2.3.5-rasm. Reykagacha bo‘lgan masofa 3 metr bo‘lganda ZBA-qabullovchi
qurilmaning chiqishidagi signal
DiNi 12 nivelirida bitta o‘lchash vaqti 3 sekundni tashkil etadi, DiNi 22 –
niveliri bilan – 2 sekundga yaqin. Bunga reykani yoritishga bog‘liq bo‘lgan, ZBA-
Piksel raqami
N
url
ani
sh da
ra
ja
si
- 65 -
sezuvchi maydonni yoritish davomiyligini aniqlashga ketgan vaqt, hamda
kompensatorning harakatlanuvchi elementlarning tebranish tufayli sodir
bo‘luvchi ta’svirni titrashining ta’sirini minimallashtirish uchun ko‘p sonli
o‘lchash natijalarini o‘rtachasini chiqarishga va havoning konveksiyasiga ketgan
vaqt kiradi.
DiNi 10T / DiNi 12T modifikatsiya raqamli nivelirlarda (2.3.6-rasm)
gorizontal yo‘nalishlarini aniqlash uchun sanoq olishning absolyut optiko-
elektronli sistemasidan foydalaniladi.Bu tipdagi nivelirlar nivelir taxeometr
qatoriga kiradi.Hisoblashning absalyut sistemasi
''
5
xatolik bilan burchak
o‘lchashni amalga oshirish imkonini beradi.
Trimble firmasining (oldingi SarlZeiss) raqamli nivelirlarida reyka
bo‘yicha balandlik hisoblashni ikkita turli, masofaga bog‘liq bo‘lgan kodlar
qo‘llaniladi. Nivelirdan 3 metrdan 100 metrgacha bo‘lgan masofada o‘rnatilgan
reyka bo‘yicha sanoq olish uchun standart kod, 1,2 metrdan 4 metirgacha bo‘lgan
masofalarda yaqin oblast(atrof) kodi qo‘llaniladi.
2.3.6-rasm. DiNi 12T nivelirining umumiy ko‘rinishi.
1-ob’ektiv, 2-fokuslovchi linza, 3-havoli dempferli kompensator, 4-bo‘luvchi
prizma, 5-okulyar, 6 - ZBA-qabullovchi qurilma.
Ikkala holatda ham, absolyut vabir xil(ikki ma’noli bo‘lmagan) balandlik
hisoblash imkonini beruvchi kodlar to‘g‘risida gap boradi. Standart kodbinarli
- 66 -
hisoblanadi, «So‘z» kodi 8 bit yoki 1 bayt o‘lchamga ega. Har bir bit 2 santimetr
kenglikga ega bo‘ladi va bir xil miqdorli ikkita qismdan tashkil topgan bo‘lib,
ularning har biri 1 sm kenglikga ega. Bular tufayli bitlar hosil bo‘ladi, ular bir xil-
oq/oq yoki qora qora yo‘llardan yoki turli yo‘llardan tashkil topgan-oq/qora yoki
qora/oq bitlardan tashkil topdi. 1ga -qora yoki oq bir xil rangli bit, 0 ga ikkita turli
rang qora/oq yoki oq/qora to‘g‘ri keladi.
Reykaning barcha uzunligi bo‘yicha turli qiymatga ega bo‘lgan «so‘z»
ketma-ket tushiriladi, ular detektirlash va qabullovchi qurilmaning chiqishidagi
signalni keyinchalik analog-raqamli o‘zgartirish yo‘li bilan nivelirning ZBA-
qabullovchi qurilmasining sezuvchan maydonida proeksiyalangandan so‘ng bir
ma’noda aniqlanishi mumkin. Buning uchun, to‘la i bayt qiymatini aniqlash
imkoniyatiga doimo ega bo‘lish kerak, predmet maydonidagi kodni deshifrlash
oblastiga 30 santimetr reykaning kesmasi to‘g‘ri keladi, ya’ni «So‘z» o‘lchamida
ikki marta oshadi. 3 metrli reykani har bir B
i+n
bitiga tartib raqami biriktiriladi,
masalan, 0,1,2, ..., 149. Baytga to‘g‘ri keluvchi maydon ichkarisida, qo‘pol sanoq
olishda,har bir bitning o‘rtacha holati aniqlanadi:
,
)
5
,
0
(
0
,
2
см
В
H
i
+
=
+0
i
кыпол
(2.3.5)
,
)
5
,
0
(
0
,
2
1
1
см
В
H
i
+
=
+
+
i
кыпол
(2.3.6)
,
)
5
,
0
(
0
,
2
2
2
см
В
H
i
+
=
+
+
i
кыпол
(2.3.7)
.
