektron oquv qollanmalar bolishi mumkin.
- Ensiklopediyalar – bu birorbir atamani yoki ilovani tushuntirishda turli multimedia ilovalarini qollash.
- Malumotnomalar – berilayotgan malumotni turli shaklda keltirish va tushinishni osonlashtirish.
- Grafik paketlar – turli grafik ilovalar ustida ishlash imkoniyatini beruvchi dasturlar.
- Musiqa tahrirlovchilar – musiqa fayllari ustida turli amallar bajarish.
Biznes sohasida, masalan, firmalar uy-joy sotuvida multimedia texnologiyalaridan keng foydalanadilar. Bu yonalishda sotiladigan uylarning kataloglari yaratiladi, haridor ekranda uyni xar hil tomonlaridan korishi, undagi hamma xonalari boylab interfaol sayr qilishi, reja va chizmalari bilan tanishishi mumkin.
Multimedia texnologiyalaridan turli kasb ustalari quyidagi maqsadlarda foydalanadilar:
- Kompyuter grafikasi vositalari – bunda turli dasturlar va texnik taminotlar orqali ishlash.
- Animatsiyalar – Adobe Flash va 3D Max dasturlari yordamida turli animatsiyalar yaratish.
- Videofilmlarni ishlab chiqish — hozirda multimedia texnologiyalari televideniya va kinostudiyalarda filmlarni yaratish jarayonida keng kolamda qollanilmoqda. Kino industriyasida va video sanatda multimedia tizimi muallifning zaruriy ish dastgoxiga aylanmoqda. Film muallifi bunday kompyuter tizimida oldindan tayyorlangan, chizilgan, suratga olingan, video kamerada olingan tabiat manzaralarini jamlab, kerakli korinishdagi asarni yaratadi. Rejissor tasvirga olingan xar bir kadrni juda tez kuzata oladi, kompyuter montaji aniqlik darajasi yuqori va muloqat ish tartibida jarayonni olib borish mumkin. U turli xil videoyeffektlarni yarata olishi va tasvirlarni ozgartirish hamda qoshish, oldindan tayyorlangan tovush lavxalarini kadrga joylashtirish va tasvirni tovush bilan monandlashtirish ishlarini sifatli bajara oladi. Kompyuter yordamida ishlov berilgan yoki xosil qilingan tasvirlarni tadbiq etish yangi tasviriy texnikani xosil bolishiga olib keladi.
- Musiqa studiyalari — multimedia texnologiyalarini sanatdagi tadbiqiga misol bolib musiqalarini optik disklarda yozilishini keltirish mumkin. Diskda yozilgan yuqori sifatli musiqani faqat eshitibgina qolmay u yoki bu kompozitorni ekranda turli partiturlarini korish, alohida mavzu yoki cholgu asbobini tanlab, ajratib eshitish mumkin. Agar muallifi tovushlarni turlicha ozgartirishi, tashqi turli audio manbalardan tovush toplamlarini jamlash va oldindan yigilgan tovush bazasidan foydalanishi hamda tovush effektlarini xosil qiluvchi dasturlarni ishlatishi mumkin.
Multimedia texnologiyalarini tibbiyotda qollashning keng imkoniyatlari mavjud va u dolzarbdir. Avvalam bor bu malumotlar va bilimlar omboriga asoslangan tibbiyot ekspert tizimlarini yaratish, jarroxlik ishlarini olib borish davrida video va audio qurilmalar orqali yoritish usullarini ishlab chiqish, mutaxassislarni zamonaviy jarroxlik va davolash usullariga oqitib malakasini oshirishda qollash. Multimedia texnologiyalari dori-darmon va dorivor osimliklar katalogini yaratishda shuningdek tibbiyot orta talim talabalarini oquv jarayonilarida (rangli tasvirda va animatsiya holatida qon aylanish tizimi, mushak va nafas olish tizimlari) qollash katta samara berishi mumkin.
3. Multimedia texnologiyasining pedagogikadagi orni
Multimedia texnologiyasining tadbiq etish soxalaridan asosiysi keng manoda talimdir: yani videoensiklopedia, interaktiv yonaltirgich, trenajerlar, intellektual oyinlar, kompyuter oqitish tizimi va masofaviy talim yonalishlaridir. Multimedia tizimini nafaqat oliy va orta talim tizimda bundan tashqari malakali mutaxasislar tayyorlash markazlarida, maktabgacha tarbiya korxonalarida ham muvafaqiyatli qollash mumkin. Multimedia qurilmalari va dasturlari hamda interaktiv doska bilan taminlangan kompyuter tizimi inson faoliyatida va bilim soxalarida sekin asta universal oqitish yoki axborot vositalari bolib qolmoqda. Multimedia platasi ornatilgan shaxsiy kompyuterlar amalda deyarli hamma soha boyicha universal oqituvchi va axborot vositalariga aylanadilar. Buning uchun shu soha boyicha CD – ROMdan oqiladigan darslik disklar bolishi yetarlikdir.
Multimedia texnologiyalari talimning turli soxalarida maktab, litsey, kollej, institut va universitetlarda keng miqyosda oz ornini egallamoqda.
