|
Keyfiyyət səviyyəsinin qiymətləndirilməsinin kompleks metodu
|
| bet | 3/7 | | Sana | 02.03.2022 | | Hajmi | 249,19 Kb. | | #1646 |
Keyfiyyət səviyyəsinin qiymətləndirilməsinin kompleks metodu
Texniki təyinatlı məhsullarının keyfiyyətini çoö vaxt onun faydalılığını səviyyələndirən bir əsas göstərici ilə qiymətləndirirlər. Məsələn, avtomobil şinlərinin keyfiyyəti əsasən gediş yolu, benzinin keyfiyyəti-oktan ədədi, betonunku-birtərəfli sixilmada kubik mühkəmliyi, koksunkukalorilik (istilik) və s. göstəricilərlə xarakterizə edilir. Lakin bir göstərici, hətta əsas keyfiyyət göstəricisi olsa da, məhsulun keyfiyyətini birtərəfli, məhdud şəkildə səviyyələndirir. Halbuki məhsulun keyfiyyəti adətən çoösaylı xassələrdə xarakterizi edilir.
Odur ki, təcrqbi olaraq hər hansı bir məhsulun keyfiyyətinin qiymətləndirilməsi onun bir neçə faydalı xassələrinə görə aparılmalıdır. Bunun üçün məhsulun, o cümlədən səanye-texniki təyinatlı məhsulun keyfiyyətinin qiymətləndirilməsi üçün bir neçə metod mövcuddur. Məmulatların texniki səviyyəsinin (keyfiyyət səviyyəsinin) qiymətləndirilməsinin metodları eyni və müxtəlif növlü məmulatalr üçün də fərqli olur.
Sənaye məhsulunun texniki səviyyəsi və keyfiyyətin qiymətləndirilməsinə dair metodiki göstərislərə uyğun olaraq eyni növdən olan məmulatların keyfiyyət səviyyəsini qiymətləndirdikdə differensial, kompleks və ya qarışıq, həmcinin inteqral metodlar istofadə olunmalıdır. Eyni növ məmualt dedikdə eyni növ, sinif vətəyinatlı məmulat baaş düşülür. Müxtəlif növ məmulatların texniki səviyyəsini qiymətləndirmək üçün adətən keyfiyyətin indeksləsdirilməsi metodu tətbiq olunur. Bəzən eyni və ya müxtəlif növ məmulatların keyfiyyəti həmçinin ekspert qiymətləndirilməsi metodu ilə təyin olunur.
Diferensial metod
Məmulatalrın texniki səviyyəsinin (TS) qiymətləndirilməsinin diferensial metodu keyfiyyəti qiymətləndirilən məhsuluin göstəricilərinin baza nümunəsinin göstəricilərinə uyğunluğunun müqayisəsində ibarətdir. Bu zaman qiymətləndirilən məmulatın keyfiyyətinin baza nümunəsinin keyfiyyətinə bütövlükdə yaxınlığı, qiymətləndirilən məmulatın hansı göstəricilərinin baza nümünəsinin keyfiyyət göstəricilərini ötdüyü və ya onlara uyöun olmadığı, həmcinin analoji xassələrin və qədər fərqləndiyi təyin edilir.
Texniki məmulatalrın keyfiyyətini qiymətləndirməyin diferensial metodu ilk növbədə kvalifikasiya metodudur. Bu metod məmualtın keyfiyyətinin müəyyən analıji məmulatın keyfiyyətinin səviyyəsinə uyğunluğunu “uyğundur”, “yüksək-dir”, “uyğun deyildir” kimi göstəricilərlə qiymətləndirməyə imkan verir. Eyni za-manda diferensial metodla məmulatların ayri-ayri xassələri kəmiyyətcə də qiymətləndirilik, bu da verilən məhsulun keyfiyyətinin idarə olunmasına dair konkret qərarlar qəbul etməyə imkan verir. Maşınqayırma məhsulunun TS diferensial metodla qiymətləndirilən zaman məhsulun ayri-ayri nisbi döstəririləri yki – aşağıdakı kimi hesablanir;
(1)
və ya
, i=1.2...n (2)
Burada Pi-keyfiyyəti qiymətləndirilən məhsulun i göstəricisinin qiyməti
Pibas-baza nümunəsininm keyfiyyətinin i göstəricisinin qiyməti
n-TS qiymətləndirilməsi üçün qəbulolunmuş keyfiyyət göstəricilərinin saydır..
