yon chastotalar deyiladi. Asosiy va yon chastotali tebranishlarning real mavjudligini tajribada
aniqlash mumkin. Buning uchun modulyatsiyalangan tebranishni elektr
sig'imini va induktivligini bir tekis o'zgartirish mumkin bo'lgan tebranish
konturiga berish kerak (2.11-a rasm). Konturning induktivligi va sig'imini
bir tekis o'zgartirib ossillograf ekranida ketma-ket ravishda chastotalari
𝜔 − 𝛺
, 𝜔
, 𝜔 + 𝛺
. bo'lgan garmonik tebranishlar ossillogrammasini
ko'ramiz. Ossillogrammadan yon chastotali tebranishlar amplitudasi asosiy
chastotali tebranishlar amplitudasidan kichik ekani ko'rinadi.
2.11- b rasmda modulyatsiyalangan tebranish spektri tasvirlangan
2.11- rasm
Majburiy tebranishlar: Tebranishlar sistemasida davriy o'zgaruvchi tashqi
kuch yoki davriy o'zgaruvchi tashqi kuchlanish ta'sirida yuzaga keladigan
tebranishlar
majburiy tebranishlar deyiladi.
Masalan, vibrator ta'sirida prujinali mayatnik majburiy tebranishlar
qiladi (2.12-rasm).
Majburiy tebranishlar hayotda juda ko'p uchraydi. Ishlovchi barcha
mashinalarning korpuslari va ular o'rnatilgan tagliklar majburiy
tebranishlar qiladi. Elektron - nur trubkasidagi elektron nuri ham
majburiy tebranishlar qiladi.
Majbur etuvchi kuch yoki kuchlanish har qanday qonun bo'yicha
o'zgarishi mumkin. Ammo biz, faqat garmonik qonuniyat bo'yicha
o'zgaruvchi.
𝐹 = 𝐹
𝑚
𝑠𝑖𝑛 𝜔𝑡 , 𝑢 = 𝑈
𝑚
𝑠𝑖𝑛 𝜔𝑡 ,
kuch yoki kuchlanish ta'sirida tebranish sistemasida yuzaga keluvchi
majburiy tebranishlarni o'rganamiz, bu yerda
ω
— majburiy tebranishlar
chastotasi (erkin tebranishlar chastotasi
ω
0
» bilan chalkashtirmaslik
kerak).
Majburiy elektromagnit tebranishlarga sinusoidal qonun bo'yicha
o'zgaruvchi va sanoatda, qishloq xo'jaligida hamda kundalik hayotda
ishlatiladigan o'zgaruvchan tok misol bola oladi.
