1-LABORATORIYA MASHG’ULOTI.
Mavzu: Umumiy o'rta ta'lim maktablarining botanikadan DTS, o'quv
dasturi va
darsliklarning fahlili.
Laboratoriya mashg’ulotining maqsadi:Talabalani umumiy o'rta ta'lim
maktablarining botanikadan DTS, o'quv dasturi bilan tanishtirish, darsliklarda
berilgan mavzulari tahlil qilishga o'rgatish;
Mashg’ulot davomida talaba:
• Umumiy o'rta ta'lim maktablari uchun tuzilgan davlat ta'lim standartini
bajarish Respublika hududida faoliyat ko'rsatayotgan barcha ta lim muassasalari
uchun majburiy ekanligini bilishi;
•Umumiy o'rta ta'lim maktablarining botanikadan tuzilgan davlat ta'lim
standartining mazmuni va mohiyati, ulari ishlab chiqish va joriy etish asoslarini
anglashi;
•Botanikadan tuzilgan davlat ta'lim standarti mazmunining o'quv dasturi bilan
uzviyligini tushunishi;
•Botanikadan tuzilgan davlat ta'lim standartida o'quvchilaring bilim va
ko'nikmasiga qo'yilgan minimal va maksimal talablari o'rganishi, ulari nazorat
qilish va baholash ko'nikmalari;
•Umumiy o'rta ta'lim maktablarining botanikadan DTS, o'quv dasturi va
darsliklari tahlil qilish ko'nikmasini egallashi;
•Botanikadan tuzilgan davlat ta'lim standartini amaliyotga joriy etish yo'llarini
belgilashi lozim.
Zarur jihozlar: Biologiyadan tuzilgan davlat ta'lim standarti, o'quv dasturi, 5 va
6-sinf uchun “Botanika” darsliklari,“Davlat ta'lim standarti va o'quv dasturining
uzviyligi” jadvali.
Laboratoriyp mashg’ulotida foydalaniladigan pedagogik texnologiya:
Hamkorlikda o'qitish texnologiyasining kichik guruhlarda ishlash metodi.
Laboratoriya mashg'uiotining borishi:
1.Tashkiliy qism.
2.Talabalari laboratoriya mashg’ulotining maqsadi, borishi, mustaqil
bajariladigan o'quv topshiriqlari bilan tanishtirish.
3. Botanikadan tuzilgan davlat ta'lim standartining mazmuni va mohiyati bilan
tanishtirish.
4.Botanikadan tuzilgan davlat ta'lim standartida berilgan o'quvchilaring
egallagan bilim va ko'nikmasiga qo'yilgan minimal va maksimal talablari
o'rganish.
5.Umumiy o'rta ta'lim maktablarining botanikadan o'quv dasturi va darsliklari
tahlil qilish.
6.Laboratoriya mashg’ulotini yakunlash.
O'zbekiston Respublikasida uzluksiz ta'limni joriy etishning ilmiy-nazariy asosi
bo'lgan “Ta'lim to'g’risida”gi Qonunning 7-moddasida “Davlat ta'lim standartlari
umumiy o'rta, o'rta maxsus, kasb-hunar va oliy ta'lim mazmuniga hamda sifatiga
qo'yiladigan talablari belgilaydi. Davlat ta'lim standartlarini bajarish O'zbekiston
Respublikasining barcha ta'lim muassasalari uchun majburiydir” deb belgilab
qo'yilgan.
Kadrlar tayyorlash milliy dasturini ro'yobga chiqarishning birinchi bosqichida
yuqorida qayd etilgan ta'lim muassasalari uchun DTS ishlab chiqildi va
O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1999 yil 16-avgustdagi
Qaroriga binoan amaliyotga joriy etildi.
Umumiy o'rta ta'limning davlat ta'lim standartini ishlab chiqishda quyidagi
printsiplar asos qilib olingan:
…………………………………………………….
Umumiy o'rta ta'lim maktablarida biologiyani o'qitish 5-sinfda “Botanika” ni
o'rganishdan boshlanib (haftasiga 1-soatdan, jami 34-soat), 6-sinfda “Botanika”ni
o'rganish (haftasiga 2-soatdan, jami 68-soat) davom ettiriladi.