-
Düsturunu o vaxt istifadə edirlər və keyfiyyət göstəricisinin mütləq qiymətinin artması məmulatın keyfiyyətinin yaxşılaşmasına uyğun gəlir. Məsələn məhsuldarlıq, güc, faydalı iş əmsalı, ximət müddətinin nisbi göstəricilərin artması məmulatın keyfiyyətinin yüksəlməsi göstərir.
Digər hallarda, göstəricinin mütləq qiymətinin artması məhsulun keyfiyyətinin pisləşməsini göstərirsə, göstəricinin nisbi qiymətini hesablaşmaq üçün (2) düsturu istifadə edilir. Bu dustur ilə adətən bir sıra göstəricilərin nisbi qiymətləri hesablanır.
-
və (2) düsturları ayrıca keyfiyyət göstəricilərinin qiymətlərində məhdudiyyət olmaması sərtində ədalıllidir. Belə məhdudiyyətlər qoyulduqda nisbi döstəricilərin qiymətləri bu məhdudiyyətlər nəzərə alınmaqla Ph-nin həddi qiymətlərinə görə hesablanır. Bu halda 1) düsturuaşağıdakı şəklə düsür
Burada Pih-i-ci keyfiyyət parametrinin həddi qiymətidir.
Məhsulun TS göstəricisinin nisbi qiymətlərinin hesabatı nəticələri və onların təhlilinə əsasən aşağıdakı qiymətlər verilir:
-keyfiyyəti qiymətləndirilən məhsulun texniki səviyyəsi baza numunəsininkindən yüksək və ya ona bərabərdir, əgər nisbi göstəricilərin bütün qiymətləri uyğun olaraq vahiddən böyük və ya vahidə bərabərdirsə
-qiymətləndirilən məhsulun keyfiyyət səviyyəsi baza nümunəsi səviyyəsində aşağıdır, əgər nisbi göstəricilərin bütün qiymətlərin vahiddən kiçikdirsə:
-nisbi göstəricilərin qiymətlərinin bir hissəsi vahiddən böyük digər hissəsi vahiddən kiçik olduğu hallarda məhsulun TS-ın təyinində qeyri-müəyyənlik baş verir. Bu halda ilk növbədə məmulatların TS-nın qiymətləndirilməsində aşağıdakı metodika istifadə olunmalıdır. Bütün nisbi göstəriciləri qiymətlərinə görə iki qrupa bölmək lazımdır; birinci (əsas) qrupa məmulatın daha əhəmiyyətli xassələrini, ikinci qrupa isə ikinci dərəcəliləri xassələrini salmaq lazımdır. əgər birinci qruppada bütün nisbi göstəricilər vahiddən böyük və ya ona bərəbərdirsə onda qəbul etmək olar ki; TS-si qiymətləndirilən məhsulun keyfiyyəti baza nümünəsinin səviyyəsindən aşağı deyildir.
Misal T şərti traktoru və iki baza traktorunun əsas xassələrinin göstəriciləri (T, trektorunun TS-nin müəyən edilməsi üçün) cədvəl 1-də verilir.
Beləliklə, T traktorunu TS kvalifikasiya qiymətləndirilməsi altı parametr və üç qrup göstəricilərə görə aparılır təyinat (nominal güc və hərəkət surəti) etibarlılıq (imtinayadək i.ləmə və kapital təmirədək resurs) resurslara qənaət (yanacağını xüsusi sərfi və texniki xidmətin əməktubununu) cədvəl 1-dən görünür ki, qiymətləndirilən T traktoru bir göstərici üzrə analoqu (mühərrikinin gücü) ötür, digər bütün göstəricilər üzrə hər iki analoqun göstəricisindən geri-qalır.
