95
LOYIHALASHDA AVTOMATLASHGAN TIZIMLAR TUSHUNCHASI,
UNING MAQSADI VA AVTOMATLASHTIRISH OBYEKTI.
Sodiqova Munira Alisherovna
TATU Farg‘ona filiali professor-o‘qituvchisi
Abidov Adxamjon Abdumajid o‘g‘li
TATU Farg‘ona filiali 2-kurs magistranti
Murakkab
tizimlarni
yaratish
va
foydalanish
hamda
ularni
avtomatlashtirish nazariyasidan kelib chiqib, prof.S.N.Volkov loyihalashda
avtomatlashtirilgan tizimlar ga quyidagi ta’rifni bergan:
“Loyihalashda avtomatlashtirilgan tizimlar- bu loyiha tashkiloti bo
’limlari bilan o’zaro bog’liq holda, loyiha- lash ishlarini avtomatik tartibda
EHM larda bajaradigan, loyihalashni avtomatlashtirish vositalari majmuidan
iborat tashkiliy-texnik tizimdif". U optimallash masalalarini modellashtirish va
yechish asosida ko’p yechimli loyihalash usullaridan foydalanish, ishlab
chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish hisobiga, yer tuzishdagi loyiha-qidiruv
ishlari sifatini yaxshilash, mehnat unumdorligini oshirish, mehnat sarfini
kamaytirish va loyihalash muddatini qisqartirishga qaratilgan.
Loyihalashda avtomatlashtirilgan tizimlar tarkibiga quyidagilardan iborat
bo’ladi (1-rasm).
Axborot texnologiyalari va zamonaviy dasturiy mahsulotlar ishlab chiqarishning dolzarb muammolari
Международная научно-техническая конференция «Практическое применение технических и
цифровых технологий и их инновационных решений», ТАТУФФ, Фергана, 4 мая 2023 г.
96
Yer
tuzish
bo’yicha
loyiha
tashkilotlarida
loyihalashda
avtomatlashtirilgan tizimlar dan foydalanish personal EHM larda yoki ularning
lokal tarmoqlarida amalga oshirilishi maqsadga muvofiq xisoblanadi. Bunda
kompyuterlarga ulanadigan qo’shimcha qurilmalardan (digitayzer, plotter,
skaner va boshq.) foydalaniladi. Bu tizimning birlamchi elementi - yer tuzuvchi-
loyihachining avtomatlashtirilgan ishchi o’rni hisoblanadi.
Loyihalashda avtomatlashtirilgan tizimlarni yaratishdan ko‘zlangan asosiy
maqsad, yerlardan oqilona foydanish va ularni muhofaza qilish masalalarini,
loyihalash
jarayonlarini
avtomatlashtirish
hisobiga
qabul
qilinadigan
yechimlarni olishning tezkorligini oshirish, ular sifatini yaxshilash va mehnat
sarfini kamaytirish imkonini beradigan, sifat jihatdan yuqori darajada
ma’lumotlarni olish, tahlil qilish va optimallashtirish texnologiyalarini qo ’llash
hisobiga, yechishdan iborat.
Avtomatlashgan tizimga o‘tkazish obyekti sifatida yer tuzishni loyihalash
jarayonlari, ma’lumotlarni yig’ish va tahlil qilish, loyihaviy yechimlarni
asoslash, loyihaviy hujjatlarni shakllantirish masalalari qabul qilingan.
Loyihalashda avtomatlashtirilgan tizimlar yer tuzish bo’yicha loyiha-
qidiruv tashkilotlarida mehnatni ilmiy asosda tashkil etishni ta’minlashga,
loyihaviy hisoblashlarni avtomatlashtirishga, xo’jaliklararo va xo’jalikda ichki
yer tuzish loyihalarini va ishchi loyihalarni tuzish hamda loyihalarning hayotga
tadbiq etilishi ustidan mualliflik nazoratini amalga oshirishga, qabul qilingan
yechimlarning kelib chiqishi mumkin bo’lgan oqibatlarini tahlil qilishga xizmat
qiladi.
Loyihalashda avtomatlashtirilgan tizimlarni amaliy yaratishda yer - ishlab
chiqarish - aholi - ekologiya tizimidagi o’zaro bog’liqlikni tavsiflovchi
ko’rsatkichlar va o’zaro aloqalar tizimini to’g’ri belgilash hamda loyihalashda
avtomatlashtirilgan tizimlar qo’shni yoki funktsional bog’langan yuqori
darajadagi boshqa avtomatlashgan tizimlar bilan aloqalarini hisobga olish zarur.
Актуальные проблемы разработки информационных технологий и программных продуктов и их решения
Международная научно-техническая конференция «Практическое применение технических и
цифровых технологий и их инновационных решений», ТАТУФФ, Фергана, 4 мая 2023 г.
97
Yer tuzish juda murakkab jarayon bo’lib, yer tuzish loyihalari doimiy
o’zgarib turuvchi: ishlab chiqarishni hududiy tashkil etish, yerlardan oqilona,
samarali foydalanish va ularni muhofaza qilish bilan bog’liq juda ko’p yozma va
chizma hujjatlardan iborat bo’ladi. Shu sababli, yer tuzishni loyihalash bir
martalik yoki davriy xarakat bo’lmay, balki, loyihani ishlash, takomillashtirish
va amalga oshirish bilan bog’liq to’xtovsiz jarayondir. Demak loyihalashda
avtomatlashtirilgan tizimlar ham yer egaliklari va yerdan foydalanichilarni
tashkil etish jarayonini tartibga soluvchi umumiy davlat tizimi bilan ajralmas
bog’langan doimiy xarakatdagi va rivojlanishdagi avtomatlashgan tizim sifatida
tashkil etilishi kerak.
Yer tuzishni loyihalash jarayonining yana bir o’ziga xos tomoni shundaki,
u juda murakkab bo’lib, unda ko’p raqamli muqobil yechimlarni, o’zaro
aloqalarni miqdor va sifat jihatdan hisobga olishga to’g’ri keladi. O’zaro sifatiy
aloqalarni raqamli ta’riflash qiyin bo’lganligi sababli, loyihalashda
avtomatlashtirilgan tizimlar inson -mashina tizimi shaklida yaratilishi maqsadga
muvofiq. Bu tizimda sifatiy (raqamlarda ifodalash mumkin bo’lmagan)
ma’lumotlarni tayyorlash va yechimni qabul qilish jarayoni to’g’ridan-to’g’ri
yuqori malakali mutaxassis tomonidan, raqamli ma’lumotlarni yig’ish, saqlash,
yangilash va berish, hisoblash operatsiyalarining mos texnik vositalaridan
foydalanilgan holda, kompyuter dasturlari yordamida bajarilishi kerak.
Asosiy adabiyotlar
1.
Ғуломов С.С, Алимов Р.Х, ва бошқалар. “Ахборот тизимлари
ва технологиялари” “Шарқ”, Т-2000 й.
2.
Алимов Р, Ходиев Б ва бошқалар. “Ахборот технологияси”
Ўқув қўлланма. Т: - ТДИУ, 2004 й.
3.
Алимов Р.Х, Юлчиева Г.Т., Алишов Ш.А. “Ахборот
технологияси ва тизимлари”. Маъруза матнлари. Т: - ТДИУ, 2005 й.
4.
Алимов Қ, Абдувоҳидов А ва бошқалар. “Ахборотлар
технологияси асослари” Ўқув қўлланма. Т: - ТДИУ, 2003 й.
Новые этапы развития альтернативных источников энергии и телекоммуникационных технологий
Международная научно-техническая конференция «Практическое применение технических и
цифровых технологий и их инновационных решений», ТАТУФФ, Фергана, 4 мая 2023 г.
|