Biologik ta'limning asosiy vazifalari etib quyidagilar belgilangan:
•o'quvchilari asosiy biologik tushunchalar, etakchi g’oyalar, ilmiy dalillar,
qonunlar, ilmiy bilish usullari, organik olarning manzarasini shakllantirishga oid
bilimlar bilan tanishtirish;
•tirik tabiat va uning taraqqiyoti jarayonida vujudga kelgan moslanishlarning
mexanizmlari haqida ma'lumot berish;
•o'quvchilari organizmlaring hayoti, ularning individual va tarixiy
rivojlanishining asosiy qonunlari, molekula, hujayra, organizm, populyatsiya, tur
darajalaridagi biologik hodisa va jarayonlar haqidagi bilimlar bilan qurollantirish,
ularing biologiyani o'rganishga bo'lgan qiziqish va qobiliyatlarini o'stirish
kelgusidagi uzluksiz ta'lim tizimini davom ettirishlari uchun zamin tayyorlashi;
•o'quvchilari o'zlarining va o'zgalarning salomatligini saqlashga, sog’lom
turmush tarzini tarkib toptirishga yo'naltirish;
•biologiya ta'limi mazmuni hozirgi ijtimoiy hayot va fan-texnika taraqqiyoti
bilan mustahkam bog’lanishini ta'minlash asosida o'quvchilari ongli ravishda
kasb tanlashga yo'naltirish;
•tabiatga, uning barcha boyliklariga oqilona munosabatda bo'lish fazilatlarini
yosh avlod ongiga singdirish;
•biologiya ta'limi mazmunini o'lkashunoslik materiallari bilan boyitish,
biologiya bilimlar zaminida mahalliy o'simlik va hay von turlari, selektsiya
yutuqlari, qadimda yashab ijod etgan buyuk allomalarimiz va hozirgi
olimlarimizning biologiyaga oid ishlari bilan tanishtirish orqali o'quvchilari
vatanparvarlik ruhida tarbiyalash.
Umumiy o'rta ta'lim maktablarining biologiyadan davlat ta'lim standarti o'quv
fani bo'yicha o'quvchilarga beriladigan bilimlar miqdori, ular egallaydigan
ko'nikma va malakalaring hajmini (BKM-bilim, ko'nikma va malaka) ko'rsatuvchi
me'yor bo'lib, u umumiy o'rta ta'lim maktablarida biologiya ta'limi mazmunining
negizini belgilovchi ko'rsatkichlar hamda o'quvchilaring biologik tayyorgarlik
darajasiga qo'yiladigan talablar majmuasidan iborat bo'lgan rasmiy hujjat bo'lib
hisoblanadi.
Biologiya ta'limi standartidagi “O'quvchilaring tayyorgarlik darajasiga
qo'yiladigan minimal talablar” o'quvchilar tomonidan o'zlashtirilishi shart bo'lgan
ko'rsatkichlari ifodalaydi. Bunda o'quvchilaring bilishi, anglashi, amaliy ishlari
bajara oladigan ko'nikma va malakalarga ega bo'lishlarini ta'minlash va ularing
sifatini aniqlashga imkon beradi. Belgilangan ko'rsatkich va talablar biologiya
ta'limining asosiy sifatlarini baholashda o'lchov bo'lib xizmat qiladi.
Umumiy o'rta ta'lim maktablarining biologiyadan davlat ta'lim standartida
keltirilgan ko'rsatkich va talablar maktab biologiya ta'limi mazmunini to'liq qamrab
oladi va o'zaro bog’lanuvchi uch yo'nalishga bo'linadi:
1. Organizm - biologik sistema;
2. Ekologik sistemalar;
3. Organik olar evolyutsiyasi;
Ushbu ta'lim standartining “Ta'lim mazmuni negizini belgilovchi
ko'rsatkichlar” va “O'quvchilaring tayyorgarlik darajasiga qo'yiladigan minimal
talablar” biologiya ta'limi mazmunining yuqorida keltirilgan har bir yo'nalish
bo'yicha umumiy o'rta ta'lim uchun ko'rsatkich va talablar ifodalanadi.
Biologik ta'limning dastlabki o'quv fani bo'lgan “Botanika”dan o'quvchilaring
bilim malakasiga bo'lgan asosiy talablar etib quyidagilar belgilangan.
O'quvchilar:………………………………..
