Yer lazer skanerlarini asbob xatolari

- 194 - 
ma’nosini anglatadi) nasoslari ishlatiladi. Yer skanerlarida vakuum 
nasoslari keng ishlatiladi (kondensatsion nasoslar ishlatilish hollari uchrab 
turadi), ularni ishlashi yuqori darajada sovutilganda sirtdan chiqayotgan 
gazlarni yutishga asoslangan. 
Yerusti lazerli skanerilarni ishlashdagi barqarorligi sovutish tizimini sifatiga 
bog‘liq. 
Riegl va Mensi firma skanerlarini o‘lchov bloklarini tadqiqotlari shuni 
ko‘rsatadiki, Yerusti lazerli skanerilarni dalnomer va burchak o‘lchash bloklarida 
eng katta nostabillik o‘lchash boshlangan vaqtni birinchi 5-7 minutlarida yuzaga 
keladi. Bundan kelib chiqadiki, o‘lchashni boshlashdan oldin, skaner ichki bloklari 
ishlash xaroratiga kelishi uchun 5-7 daqiqaga ishlatib qo‘yilishi kerak.
Dalnomer blokini ishlash aniqligi. (4.6.1) formuladan ko‘ramizki, masofani 
impuls usulida o‘lchash aniqligi, signalni o‘tish vaqti sanog‘ini olish aniqligi va 
elektromagnit to‘lqini tezligini aniqlash aniqligiga bog‘liq.
Muhitda elektromagnit to‘lqinini tarqalish tezligida keltirilgan formula bilan 
aniqlanadi, ya’ni: 
𝜈 =
𝑐
𝑛
, (4.6.1) 
bunda s – yorug‘likni vakuumdagi tezligi, xalqaro geodezik va geofizik ittifoq 
tomonidan 299 792 458 1,2 m/s ga teng deb qabul qilingan; 
n – havoni sindirish koeffitsienti, u muhitni fizik hususiyatlariga (bosim, 
harorat va havo namligi) va elektromagnit to‘lqin uzunligiga bog‘liq. 
Xozirga vaqtda elektromagnit to‘lqinini vakuumda tarqalish tezligini 
bilvosita fizik usuli qo‘llaniladi, bunda quyidagi bog‘lanishda foydalaniladi: 
𝑐 = 𝜆
𝜈
𝑓
𝜈
 , (4.6.2) 
bunda 𝜆
𝜈
– vakuumda elektromagni to‘lqini uzunligi; 
𝑓
𝜈
– elektromagnit tebranishini chastoatsi. 
Bilvosita usulda vakuumda elektromagnit tebranishini tarqalish tezligi 
3×10
-9
nisbiy xatolik bilan aniqlangan bir qiymatli emaslikni turli yechish 

- 195 - 
usullarini qo‘llash bilan masofa o‘lchashdagi m
R 
xatolikda keltirilgan formula bilan 
aniqlanadi: 
𝑚
𝑅
= √𝑚
𝐶
2
+ (
𝜈
2𝜋𝑓
)
2
𝑚
𝜑
2
+ 𝑅
2
[(
𝑚
𝑓
𝑓
)
2
+ (
𝑚
𝜈
𝜈
)
2
] , (4.6.3) 
bunda m
C 
– asbobni doimiy tuzatmasini aniqlash xatosi; 
m
φ
– texnik va ishki fazalar farqini aniqlash xatosi; 
m
f
– masshtabli chastotani uni nominal qiymatidan farqi natijasida kelib 
chiqadigan xatolik; 
m
ν
– atmsoferada elektromagnit to‘lqinini tarqalish tezligini aniqlash xatosi. 
Masofa o‘lchashni doimiy tuzatmasini aniqlash xatosi yer skanerini 
konstruktiv xarakteristikalariga (faza burchaklariga, tarmoqdagi kuchlanishni 
nominaldan farqlanishga va x.k.) va asbobni tekshirishda ushbu tuzatmani 
aniqlash usuliga bog‘liq. Elektron taxeometrlarni zamonaviy metrologik 
attestatsiyalashda asbobni va akslantirgichni markazlashtirish fiksatsiyalangan 
majburiy deb qaraladi, uni 0,1 mm xatolik bilan amalga oshirish mumkin. Amalda 
bu kattalik chekli aniqlik bilan tavsiflanadi, undan asbob xatosini aniqlash 
mumkin. 
m
φ
– faza farqini o‘lchash xatosi asosan fazometr asbobini aniqligiga bog‘liq 
va u tasodifiy va sistematik tashkil etuvchilardan iborat. Fazometr metrologik 
xarakteristikalari bilan bog‘liq bo‘lgan xatolikni kelib chiqishini asosiy sabablari 
quyidagilardan iborat: 

Download 9,23 Mb.