252
mahsulotlari) uchun tadbirkorlik sub‘ektlari ham MHlar ishlab chiqadilar va joriy etadilar.
O‗zbekiston Respublikasida MH davlat fondida 40000 dan ziyod xujjatlar mavjudligi va har
yili respublikada o‗rtacha yangi 500 dan ziyod MHlar ishlab chiqilishi va joriy etilishini xisobga
olinsa, standartlashtirish ishlarini olib borish uchun ko‗plab mutaxassislar kerak bo‗lishi talab
etiladi.
Standartlashtirish ishlarini malakali va amaldagi me‘yo- riy-huquqiy
xujjatlar talablari asosida
bajarish uchun yetarli bilim va malakaga ega bo‗lgan, maxsus o‗quv kurslarida ta‘lim olgan,
standartlashtirish sohasida amaliy tajribaga ega bo‗lgan, vakolatli idora tomonidan baholangan
(attestatsiyalangan, sertifikatlangan) mutaxassislar bo‗lishi talab etiladi. Bu toifadagi mutaxassislar
standartlashtirish bo‗yicha ekspertlar deb yuritiladi.
O‗zbekistonda 2005 yilgacha standartlashtirish bo‗yicha ekspertlar instituti mavjud bo‗lmagan.
Bunday institut- ning standartlashtirish, metrologiya va sertifikatlashti- rish bo‗yicha Davlatlararo
kengash doirasida va ayrim MDH mamlakatlarida kiritilishini, respublihamizda ham bu toifa
mutaxassislarga ehtiyojni hisobga olib, O‗zbekiston davlat standarti O‘z DSt 1.26: 2006 ishlab
chiqilgan. Bu MHda standartlashtirish bo‗yicha ekspertlarning malakasi va attestatlanishiga
qo‗yiladigan
umumiy talablari, attes- tatsiyalashning malakaviy mezonlari va protsedurasi belgi-
langan.
Ushbu
xujjat
Moldova
Respublikasining
standartlashtirish
bo‗yicha
milliy
tizimida
«standartlashtirish bo‗yicha ekspert» toifasini joriy etish tajribasini hisobga olgan holda va PMG
«Kvalifikatsionnыe kriterii i protsedura attestatsii ekspertov v oblasti standartizatsii» davlatlararo
standarti qoidalari asosida ishlab chiqilgan.
Bu hujjat qabul qilingunga qadar, O‗zbekistonda standartlashtirish ishlari bilan shug‗ullanuvchi
mutaxassislarga nisbatan yagona va vakolatli davlat idorasi tomonidan tas- diqlangan aniq me‘yoriy
xujjat mavjud bo‗lmagan. Bu yo‗na- lishda faoliyat ko‗rsatuvchi mutaxassislarga talablar har bir
korxona va muassasaning o‗z talablaridan kelib chiqqan holda belgilangan. SMSITI qoshidagi
malaka oshirish Markazida standartlashtirish ishlarini tashkil etish mavzusidagi bir necha o‗quv
kurslari faoliyat ko‗rsatsada, ular umummajburiy kuchga ega bo‗lmagan. Standartlashtirish ishlari
bilan davlat va xo‗jalik boshqaruv idoralarida, korxonalarda shug‗ullanuvchi
mutaxassislar umumiy
talablar asosida tizimli attestatsiya yoki sertifikatlashtirishdan o‗tmasdan, faqat tarmoq yoki
korxona darajasida belgilangan talablar asosida attestatsiyadan o‗tkazilgan.
Mazkur O‘z DSt 1.26:2006* standartda quyidagi atamalar mos ta‘riflari bilan qo‗llanilgan:
—
kompetentlilik: o‗z bilim va mahoratini qo‗llanishi ifodalangan qobiliyati.
—
ekspert (standartlashtirish sohasida): standartlashtirish sohasida amaliy ishlarda ilm va
bilimlarga ega bo‗lgan, kompetentliligi muvofiq attestat bilan tasdiqlangan shaxs.
Davlat standartida belgilanganligi bo‗yicha, ekspert fao- liyat yo‗nalishidan qat‘i nazar, mazkur
xujjat bilan regla- mentlangan talablarga javob beruvchi zarur kompetent- lilikka ega bo‗lgan va
«O‗zstandart» Agentligining eks- pertlarni attestatlash bo‗yicha komissiyasi tomonidan belgilangan
tartibda attestatlangan mutaxassis bo‗lishi mumkin.
Ekspertlarning asosiy fo‗nksiyalari qilib quyidagilar belgilangan:
— barcha darajadagi me‘yoriy xujjatlar loyihalarini ishlab chiqishda qatnashish;
— amaldagi me‘yoriy xujjatlarni tekshirishni amalga oshirish;
— loyihalar
va
amaldagi
me‘yoriy
xujjatlar
(o‗zgarti-
rishlar)ning
ilmiy-texnikaviy
ekspertizasini amalga oshirish;
— me‘yoriy xujjatlar (o‗zgartirishlar) loyihalarining me‘yoriy tekshiruvini o‗tkazish;
— standartlashtirish bo‗yicha texnikaviy qo‗mitalar (mil- liy, davlatlararo, halqaro)
va tayanch
253
tashkilotlar va h.k. ishida qatnashish.