Cədvəl 1
Traktorun əsas göstəriciləri
Göstərici
|
Analoq göstəricinin qiymətləndirilməsi
|
T traktorunun analoqların göstəricilərindən fərqi; %
|
Ttipli traktor
|
P-155A-1komani (yaponiya)
|
P-9Hkatabil (ABŞ)
|
P-155A-1 komam (yaponiya)
|
P-9H katabil (ABŞ)
|
Mühərriklərin nominal gücü kvt
|
246
|
235
|
302
|
+4,5
|
-22,8
|
Nominal darlqı qüvəsində hərəkət sürəti m\s
|
0,45
|
0,5
|
0,55
|
-11,1
|
-22,2
|
İmtinaydək işləmə, saat
|
70
|
184
|
355
|
1-163
|
-379
|
Birinci kapital təmirədək renursi saat
|
6000
|
10000
|
10000
|
-66,7
|
-66,7
|
Yanacağın xüsusi sərti, qkvt saat
|
258
|
238
|
258
|
-7,8
|
0
|
Texniki xidmət əməliyyatlarınxüsusi əməktutunun adam saat
|
0,18
|
,0,66
|
0,067
|
-6,67
|
-42,8
|
Maşınqayırma məmulatının TS-si qiymətləndilərkən baxılan hər bir göstəricinin qiyməti öüsusi əhəmiyyət kəsb edirsə və nisbi göstəricilərdən hətta birinci qiyməti vahıddən kiçikdirsə, onda məmulatın TS-si baza nümunəsindən aşağı qiymətləndirir.
TS-nın baza dəqiq və informatik qiymətləndirilməsi üçün keyfiyyət göstəricinin müqayısəsi diaqramı (qurulur). Burada hansı göstərici üzrə idarəetmə və ya texniki qərarların qəbul edilm əsi zərurəli əyani olaraq görünür.
Şəkil 1-də sadələşdirilmiş (şərti) sikloqramda 01-08 süaları vasitəsilə qiymətləndirilən və baza nümunəsi məhsulunun səkkiz əsas göstəricisinə görə TS-nın müəyyən edilməsi prosesi göstərilmişdir. Suaalarda şkala kimi məlumatın (b nöqtəsi) və analoqun (a nöqtəsi) göstəricilərinin qiymətləri qeyd edilir. Nöqtələri bir –biri ilə birləşdirilib iki çoxbucaqlı alırlar a nöqtələrindən yaranmış çoxbucaqlı isə analoqun xassələrinin, b nöqtələri ilə yaranan çoxbucaqlı isə məmulatın xassələrinin məcmusunu xarakterızə edir. Sikloqramdan (keyfiyyət toru) görünür ki, məmulatın xassələri çoxbucaqlısının sahəsi analoqun xassələrinin çoxbucaqlısının sahəsindən azdır. Bu göstərik ki, məmulatın TS və keyfiyyəti bütövlükdə analıqun səviyəsindən aşağıdır. Halbuki məmulatın bəzi xassələrinin qiyməti (məsələn, xüsusi kin ütləsi, tutduğu sahə, elektrik gücü)analoqun göstəricilərin qiymətinə bərabərdi.
Şəkil 1. Məmulatın texniki səviyyəsini təyin etmək üçün sikloqram:
Əlavə göstəricilərə 1-məhsuldarlıq; 2-xüsusi kütlə; 3-avtomatlaşdırma əmsalı; 4-etibarlıq; 5 – illik məhsul çıxışqr; 6-tutduğu xüsusi sahə; 7-estetik göstəricilər; 8-xüsusi elektrik palent-hüquq, təhlükəsizlik və hazirlama prosesinin keyfiyyət göstəriciləri aid edilir. Göz vaxt məhsulun keyfiyyət səviyyəsinin yekun göstəricisinin texniki qiyməti y kiməhsulunun keyfiyyətinin bütün əsas göstəricilərinin yki orta ədədi qiyməti kimi tapırlar.keyfiyyət səviyyəsinin qiymətləndirilməsinin kimpleks metodu. Keyfiyyətin səviyyəsinin kompleks qiymətləndirilməsi keyfiyyətin kompleks (ümumiləşdirici) göstəricisinin istifadəsini nəzərdə tutur. Bu metod o vaxt tətbiq olunur ki, mürəkkəb məmulatın TS-sini ancaq bir göstərici ilə qiymətləndirmək məqsədəuygun olsun. Ayrı-ayrı göstəricilərin bir kompleks göstəricidə birləşdirilməsi zərurəti ancaq təcrübi əhəmiyyət kəsb edir. Ümumuləşmiş göstərici eyni qrup xassələri xarakterizə edən ayrı-ayrı göstəricilərdən ibarətdir. Belə göstəricilər qrupuna, məsələn, etibarlılıq, estetik, təhlükəsizlik və s.aid edilir.