Botanikadan tuzilgan DTS ida o'quvchilar o'zlashtirishi lozim bo'lgan bilimlar
bilan bir qatorda ular egallashi kerak bo'lgan ko'nikma va malakalar ham berilgan.
Jumladan, botanikani o'rganish davomida o'quvchilar quyidagi ko'nikma va
malakalarni
egallashi
qayd
etilgan:……………………………………………………………………….
Yuqorida qayd etilganidek, botanikadan tuzilgan DTS bajarish majburiy bo'lib
biologiya o'qituvchilarining zimmasiga yuklanadi. Umumiy o'rta ta'lim
maktablarida botanikadan tuzilgan DTS bajarilishi “O'quvchilarning o'zlashtirgan
bilimlarini nazorat qilish va baholashning Reyting tizimi” orqali aniqlanadi.
Umumiy o'rta ta'lim maktablarida botanikadan tuzilgan DTS da qayd etilgan
maksimal talablar asosida o'quv dasturi tayyorlanadi. O'quv dasturida o'quv fani
bo'yicha o'rganiladigan bob va mavzular o'quvchilarning yoshlik va psixologik
xususiyatlari, mavzular o'rtasidagi uzviylik va izchillik asosida mantiqiy bir
tizimga keltirilgan holda beriladi. O'quv dasturida o'rganiladigan boblar ulari
o'rganish uchun ajratilgan soatlar ko'rsatiladi, mazkur boblar tarkibiga kiradigan
mavzularing qisqacha mazmuni yritiladi. Botanikadan tuzilgan o'quv dasturi
mazkur o'quv fanining mazmunini belgilab beradigan va bajarilishi majburiy
bo'lgan meyoriy hujjat sanaladi.
Belgilangan qoidaga muvofiq ba'zi hollarda biologiya o'qituvchisi mahalliy
sharoit, umumta'lim maktablarining moddiy-texnika bazasi, o'quvchilarning o'quv
faniga bo'lgan qiziqishlarini hisobga olgan holda mavzular ketma-ketligi, ularga
ajratilgan soatlari 10 foizgacha o'zgartirishi mumkin.
O'quv fani bo'yicha tuzilgan dastur darslik yozishga asos bo'ladi.
Respublikamiz maktablarining 5-sinfida O'. Pratov, A.S. To'xtaev, F.O'.
Azimovalar tomonidan nashr etilgan darslikdan foydalaniladi. Umumta'lim
maktablarining 6-sinfida shu mulliflar tomonidan nashr etilgan darslikdan
foydalaniladi.
Botanikani o'qitish mazmunida o'quvchilarda morfologik, anatomik, fiziologik,
genetik, sistematik, ekologik, evolyutsion, gigienik tushunchalari shakllantirish
nazarda tutilgan. Mazkur tushunchalar har bir mavzuni o'rganishda bir-biri bilan
uzviy shakllantiriladi. Mavzularing tahlili, ularda mazkur tushunchalaring nisbati
teng emasligini ko'rsatadi. Ba'zi mavzulari o'rganishda morfologik tushunchalar
etakchi o'rinni egallaydi. Masalan, “Ildizning tashqi tuzilishi”, “Oddiy va
murakkab barglar”, “Poyalaring xilma-xilligi”. Bunday mavzulari morfologik
mazmundagi mavzular va mos ravishda mazkur mavzulari o'rganishga
bag’ishlangan darslar morfologik mazmundagi darslar deyiladi.
“Hujayra”, “Ildiz zonalari”, “Poyaning ichki tuzilishi”, “Barglaring hujayraviy
tuzilishi” mavzularida anatomik tushunchalar ustunlik qiladi. Shu sababli bu
mavzular anatomik mazmundagi mavzular va mos ravishda anatomik mazmundagi
darslar deyiladi. Xuddi shunday misollari fiziologik, genetik, sistematik, ekologik
evolyutsion, gigienik mazmundagi darslarga ham keltirish mumkin.
Xulosa qilib aytganda botanikadan tuzilgan DTS “Ta'lim mazmuni negizini
belgilovchi ko'rsatkichlar” va “O'quvchilaring tayyorgarlik darajasiga qo'yiladigan
minimal va maksimal talablar” ni o'z ichiga olib, u dastur va darslik yaratishga
asos bo'lib xizmat qiladi.
