88
asosan jozibasiz tarmoqlardagi faoliyat turlari xisobiga shakllanayotgan kompaniyalar,
balki o’zining ishbop faollik portfelini qayta tarkiblash masalasini ko’rib chiqishi zarur
bo’ladi.
Diversifikatsiyalangan kompaniyalarning ko’pchiligini amalda quyidagicha
tasniflash mumkin:
- bog’liq va bog’liq bo’lmagan biznesning kamroq tabaqalangan qismi bilan
asosiy biznes bilan savdo xajmi bo’yicha tadbirkorlik qilish (korporatsiyaning tuliq
savdo xajmining taxminan uchdan bir yoki undan kamroq);
-
bog’liq o’rta korxonalarning kamroq miqdori (2-5ta)
bilan tor
diversifikatsiyalangan tadbirkorlik;
- ko’plab bog’liq o’rta korxonalar bilan qat’iy tabaqalangan xolda ish olib borish;
- bog’liq bo’lmagan tarmoqlarda bir necha o’rta korxonalar bilan tor
diversifikatsiyalangan xolda ish olib borish;
- ko’pgina bog’liq bo’lmagan sohalarda ko’plab o’rta korxonalar bilan qat’iy
differentsiyalangan xolda ish olib borish;
- bog’liq bo’lmagan tarmoqlardagi ko’plab o’rta korxonalar bilan ishlash (biroq
xar bir sohadagi o’rta korxonalar guruxlarga birlashtirilgan);
Korporatsiya tomonidan qabo’l qilingan strategiyani baholash quyidagi
bosqichlarni o’z ichiga olishi lozim:
- mavjud strategiyani identifikatsiyalash;
- o’rta korxonalar portfelini tahlil qilish uchun uning bir yoki bir necha
matritsasini yasash;
- xar bir o’rta korxonaning o’zoq muddatli jalb
qiluvchanligini baholash va
taqqoslash;
- ularning qaysi biri tarmoqdagi sharoitlarga eng yaxshi mos kelishini aniqlash
maqsadida kompaniyaning xar bir o’rta korxonasidagi raqobat kuchini baholash va
taqqoslash;
- o’rta korxonalarni ularning faoliyat tarixi (evolyutsiya bosqichlari) va
istiqbollari bo’yicha saralash;
- xar bir o’rta korxonani korporativ strategiyaga mos kelishi jixatidan baholash
va ularning korporatsiya uchun nisbiy strategik axamiyatini aniqlash;
- o’rta korxonalarni yangi investitsiya uchun imtiyozlari bo’yicha
saralash, xar
bir o’rta korxona uchun asosiy taraqqiyot va strategik yunalishlarni belgilash (agresiv
rivojlanish, erishilgan yutuqlarni ximoyalash, «echintirish», «xosilni yig’ib olish»,
tugatish);
-
korporatsiyadagi
umumiy
diversifikatsiya
holatini
aniqlash
(o’rta
korxonalardagi savdo xajmlarining nisbati, korporatsiya bo’yicha, ulardagi joriy
daromad bo’yicha);
- diversifikatsiya bazasini kengaytirish yoki qisqartirishning
korporatsiya uchun
axamiyatini baholash;
- bog’liq va bog’liq bo’lmagan o’rta korxonalarning korxona portfelidagi
nisbatini baholash;
- korporatsiyaning milliy miqyosdagi va biznesni baynalmilallashtirishdagi
rivojlanish tendentsiyalari;
- asosiy o’rta korxonalar va biznesdagi mavjud pozitsiyalarni kuchaytirish
bo’yicha sunggi hatti-harakatlarning natijalari;
- portfelni yangi o’rta korxonalar bilan tuldirish bo’yicha hatti-harakatlar;
- zaif va bush o’rta korxonalarni qisqartirish;
89
- o’rta korxonalardagi investitsiyalarning nisbatini baholash;
- strategik maqsadlarni amalga oshirish va raqobatli
ustunliklarni ustirish
bo’yicha korporatsiyani boshqarish samaradorligini baholash;
Tahlil natijasida ushbu yunalishlar bo’yicha quyidagi savollarga javob topish
lozim:
- korxonaning portfelida kerakli o’rta korxonalar bormi?
- portfelda daromadli o’rta korxonalar soni yetarlimi?
- rivojlanayotgan va sunib borayotgan o’rta korxonalar o’rtasida muvozanat
bormi?
- «rivojlanayotgan g’oliblar»ni va «suroq belgilari»ni moliyaviy ta’minlash
uchun «daromad ishlab chiqaruvchi»lar yetarlimi?
- kompaniyaning asosiy biznesi yetarlicha daromadli va istiqbollimi yoki u
«sog’in sigir»mi?
- korxonaga shuncha o’rta korxona xaqiqatdan
ham kerakmi yoki ularni
qisqartirish kerakmi?
- korxonada korporatsiya miqyosida katta ulushga ega bo’lgan tarmoq
peshqadami bormi yoki korxonao’rtacha-zaif pozitsiyalardagi ko’plab o’rta
korxonalardan iboratmi?
- korporatsiyaning umumiy pozitsiyasini yaxshilash uchun qaysi o’rta korxona
faoliyatini tugatish kerak?
