Melioratsiya

Bunda dvigatel’ning umumiy quwati 100 kVt ni tashkil qilib, 
mashinaning umumiy massasi 50 t gacha boMadi. Bu mashinaning 
kamchiligi qilib, konstruksiyasining murakkabligi va u yuradigan temir 
y o‘l qurilishga sarflanadigan xarajatlaming yuqoriligini ko‘rsatish 
mumkin.
Kanal sirtini toMiq tekislovchi ko‘p cho'michli ish jihoziga ega 
boMgan, temir yoMda yuruvchi mashinalarning ish unumdorligi 20-120 
m3/soat, ishchi tezligi 0,02-0,22 m/s bo'lib, chuqurligi 3 m va tubining 
eni 3 m gacha boMgan kanallarni sirtini teki$laykamchiligi qilib, konstruksiyasining murakkabligi va u yuradigan lemir 
yoM qurilishga sarflanadigan xarajatlaming yuqoriligini ko‘rsatish 
mumkin. Bu mashinalar ichida aralash ish jihozga ega boMgan zanjirli 
traktor bazasidagi kanal sirtini toMiq tekislovchi mashinalarni ko‘rsatish 
mumkin. Bunday mashinalarning ish unumdorligi 75-380 m3/soat 
boMib, ishchi tezligi 0,075 m/s ni tashkil qiladi.
Bu mashinalarni asosiy yutuqlari qilib, ish unumdorligining 
yuqoriligi, bir o ‘tishda kerakli qalinlikdagi kanal sirtini tekislashini, 
kanal otkosi turlicha boMgan-da, uni o ‘zgartirish imkoniyatiga ega 
boMgan mexanizmlarning mavjudligi va bir ish joydan ikkinchi ish 
joyga ko‘chishda ketadigan xarajatlarning kamliligini koMsatish 
mumkin.
3.3. Kanal otkosini turg‘unligini saqlash va ularda ishlatiladigan 
mashinalar
Qazilgan kanal otkosini uni ishlatish davrida yovilib yoki buzilib 
ketishini, shuningdek, kanaldan oqayotgan suvni shimilishini oldini 
olish maqsadida quyidagi ishlar amalga oshiriladi:
1. Kanal sirtini zichlash va uning sirtiga xarsang toshlar yotqizish. 
Bunda kanal sirti maxsus ish jihozlari yordamida zichlanadi va 
zichlangan sirtga toshlar (o‘rtacha diametri 5-25 sm) terilib, zichlanadi.
2. Kanal sirtini zichlab, unga polimer qoplam yoki o ‘tlar (masalan 
chim) ni o ‘rnatish yoki maxsus mashina yordamida ekilib, mineral 
aralashmali suvlar bilan sug‘oriladi.
3. Kanal sirti zichlangandan so‘ng, undan o ‘ta loyqa va gil miqdori 
yoqori boMgan suv, juda kichik tezlikda (0,2-0,8 m/s) oqiziladi. Agar 
suv tezligi yoqori boMsa oqimni vaqti-vaqti bilan to‘xtatib, suv 
tindiriladi. Bunda aralashma kanal sirtiga singib, qoplam hosil qiladi.
39