)
5
,
0
(
0
,
2
см
В
H
n
i
n
+
=
+
+
i
кыпол
(2.3.8)
Barcha qo‘pol sanoqlar har bir qo‘rilayotgan bitni o‘rta chizig‘i holatiga
to‘g‘ri keladi. Aniq sanoq barcha n bitlarning qatnashidan hosil bo‘ladi.
Barchasidan oldin, bit ta’sviri masshtabi quyidagi formula bo‘yicha hisoblanadi:
- 67 -
,
)
b
b
(
n
0
,
2
M
1
o
n
−
−
=
(2.3.9)
bu yerda b
0
va b
n
– baytda o‘lchamida reyka maydonini chegaralovchi,
optik o‘qdan bitning ichki kantigacha (ZBA-qabullovchi qurilmaning sezuvchi
maydonida) tasvir tekisligidagi masofa.
Barcha masofalar b
0
, b
1
, b
2
, b
n
topgandan so‘ng, har bir bit n (0,1,2,n)
holatiga to‘g‘ri keluvchi, balandliklarning aniqqiymatlari aniqlanishi mumkin:
,
5
,
0
)
(
0
1
0
см
b
b
М
Н
b
i
аник
+
=
+
(2.3.10)
,
5
,
0
)
(
1
2
1
см
b
b
М
Н
b
i
аник
+
=
+
(2.3.11)
,
5
,
0
)
(
2
2
2
см
b
b
М
Н
b
i
аник
+
=
+
(2.3.12)
.
5
,
0
)
(
1
см
b
b
М
Н
n
n
b
n
i
аник
+
=
−
+
(2.3.13)
n raqamidan so‘ng har bir bitgacha qo‘pol va aniqo‘lchashlardan
foydalanish optik o‘qgacha bo‘lgan balandlikning qiymatihisoblaniladi:
,
см
H
H
H
n
i
аник
n
n
i
+
+
+
−
=
i
кўпол
barcha
n
n
....,
,
2
,
1
,
0
=
lar uchun.
Balandliklar,
n
i
H
+
olingan balandliklarning o‘rtacha qiymati kabi
hisoblanadi.
(
)
cм
n
H
H
H
H
H
i
i
i
i
1
/
...
1
2
1
0
+
+
+
+
=
+
+
+
+
(2.3.14)
Kodda «So‘z» (1 bayt) yaqin masofa uchun 9 bitdan tashkil topadi, bunda
1 bitning kengligi 1sm. Bit «0» qiymatiga ega bo‘ladi, agarda u oq yoki qora bittasi
bilan 1 sm oqo‘rta chiziqli bo‘lsa. Agar bit oq yoki qora 1 smda bittasi qora chiziqli
bo‘lsa, bit «1» qiymatga ega bo‘ladi. 9 santimetr o‘lchamgacha baytning kamayishi
tufayli, reykagacha masofa kichik bo‘lganda, ob’ektivning ko‘rish maydoniga
reykaning kichik uchastkasi tushgan xolda ham so‘zning qiymatini aniqlashning
imkoni bo‘ladi. Kichik masofalarda vizirlashda balandlikni aniqlash maqsadida
ta’svirni qayta ishlash birinchi holatdagi kabi usul bilan amalga oshiriladi. 2.3.7-
rasmda uzoq va yaqindan hisoblash uchun kodlarni birlashtirish bilan Trimble
firmasining kodli nivelirlash reykalarining ta’svirlari berilgan.
|