Multimedia maxsulotlarini pedagogik jarayonda foydalanishning ikki xil yolda amalga oshirish mumkin.
1. Bozorda mavjud dasturiy maxsulotlardan oqitiladigan fan doirasiga mos keladiganlaridan foydalanish. Tajriba korsatadiki, tanlash masalasi ancha murakkab, chunki mavjud maxsulotlar otiladigan fan dasturiga mos bolishi, pedagog tomonidan qoyilgan malumotlarning ishonchlilik talablariga, qabul qilinish darajasiga, toliqligiga javob bera olishi lozim. Bu esa kopgina xollarda maxsulotni yaratish jarayonida organilayotgan soxadan kerakli bilimga ega bolgan mutaxasis-pedagog ishtirok etmaganligidandir.
2. Oqituvchi tomonidan oqitiladigan fan maqsadiga va koriladigan masalalar doirasiga mos multimedia maxsulotini yaratish. Buning uchun fan oqituvchilari multimedia texnologiyalari boyicha malakalarini turli kurslarda oshirishi, shuningdek kompyuter imkoniyatlarini batafsil organib chiqishi, qoshimcha tasvirlarni korsatish vositalari va interaktiv doskaning imkoniyatlarini bilishlari lozim.
Ikkala korsatilgan yol multimedia texnologiyalari soxasi boyicha yuqori kasbiy bilimga ega bolishlikni talab etadi, shuningdek apparat va dasturiy vositalardan samaraliy foydalanish boyicha yaxshi tayyorgarlikka ega bolish lozim.
Asosan multimedia tizimining ikki turidan foydalanilmoqda: tashqi qurilma toplamiga ega bolgan shaxsiy kompyuter asosidagi va ikki tomonlama axborot almashuvi orqali oqitishning elektron doskasi (interaktiv doska) proyektor va tizimli blok asosidagi turlari.
Multimedia tizimining ikkinchi turini joriy etish uchun kompyuterning tizimli bloki, proyektor va ikki tomonlama axborot almashuvchi elektron doskalardan (interaktiv doska) foydalaniladi.
4. Multimedianing apparat va dasturiy taminotiga talablar: Multimedia tizimlaridan foydalanishda va ularni loyihalashtirish jarayonida dasturiy va apparat taminotlarga aniq talablar qoyiladi.
Kompyuterning apparat qismiga talablar:
- 1 Gb dan kam bolmagan operativ xotira (RAM);
- 120 Gb dan yuqori hajmga ega bolgan qattiq disk;
- malumotni yozish va oqish tezligi katta bolgan DVD -RW kompakt – disklariga moljallangan diskovod;
- 3D grafikani taminlaydigan videoadapter;
- rangli oqimli printer, fotobosmaga ega bolishi shart;
- yuqori sifatli audioadapter va yuqori quvvatli akustik tizim (+mikrofon);
- USB port;
- simsiz qurilmalarni ulash uchun infraqizil port.
IBM va Microsoft firmalarining birgalikdagi ishlari natijasida malumotlarni turli formatlarini tariflaydigan spesifikatsiyalar va dasturiy interfeyslar yaratilgan:
- RIFF – malumotlarni formatini aniklaydi;
- MCI – multimedia periferiyasi va funksiyalari bilan ozaro muloqatda bolish uchun moljallangan dasturiy interfeys, masalan (videoproigrыvatel) multimedia funksiyalari bilan muloqatda bo‘lishi;
- DV – MCI – raqamli tasvirlarni birlashtiruvchi dasturiy interfeys. U IBM va Microsoft firmalari bilan birgalikda yaratilgan.
Viewer Author Toolkit yordamida yaratilgan multimedia ilovalari ishga tushirish moduli yordamida ishga tushiriladi.
Xozirgi paytda multimedia tizimlarida zamonaviy OT lari (masalan, Windows 7 yoki XP) dan keng foydalaniladi. Fayllarni turli formatlarga konvertatsiya kilish imkoniyatlari kengaytirilayapti. Axborotni kodlashtirish va sikish tizimlari yaratilgan. Videoqamrov, video va audioeshittirishga (video va audio pleyer) moljallangan dasturlar mavjud.
Multimedia texnologiyalarini inson faoliyatining kop soxalaridagi tadbiqiga koplab misollar keltirish mumkin, lekin bilish kerakki eng asosiysi, bu texnologiya kompyuterni intellektual imkoniyatlarini sezilarli darajada kengaytirdi, bu esa insonning ijodiy potensialini kuchaytirishga turtki boladi.
POWERPOINT prezentatsion (taqdimot) grafikli dasturlar katoriga kiradi. Bunday dasturlar uzida matnlar, rasmlar, sxemalar, grafiklar, animatsiya effektlari, ovoz videokliplar va x.k. lardan iborat bulgan slaydlar xosil kilish imkonini beradi. Slaydlar ketma-ketligidan xosil bulgan prezentatsiyani (taqdimotni) kompyuter ekranida, videomonitorlar va katta ekranlarda namoyish kilish mumkin.
Bu dastur bilan ishlashdan avval prezentatsiya, slayd, animatsiya tushunchalariga izox beraylik.
|
| |