4. 
Sifatli tekislanib, zichlangan kanal sirtiga beton yoki temir beton 
plitalari maxsus mashinalar yordamida o ‘rnatiladi. 0 ‘rnatilgan plitalar 
yaxshilab zichlanib, ularni tutashgan joylari (yoriqlar) maxsus material 
(rezina, saqich aralashmali kanop va boshqa) lar bilan to‘ldiriladi. Bu 
usuini qo'liashdan asosiy maqsad, kanalni ishlatish davomida uning sirti 
o ‘lirgan holiarda unga tegishli qoplam ham mos ravishda o'tirishiga 
sharoit yaratish bilan birga kanaldan oqayotgan suvni yerga shlmillshini 
oldini olishdir. Bu usul haqida to iiq m a’iumot 4-bob da keltirilgan,
3.4. Kanal sirtini tekislovchi mashinalarni rivojlantirishning asosiy
yo"nalishlari
Qazilgan kanallar sirtini tekislovchi mashinalarni ishlatishda bu 
kanallarga beton qoplami yotqizishni nazarda tutgan holda ularning ish 
jihozini faol boMishini, mashinalarni murakkab konstruksiyasidan oddiy 
ixcham va aralash ish jihoziga ega bo‘lgan konstruksiyasiga asta 
sekinlik bilan o ‘tishni, o ‘ta og‘ir va murakkab y a’ni ko‘p ish talab 
qiladigan temir yo‘llarda yuruvchi kanal tozalash mashinalarini zamo­
naviy zanjirli yoki g ‘ildirakli yurish uskunasi bilan almashtirishni, 
mashinani qaziladigan qatlamini o ‘zgartirishni uning yorish tezligi bilan 
bog‘lanishini avtomatlashtirishni, kanal tubining eni 3 m dan yoqori 
bo‘lgan joylarda kanalning bir otkosi va tubi enining yarmini tekislovchi 
zanjirli yoki g ‘ildirakli yurish uskunasiga ega bo‘lganlarni qo‘llashni, 
kanal tubining eni 3 m gacha b o ig an kanallarni sirtini tekislashda uni 
sirtini to‘liq tekislovchi zanjirli yoki g ‘ildirakli yorish uskunasiga ega 
b o ig a n mashinalarni qo‘llashni, oddiy ish jihozli kanal sirtini 
tekislovchi mashinalarni birlashgan faol ish jihoziga ega boiganlari 
bilan almashtirishni joriy qilish tavsiya etiladi.
40

IV bob. SUG‘ORISH KANALLARIDA SUV SHIMILISHIGA 
QARSHIQOPLAM ALAR 0 ‘RNATUVCHI MASHINALAR
4.1. Suv sbimilisbiga qarshi qoplamalar, Ularda ishlatiladigan 
mashinalarning sinflari va vazifalarl
Suv shimilishiga qarshi qoplamalaming turlari quyidagicha 
bo‘lishi mumkin: kanal sirtida shibbalangan qatlam hosil qilish, maxsus 
loy qatlami yoki polimer materiallar bilan kanal sirtini qoplash, kanal 
sirtiga beton, temir beton yoki asfal’t-beton qoplamlarini yotqizish. 
Bunday turlarining hozirda zamonaviy usullari, kanal sirtiga yangi beton 
qorishmasini yotqazish va ayrim hollarda kanal sirtini zichlash va 
silliqlash ishlari amalga oshirilmoqda.
4.2. Kanal tubi va devorlarini zichlovchi mashinalar
Kanal tubi va devorlarini zichlovchi mashinalarning turlari 4,1- 
rasmda keltirilgan.
Chuqurligi 3 m gacha bo‘lgan kanal sirtini to‘la zichlovchi 
mashinaning umumiy ko‘rinishi 4.1,a-rasmda ifodalangan bo‘lib, u 
ikkita elektr manbai orqali (har biri 25 kVt) tebranma harakat orqali 
tuproqni zichlash xususiyatiga ega.
Zichlovchi ish jihozi 1 (massasi 4-5 t) orqali kanal sirtiga 250 kN 
kuch bilan ta’sir qiladi. Bunda tebranish chastotasi minutiga 500. Ish 
jihozi traktor 7 ga tirsak 4 va xartum 6, gidrotsilindrlar 3,5 va chig‘ir 9 
orqali kanal sirti bo‘ylab harakat qiladi va uni to‘liq zichlaydi. Bu 
mashina kanal qirg‘og‘ida davriy harakatda bo‘lib, zichlash qalinligi 0,8 
m, qamrovi esa 5 m gacha, ish unumdorligi 300-350 m3/soat ni tash­
kil qiladi.
Gidravlik boshqariladigan bir cho‘michli ekskavator bazasidagi 
(4.1,h-rasm) kanal sirtini zichlovchi ish jihozi 1 maxsus gidromotorlar 
orqali harakatlanadi va bu ish jihozi ekskavator 9 ning tirsagi 4 ga 
mahkamlangan.
41

4.1- rasm. Kanal sirtini zichlovchi mashinalar:

Download 10,96 Mb.