- 194 -
ma’nosini anglatadi) nasoslari ishlatiladi. Yer skanerlarida vakuum
nasoslari keng ishlatiladi (kondensatsion nasoslar ishlatilish hollari uchrab
turadi), ularni ishlashi yuqori darajada sovutilganda
sirtdan chiqayotgan
gazlarni yutishga asoslangan.
Yerusti lazerli skanerilarni ishlashdagi barqarorligi sovutish tizimini sifatiga
bog‘liq.
Riegl va Mensi firma skanerlarini o‘lchov bloklarini tadqiqotlari shuni
ko‘rsatadiki, Yerusti lazerli skanerilarni dalnomer va burchak o‘lchash bloklarida
eng katta nostabillik o‘lchash boshlangan vaqtni birinchi 5-7 minutlarida yuzaga
keladi. Bundan kelib chiqadiki, o‘lchashni boshlashdan oldin, skaner ichki bloklari
ishlash xaroratiga kelishi uchun 5-7 daqiqaga ishlatib qo‘yilishi kerak.
Dalnomer blokini
ishlash aniqligi. (4.6.1) formuladan ko‘ramizki, masofani
impuls usulida o‘lchash aniqligi, signalni o‘tish vaqti sanog‘ini
olish aniqligi va
elektromagnit to‘lqini tezligini aniqlash aniqligiga bog‘liq.
Muhitda elektromagnit to‘lqinini tarqalish tezligida keltirilgan formula bilan
aniqlanadi, ya’ni:
𝜈 =
𝑐
𝑛
, (4.6.1)
bunda
s – yorug‘likni vakuumdagi tezligi, xalqaro geodezik va geofizik ittifoq
tomonidan 299 792 458 1,2 m/s ga teng deb qabul qilingan;
n – havoni sindirish koeffitsienti, u muhitni fizik hususiyatlariga (bosim,
harorat va havo namligi) va elektromagnit to‘lqin uzunligiga bog‘liq.
Xozirga vaqtda elektromagnit to‘lqinini vakuumda tarqalish tezligini
bilvosita fizik usuli qo‘llaniladi, bunda quyidagi bog‘lanishda foydalaniladi:
𝑐 = 𝜆
𝜈
𝑓
𝜈
, (4.6.2)
bunda 𝜆
𝜈
– vakuumda elektromagni to‘lqini uzunligi;
𝑓
𝜈
– elektromagnit tebranishini chastoatsi.
Bilvosita usulda vakuumda elektromagnit tebranishini tarqalish tezligi
3×10
-9
nisbiy xatolik bilan aniqlangan bir qiymatli
emaslikni turli yechish
- 195 -
usullarini qo‘llash bilan masofa o‘lchashdagi
m
R
xatolikda keltirilgan formula bilan
aniqlanadi:
𝑚
𝑅
= √𝑚
𝐶
2
+ (
𝜈
2𝜋𝑓
)
2
𝑚
𝜑
2
+ 𝑅
2
[(
𝑚
𝑓
𝑓
)
2
+ (
𝑚
𝜈
𝜈
)
2
] , (4.6.3)
bunda
m
C
– asbobni doimiy tuzatmasini aniqlash xatosi;
m
φ
– texnik va ishki fazalar farqini aniqlash xatosi;
m
f
– masshtabli chastotani uni nominal qiymatidan farqi natijasida kelib
chiqadigan xatolik;
m
ν
– atmsoferada elektromagnit to‘lqinini tarqalish tezligini aniqlash xatosi.
Masofa o‘lchashni doimiy tuzatmasini aniqlash xatosi yer skanerini
konstruktiv xarakteristikalariga (faza burchaklariga,
tarmoqdagi kuchlanishni
nominaldan farqlanishga va x.k.) va asbobni tekshirishda ushbu tuzatmani
aniqlash usuliga bog‘liq. Elektron taxeometrlarni zamonaviy metrologik
attestatsiyalashda asbobni va akslantirgichni markazlashtirish fiksatsiyalangan
majburiy deb qaraladi, uni 0,1 mm xatolik bilan amalga oshirish mumkin. Amalda
bu kattalik chekli
aniqlik bilan tavsiflanadi, undan asbob xatosini aniqlash
mumkin.
m
φ
– faza farqini o‘lchash xatosi asosan fazometr asbobini aniqligiga bog‘liq
va u tasodifiy va sistematik tashkil etuvchilardan iborat. Fazometr metrologik
xarakteristikalari bilan bog‘liq bo‘lgan xatolikni kelib chiqishini asosiy sabablari
quyidagilardan iborat:
