Международный научный журнал № 7 (100), часть 1
«Новости образования: исследование в XXI веке» февраль, 2023 г
959
o‘lchovlarning o‘zgarishi. Umuman o‘qituvchi qulay vaqtlarda matematik fikrlashni o‘stirish
maqsadida hayotiy va mantiqiy masalalarga to‘xtalishi kerak. Masalan: Ko‘lda bir o‘rdak
oldida ikki o‘rdak bor, bitta o‘rdak orqasida ikki o‘rdak bor, ikki o‘rdak o‘rtasida bitta o‘rdak
bor. Jami nechta o‘rdak bor? Bunday bu kabi masalalar o‘quvchilarga matematik fikrlash,
fanida ko‘p hollardagi yaratuvchanlik qobiliyatlarida va bir vaqtda ularning o‘sishiga
yordam beradi *2+. O‘quvchilarga mustaqillikdan keyingi o‘zgarishlarni bu ko‘rinishda
ko‘rsatish juda muhim. Bu holda o‘qituvchidan juda aniq sonlarni keltirish talab qilinadi, bu
ortiqcha suhbatlashlar olib borishni oldini oladi. Shunisi e’tiborliki, sonlar haqidagi faktlar
doim ishonarli bo‘ladi. O‘quvchilar matematika darslarida va to‘garaklarda buyuk
matematiklar hayoti va qilingan ishlari haqida gapirishimiz muhim ahamiyatga ega. Jamoa
bilan ishlash ko‘nikmasini shakllantirish matematikada juda muhim hollarda bir ishni
jamoaga to‘g‘ri
taqsimlanishi, bir qiyin masalani bir kishi yecha olmasa ko‘pchilik
yordamida bu masala yechimini topish mumkin. Bu holda o‘quvchi o‘ziga berilgan
masalaning bir qismini yechishga ma’suliyat bilan yondashadi. Ishni to‘g‘ri taqsimlanishi
yuqori nazoratda ishlashga to‘g‘ri keladi.
Birinchi navbatda masalaning berilishini o‘ylash, o‘ziga aniqlashtirib olishi nimani
topish kerak.
1) Yechish rejasini tuzish, berilganlarning barchasi yechimda
ishtirok yetadimi yoki
ortiqchami shuni aniqlash kerak.
2) Masalani qaysi yo‘l bilan yechishni aniqlash. Masalani yechishdan oldin o‘quvchi
ketma – ketlikni tuzib keyin boshlash kerak.
O‘quvchilar ikki holatni ham qarashlari kerak, bularni taqqoslashlari va orasidagi
bog‘lanishlarni tushunishlari lozim. Daftarni tutishiga e’tibor berishi kerak. O‘quvchi
daftardan tartibli va to‘g‘ri foydalanishi, yozuvlar shakliga qa’ttiy amal qilishi, formulalarni
ramkaga olishi va yechim oxirida tagiga chizishi kerak. Hisoblashlar yoziladigan qoralamalar
beparvolikni birinchi ko‘rinishi hisoblanadi. O‘quvchi qaysi qanday degan savollarni
ifodalaydi, hisoblarni o‘chiradi, tartibsiz yozadi va oxiri o‘zi nima yozganini tushunmay
qoladi. Berilgan ishi qanday munosabatda ekanini qoralama ifodalaydi. Qoralamada ishlash
sistemasini yoqlamaymiz lekin qoralama va o‘chirgichlar bir xil tartibli ishlatilishi kerak *4-5]
. Barcha hisoblashlarni quyidagi tartibda yozishni taklif etamiz.
Daftarni sahifasini ikkiga
bo‘lamiz bir tarafiga barcha oraliq yozuvlarni va tugashini, ikkinchi tarafiga hisoblashlarni
yozamiz. Katta hisoblashlarni esa quyidagicha yozsak bo‘ladi: asosiy hisoblarni o‘nga oraliq
hisoblarni chapga keltiramiz. Eslatib o‘tamiz, agar qaysi bir hisoblash noto‘g‘ri keltirilgan
bo‘lsa, o‘quvchi uni tashlab yana qaytadan uni bajaradi, bo‘yash mumkin emas. O‘quvchi
bilishi kerak tashlab ketilganiga u ayibdor emas. Beparvoligi
uchun bahosi pasayadi
o‘quvchidan asosan uyga berilgan chizmalarni talab qilish kerak. Matematikani o‘qitish
amaliy xarakterga ega va mehnat ta’limi, rasm, tabiatshunoslik, geografiya, tarix, jismoniy
tarbiya darslari bilan o‘zaro bog‘liq bo‘lishiga qaramay, aqlan zaif Alohida holatlarni
eksperimental tekshirish, kuzatish, bosqichma-bosqich umumlashtirish aqli zaif o‘quvchilar
uchun tushunarli bo‘lib chiqadi. Ta’limning bu usuli sizga matematikani o‘qitishni hayot
Международный научный журнал № 7 (100), часть 1
«Новости образования: исследование в XXI веке» февраль, 2023 г
960
bilan yangi bilimlarni ilgari olingan bilimlar bilan bog‘lashga imkon beradi va ularni ongli
ravishda o‘zlashtirish shartlarini ham maktab o‘quvchilarining ijtimoiy moslashuvining
maqbul variantini ham beradi. Inklyuziv (Bolalarning qobiliyatlari va holatidan qat’i nazar,
ularning barchasiga sifatli ta’lim taqdim etilishi kerak) ta’limda bolalarni o‘qitishning o‘ziga
xos xususiyati shundaki, intellektual qobiliyati cheklangan o‘quvchi normal rivojlanayotgan
muhitda bo‘ladi. Shunga ko‘ra, o‘qituvchining oldiga ikkita vazifa qo‘yiladi: dars materialini
odatdagi rivojlanayotgan o‘quvchilarga va imkoniyati cheklangan o‘quvchiga,
uning
moslashtirilgan dasturiga muvofiq etkazish.