TALABALARNING BILIMLARINI MUSTAHKAMLASH UCHUN O'QUV
TOPSHIRIQLARI
O'F
E
O'quv materialini mustaqil o'zlashtirish uchun o'quv
topshiriqlari
Topshiriqni bajarish
bo'yicha ko'rsatma
1-
O'F
E
Maqsad: Umumiy o'rta ta'lim maktablari uchun tuzilgan
DTS ning mazmun va mohiyatini o'rganish.
Laboratoriya mashg’uloti matnini o'rganing va quyidagi
savollarga javob toping:
1.Umumiy o'rta ta'lim maktablarida DTSni joriy etishning
nazariy va huquqiy asoslarini aniqlang.
2.Umumiy o'rta ta'lim maktablari uchun DTS ishlab
chiqishda qaysi printsiplar asos qilib olingan?
3.DTS nimalari belgilashini aniqlang.
Kichik gurah a'zolari
bilan hamkorlikda
ishlang Talabalar bilan
o'tkaziladigan savol-
javobda faol ishtirok
eting
2-
0'FE
Maqsad: DTS ning tarkibiy qismlarini o'rganish.
Laboratoriya mashg’uloti matnini o'rganing va quyidagi
savollarga javob toping:
1.O'quv fanlari bo'yicha tuzilgan DTS nimalar uchun asos
bo'lib xizmat qilishini aniqlang.
2.O'quv fanlari bo'yicha tuzilgan DTS nimalari o'zida
mujassamlashtiradi?
3.DTS ning “Ta'lim mazmuni negizini belgilovchi
ko'rsatkichlar” tarkibiy qismi qanday vazifani bajaradi?
4.DTSning “O'quvchilaring tayyorgarlik darajasiga
qo'yiladigan minimal va maksimal talablar” nimalari
ifodalaydi?
Kichik guruh a'zolari
bilan hamkorlikda
ishlang
Talabalar bilan
o'tkaziladigan savol-
javobda faol ishtirok
eting
3-
O'F
E
Maqsad: Botanikadan tuzilgan DTS ni tahlil qilish.
Laboratoriya mashg’uloti matnini o'rganing va quyidagi
savollarga javob toping:
1.Biologiyadan tuzilgan DTS da “Ta'lim mazmuni negizini
belgilovchi ko'rsatkichlar” va “O'quvchilaring tayyorgarlik
darajasiga qo'yiladigan talablar” qanday yo'nalishlari o'z
ichiga oladi? Mazkur yo'nalishlaring mazmuni va
mohiyatini tushuntiring.
2.Botanikadan tuzilgan DTS da “O'quvchilaring tayyor-
garlik darajasiga qo'yilgan talablar”ni o'rganing.
3.Mazkur talablari ta'lim-tarbiya jarayonida amalga
oshirish yo'llarini belgilang va 1-jadvalni to'ldiring.
Kichik guruh a'zolari
bilan hamkorlikda
ishlang Talabalar bilan
o'tkaziladigan savol-
javobda faol ishtirok
eting
4-
O'F
E
Maqsad: Botanikadan tuzilgan o'quv dasturi va darslikni
tahlil qilish.
Botanikadan tuzilgan o'quv dasturi va darsliklari quyidagi
tartibda ko'rib chiqing:
1.O'quv dasturidagi mavzularing ketma-ketligida uzviylik
mavjudmi?
Kichik guruh a'zolari
bilan hamkorlikda
ishlang Talabalar bilan
o'tkaziladigan savol-
javobda faol ishtirok
eting
2.Darslikdagi mavzular ketma-ketligi o'quv dasturiga mos
ravishda berilganmi?
Darslikni tahlil qiling uning yutug’i va kamchiliklarini
ko'rsating.
1-jadval
Botanikadan tuzilgan DTS tahlili
№ Botanikadan o'quvchilarning bilimiga
qo'yilgan talablar
Qaysi mavzularda
tarkib toptiriladi
Qaysi mavzularda
rivojlantiriladi
1 Gulli o'simliklar organlarining tuzilishi
2 O'simliklaring hujayraviy tuzilishi
3 O'simlik hujayrasining tarkibiy qismlari
4 O'simlik to'qimalari
5 O'simliklaring hayotiy shakllari
6 Kuzda va bahorda o'simliklar hayotida
ro'y beradigan o'zgarishlar
7 Gul, uning tuzilishi, xillari.
| 