Davlat standartida ekspertlikka nomzodlarni o‗qitish SMSITIda yoki boshqa tashkilotlarda
«O‗zstandart» agentligi tomonidan qabul qilingan va tasdiqlangan dasturlar bo‗yicha o‗tkazilishi
belgilangan.
O‗qitish o‗z ichiga quyidagi bosqichlarni olishi kerak:
— «Standartlashtirish asoslari» mutaxassisligi bo‗yicha tayanch ma‘lumotni olish;
— «Me‘yoriy xujjatlarning ilmiy-texnikaviy eksper- tizasi» mutaxassisligi bo‗yicha har 5 yil
davriyligi bilan malakani oshirish.
Ekspertlikka nomzodlar ma‘lumoti va tajribasi bo‗yicha quyidagilarga ega bo‗lishi lozim:
a) tugallangan oliy ma‘lumot;
b) «Standartlashtirish asoslari» mutaxassisligi bo‗yicha tayanch ma‘lumot;
v) «Me‘yoriy xujjatlarning ilmiy-texnikaviy eksper- tizasi» mutaxassisligi bo‗yicha ma‘lumot;
g) mutaxassislik bo‗yicha hamida o‗n yil amaliy ish staji, ulardan hamida besh yili
standartlashtirish sohasida;
d) quyidagi sohalarda ish tajribasi:
— barcha darajadagi amaldagi MHni ishlab chiqish va tek- shirishni amalga oshirish;
— halqaro, mintaqaviy va xorijiy MH ni qabul qilish bo‗yicha ishlarni olib borish, shuningdek
standartlashtirish bo‗yicha milliy MHni halqaro, mintaqaviy va davlatlararo
standartlar bilan
uyg‗o‗nlashtirish;
— standartlashtirish bo‗yicha MH loyihalarining eks- pertizasini amalga oshirish.
Ekspertlikka nomzod quyidagilarii bilishi zarur:
— standartlashtirish sohasidagi qonunchilikni;
— O‗z ST asos bo‗luvchi xujjatlarini;
— standartlashtirishning halqaro va Yevropa metodolo- giyasi va tajribasini;
— standartlashtirishning davlatlararo tizimini rivoj- lantirishning asosiy yo‗nalishlarini;
— O‗z O‗DT, O‗z SMT va standartlashtirishning boshqa tarmoqlararo tizimlari asoslarini.
Malakaviy bilimlar bilan birga ekspertga shaxsiy si- fatlar bo‗yicha ham quyidagi talablar
qo‗yiladi:
— ob‘ektivlik,
mas‘ullik,
prinsipiallilik,
xayri-
xoxlik,
muloqatga
qobiliyatlilik,
xushmuomalalik, vaz- minlik;
— o‗z nuqtai nazarini tahlil qilish, mantiqiy asoslash, qatiy va dalillar bilan himoya qilish
qobiliyati;
— o‗z fikrini
aniq va erkin, og‗zaki va yozma bayon qilish qobiliyati;
— ekspert majburiyatlarini bajarish jarayonida yuzaga keladigan muammolarni ob‘ektiv va
mustaqil hal etish qobiliyati.
O‘z DSt 1.26: 2006ga asosan ekspertlarni «O‗zstandart» agentligi buyrug‗i bilan tuzilgan
maxsus komissiyasi ikki bosqichda attestatni amalga oshiradi:
— ekspert bo‗lishni xohlovchi shaxslarni boshlang‗ich baholash;
— ekspertlarni davriy baholash.
Davlat standartida attestatlash protsedurasi va ekspert- dan talab qilinadigan xujjatlar bo‗yicha
ma‘lumotlar ba- tafsil bayon qilingan.
Attestatsiyadan muvaffadiyatli o‗tgan mutaxassislarga besh yil muddatga kompetentlilik
attestati beriladi va ular haqidagi axborot davlat reestriga kiritiladi.
Ushbu xujjatda standartlashtirish bo‗yicha ekspert bo‗lgan shaxsning keyinchalik o‗z
malakasini tasdiqlab borish pro- seduralari ham aniq ko‗rsatib berilgan.
254
O‗zbekiston
Respublikasida
standartlashtirish
bo‗yicha
ekspertlarni
malakasini
va
kompetentliligini baholashda amaldagi attestatsiyalash tizimi o‗rniga halqaro amliyotda keng
qo‗llaniladigan sertifikatlashtirish tizimini joriy etilishi maqsadga muvofiq bo‗ladi. Buning uchun
halqaro xujjatlarda belgilangan qoidalar va talablar bilan birga O‗zbekiston Respublikasining
«Muvofiqlikni baholash to‗g‗risida»gi Qonunida personalni muvofiqligini baholash talablarini
inobatga olish mumkin.