Maşınqayırmada masa, mexanizm və aparatların TS-ni təyin etək üçün əsas və əlavə göstəricilər kimi bölünməsi qəbul edilmiş bir sıra göstəricilər istifadə olunur. Əsas keyfiyyət göstəricilərinə təyinat və ya texniki istismar erqonomik və estetik,texnoloi, naqledilmə, standartlaşdırma və eyniləşdirmə (unifikasiya) göstəriciləri aid edilir.
Keyfiyyətin ümumiləşmiş göstəricisi aşağıdakı cür ola bilər;
-məmulatın əsas təyinatını əks etdirən ən əhəmiyyətli başlıca bir xassəsi;
-orta tarazlaşmış kompleks göstərici;
-keyfiyyətin inteqral göstəricisi.
Kompleks (ümumiləşdirici) göstərici kimi çox vaxt bir (ən əsas) göstərici götürülur. Bu göstərici adətən məhsulun junksional imkanları və təyinatını əks etdilir. əsas göstəricinin kompleks xarakteri açıq şəkildə görünməyə də bilər. Maliyyətcə kompleks göstərici kimi, məsələn, masının mühərrikinin resursu, illik məhsuldarlıq və başqa buna bənzər xarakteristikalar ola bilər.
Aşagıda qazma qurğusu və avtobusun əsas keyfiyyət göstəriciləribib hesabat nümunələri verilir.
Misal 1. Xidmət müddəti ərzində qazma uzunluğu (L,m) qazma qurğusunun əsas keyfiyyət göstəricisi hesab olunur və asağıdakı kimi tapılır;
burada Txm-xidmət müddəti, saat;
Ti –imtinayadək müddət, saat;
To-bir imtinada orda başdayanma
Kpг-qurğunun 1 saat iş müddətində profilaktika vaxtının nəzərə alan əmsalı;
Y-qazmanın orta sürəti, m\saat.
Misal 2. Avtobusun keyfiyyətinin əsas göstəricisini onun illik məhsuldarlığı (Wi, adam ki) xarakterizə edir.
Burada Tt-avtobusun tapşırıqda olmasının orta müddəti, saat;
Vi-avtobusunun istismar sürəti, km\saat;
Гn-avtobusun nomunal tutumu, adam;
-avtobusun tutumundan istifadə əmsalı
-avtobusun qaçışından istifadə əmsalı
-avtobusun istifadə əmsalı
Kompleks keyfiyyət göstəricisi bir neçə tələblərə cavab verməlidir;
-
təmsilcilik – keyfiyyəti qiymətləndirilən məmulatın bütün əsas xarakteristikaları onda təmsil olunmalıdır.
-
Həmahənglik – məmulatın kompleks keyfiyyət göstəricisinin dəyişməsi ayrı-ayrı keyfiyyət göstəricilərinin dəyişmələri ilə həmahəng olmalı, bunulla yanaşı, digər qrup göstəricilərin qiymətləri dəyişməz qalmalıdır.
-
Dəyizən parametrlərə həssaslıq – kompleks keyfiyyət gösəricisi hər bir keyfiyyət göstəricisinin dəyisməsinə dərhal reaksiya verməlidir kompleks göstərici bütün göstəricilərin qiymətinin funksiyasıdır və onun həssaslığı bu funksiyanın birinci törəməsi ilə təyin olunur. Göstəricilərdən birincisi qiyməti xüsusi həssas olmalıdır. Bu halda kompleks göstəricisi özünün ədədi qiymətibi əhəmiyyətli dərəcədə dəyişməlidir.
-
Normalaşdırılmaq – kompleks göstəricinin ədədi qiyməti keyfiyyətin nisbi göstəricilərinin ən böyük və ən kiçik qiymətləri ilə məhdudlaşdırılır. Bu tələb kompleks göstəricinin ölçü şkalasının hədlərinin normalaşdırılması zərurətini müəyyən edir.
-
Müqayişəlik – keyfiyyətin kompleks qiymətləndirilməsi nəticələrinin eyni metodla hesablanması təmin edilməsi, ayrıca göstəricilər isə ölçüsüz kəmiyyətlərlə ifadə edilməlidir.
Natural ölçülərin ölşüsüz qiymətlərə keçməsi xüsusi çevrilmələr vasitəsilə aparılır. Məsələn, çox vaxt belə xətti asılılıqistifadə olunur:
q=kP,
burada q-göstəricinin ölçüsüz vahidlərlə (bal və ya hissə) qiyməti:
P-göstəricilərin natural vahidlərlə qiyməti:
k-çevrilmə əmsalıdır.
Adətən
Burada Qy və Qa, Py və Pa – göstəricilərin ölçüsüz və nalınal vahidlərlə qiymətlərinin uyğun olaraq yuxarı və açağı həddləridir. Çox vaxt q=1.10 və s, qa=o qəbul edilir.
Xətti asılılığın istifadə edilməsi natural ölçü vahidi ilə ifadə olunmuş ayrica göstəricinin ölçüsüz göstəriciyə çevilməsini sadələşdirir. Lakin bəzi hallarda qeyri-xətti funksional asılıdır q=f(p) qəbul etmək zərurəti yaranır. Belə asılılığı düsturunda P göstəricisinin dəyişməsi eksperimentlər və ya müahidələr əsasında müəyyən edilir.
Kompleks metodla keyfiyyətin səviyyəsi qiymətləndirilən məmulatın ümumiləşdirilmiş göstəricisinin Qum baza nümunəsinin ümumiləşmiş göstəricisinə Q b nisbətiilə təyin olunur:
(3)
Maşınların TS kompleks qiiymətləndirilməsi ottaçəkili göstəricilər üzrə apardıqda keyfiyyətin əsas ümumiləşmiş göstəricisini və ilkin göstəricilərdən funksional asılılığın mmüəyyən etmək çətin olduğu hallarda istifadə edirlər. Adətən orta ədədi və orta həndəsi keyfiyyət göstəricisini istifadə olunur.
Ortatarazlaşmış ədədi keyfiyyət göstəricisi bu düsturla hesablanır:
;
;
Ortatarazlaşmış həndəsi keyfiyyət göstəricisinin aşağıdakı düstürla hesablanır
Burada Pi-məhsulun keyfiyyətinin i-ci göstəricisinin qiyməti;
Ki-xusüsi i-ci keyfiyyət göstəricisi
m0-orta ədədi çəkiyə daxil olan i-ci göstəricinin çəki parametri;
mv-orta həndəsi cəkiyə daxil olan i-ci göstəricinin parametri;
n-məhsulun keyfiyyət göstəricilərinin sayıdır.
Beləliklə, sənaye təyinatlı maşın və məmulatın keyfiyyət səviyyəsi Yk və ya texniki səviyyəsi (TS) Yk (3) düsturundan istifadə etməklə aşağıdakı kimi ifadə oluna bilər:
və ya (4)
Çəki parametrləri (əmsalları) ölçülü və ya ölçüsüz kəmiyyətlər ola bilər. Bütün parametrlərin çəkisinin vahidə bərabərliyi şərtinin qəbul edildiyi halada
Çəki parametrlərinin çəki əmsalları adlandırırlar, ortaçəkili parametrlərinin dustüeları və parametrlərin (əmsalları) qiymətləri elə seçilməlidir ki, onlar keyfiyyətin qiymətləndirilməsivə onun idarə olunmasının məqsədlərini daha dolğun ifadə etsinlər. Bu zaman parametrlərin adekvatlıq şərti yerinə yetirilməlidir.
Məhsulun keyfiyyət gğstəricilərinin çəki parametrlərinin (əmsallarının) təyin edilməsinin dörd metodu müvcuddur:
-parametrik və qiymətlər əsasında reqressiya asılılıqları metodu;
-həddi və nominal qiymətlər metodu;
-ekvivalent nisbətlər metodu:
-ekspert metodu
Adətən ümumiləşmiş göstəricinin Ku ona daxil olan ayrı-ayrı keyfiyyət göstəricilərindən asılılıqları məlum olunur. Bu halda arqumentlərin çəki əmsallarını təyin etdikdə ümumiləşmiş göstəricinin onu təşkil edən keyfiyyət göstəricilərindən xətti asılılığı qəbul edilir.
Çəki əmsallarının təyin etmək üçün bir neçə eyni tipli məmulatın keyfiyyət göstəriciləri istifadə edilir. əgər tədqiq olunan məmultların sayı secilən keyfiyyət göstəricilərin sayına bərabər və ya ondan çoxdursa, ondan çəki əmsallarının ədədi qiymətlərini təyin etmək üçün keyfiyyətin parametrik göstəricilərinin reqresiya təhlili metodu istifadə olunur. Bu vaxt ümumiləşmiş göstəricinin müvafiq miqdarda məmulat üçün secilmiş göstəricilərdən asılılığı əvvəlçə texniki (xətti) asılılıqla yazılır. Bu asılılıqlar tənliklər sistemini təskil edir.
K1=a1P11+a2P22+...+anPnp;
K2=a1P12+a2P22+...+anPn1;
..................................................................................... K=a1P1n+a2P2+...+anPnz;
Burada Kj-j-ci məhsul nümunəsinin ümumiləşmiş göstəricisinin qiyməti n-məhsul nümunələri göstəricilərinin sayı;
p-j-ci məhsul nümunəsinin i-ci keyfiyyət göstəricilərinin qiyməti ai-i-cı keyfiyyət göstəricisinin çəki əmsalı:
r-məhsul nümunələrinin sayıdır. Çəki əmsalları a: yuxarıda verilmiş tənliklər sisteminin reqressiya əmsalları kimi təyin edilir.
Çəki parametrlərinin (əmsallarının) dəyər-reqressiya asılılığına görə təyin metodu məhsulun yaradılması və ixtismarı (və ya ona uyöun göstəricilərin)xərcləri və ilkin keyfiyyət göstəriciləri arasında asılılıöın qurulmasına əsaslanır. Bu metod iki şərtdə istifadə olunur:
-
Məhsulun dəyər asılılıqları uzun müddət üçün hazırlanıb və ona davamlı tələbat vardır.
-
Dəyər asılılığına daxil olan keyfiyyət göstəriciləri çoxsaylı dəyildir
Əgər bir neçə keyfiyyət göstəricilərindən dəyər asılılığı məlumdursa və bu asılılıq, məsələn, belə ifadə olunursa.
Onda çəki parametrləri (əmsalları)mj reqressiya əmsallarına aj uyğundur. Bu düsturda aşağıdakı işarələr qəbul edilmişdir.
C1 və Cв- uyğun olaraq qiymətləndirilən məhsulun və baza nümunəsinin dəyər
P ivə Pв- uyğun olaraq qiymətləndirilən məhsul və baza nümuməsinin keyfiyyət göstəriciləri:
ai-ən kiçik kvadratlar metodu ilə təyin edilmiş arqoksimasiya parametrləri (əmsalları);
n-məhsulun keyfiyyət göstəricilərinin sayıdır
yuxarıda şərt olunan metodları əsasən ilkin məlumat bazan ilə fərqlənir, ancaq duzgün tətbiq etdiqdə onlar təxminən eyni nəticələr verir.
Həddi və nominal qiymətlər metodu-məhsulun keyfiyyət göstəricilərinin məlum buraxılan həddi qiymətlərinin istifadəsinə əsaslanır. Bunlar məmulatın verilmiş keyfiyyət kateqoriyasına uyğunluğuna və ya yararlı məhsulla qoyilan tələbləri müəyyən edir.
Məhsulun keyfiyyətinin kompleks qiymətləndirilməsi ortalazlaşmış ədədi göstəriciyə görə təyin edilir yəni
Çəki parametrlərini ortalarazlaşmış həndisi göstərici üçün aşağıdakı düsturla hesablayırlar;
Bu düsturlarda Pn-Pi göstəricisin nomunal qiyməti; Pn-Pi göstəricisinin həddi qiymətidir.
Ekvivalent nisbərlər metodu. Məhsulun keyfiyyət göstəricisinin çəki parametrlərinin təyin edilməsinin bu metodu məhsulun miqdarının nisbi dəyişməsinin uyğun keyfiyyət göstəricisinin nisbi dəyişməsinə ekvivalentliyi məlum olduqda (məhsulun istifadə olunmasının ümumi effektinin dəyi.məzliyi şərti ilə) tətbiq olunur. Başqa sözlə, bilmək lazımdır ki, buraxılan məhsulun miqdarı neçə faiz azaltmaq olar ki, verilmiş keyfiyyət göstəricisini bir faiz dəyişməklə məhsul ona qoyulan əvvəlki tələbatı ödəyə bilsin. Ekvivalent nisbətlər metodu ilə təyin olunan çəki parametrləri belə hesablanır:
Eyni tip və növbədən olan məmulatlar üçün bu və ya digər metodla keyfiyyət göstəricilərinin çəki əmsalları adətən müvafiq sahə normativ-texniki sənədlərdə (çox vaxt sahə standartlarında) verilir.
Əgər sahə standartlarında əks olunan keyfiyyət göstəricilərin miqdarı qiymətləndirilən məmulatın keyfiyyət göstəricilərinin miqdarı ilə uyğun gəlmirsə (həmçinin analoqun), onda çəki əmsalları yenidən hesablanır. Ayrıca göstəricilər və ya keyfiyyət göstəriciləri qrupu standartlardakından az olduqda çəki əmsalları belə hesablanır:
Burada ai1-i – göstəricisinin çəki əmsalının qiyməti;
ai-i – göstəricisinin standart üzrə çəki əmsalının qiyməti;
- Uyğun göstəricilərin çəki əmsallarının cəmi:
n- standartda olmayan göstəricilərin sayıdır
Kəmiyyət göstəricilərinin sayı standartlardakından çox olduqda çəki əmsallarının yenidən hesablanması belə aparılır;
Burada – göstəricisinin çəki əmsalının qiyməti;
– göstəricisinin standart üzrə çəki əmsalının qiyməti;
- Uyğun göstəricilərin çəki əmsallarının cəmi:
- standartda olmayan göstəricilərin sayıdır
Keyfiyyət göstəricilərinin sayı standartlardakından çox olduqda çəki əmsallarının yenidən hesablanması belə aparılır;
burada ni-əlavə keyfiyyət göstəricilərinin say;
-əlavə keyfiyyət göstəricilərinin cəki əmsallarını cəm qiymətidir.
Misal QOST 5.1261-72-nın tələblərinə uyğun olan əsas keyfiyyət göstəricilərinin qiymətlərinə görə koksun keyfiyyət səviyyəsini qiymətləndirməli. Baza nümunəsi kimi İngiltərədə donina prosesində istifadə olunan Appl Firodingen sirtənin koksu götürülür. Keyfiyyətin ümumiləşmiş göstəricisinin ilkin verilənləri cədvəl 2-də göstərilmişdir.
Cədvəl 2
Koksun keyfiyyət göstəriciləri
№
|
Koksun keyfiyyət göstəriciləri
|
Göstəricilərin qiymətləri %
|
Baza nümunəsinin göstəricilərinin qiymətləri, P,%
|
Çəki əmsalları bal
|
1
|
Kukürdüm miqdarı
|
0,7
|
1,2
|
-20,0
|
2
|
Kül əmələ gətir- mək
|
11
|
0,8
|
-2,0
|
3
|
Qırıntılıq göstəricisi
|
78
|
70
|
+1,3
|
4
|
Ovulma göstəricisi
|
8
|
9,8
|
-3,0
|
Qeyd “-” keyfiyyət göstəricinin pisləşməsini,
“+”yaxşılaşmasının göstərir.
Koksun keyfiyyət səviyyəsi belə qiymətləndilir.
Beləliklə,
Alınan nəticəyə görə qiymətləndirilən koksun keyfiyyət səviyyəsi baza nümunəsinin səviyyəsindən 2,3 dəfə yüksəkdir.
Çox vaxt nə differeksial, nə də kompleks giymətləndirmə metodları maşın,mexanizm və digər texnikanın keyfiyyət səviyyəsi haqda dolğul məlumat əldə etməyə imkan vermir. Mürəkkəb texniki sənaye məhsulu çox çesidli göstəricilərlə səviyyə edilir və bu səbəbdən differensial metod ciddi və əsaslandırılmış nəticə vermir. Dəməli, qarışıq metodla texniki məmulatın keyfiyyət səviyyəsinin qiymətləndirilməsində diferensial və kompleks metodlar eyni zamanda istifadə olunur.
-
|
| |
