Foydaning nisbiy o’zgarishi q Operatsion richag x Tushumning nisbiy o’zgarishi.
Operatsion richagni hisoblash uchun quyidagi formuladan foydalaniladi:
Operatsion richag q kiritilgan daromad/sof foyda
Sotuvlar hajmining o’zgarishi munosabati bilan, operatsion richagning foyda ko’rsatkichlariga
bo’lgan ta'sirini namoyish etuvchi quyidagi misolni ko’rib chiqamiz. (11.3-jadval)
11.3-jadval
Operatsion richagning foyda ko’rsatkichlariga bo’lgan ta'sirini
namoyish etuvchi misol ma'lumotlari.
X – korxona
Y - korxona
Tushum
500,000
100%
500,000
100%
minus
o’zgaruvchan
xarajatlar
350,000
70%
100,000
20%
Ishlab chiqarish xajmi
zarar
Daromad,
xarajatlar
foyda
foyda
O‘zgaruvchan
xarajatlar
O‘zgarmaydigan
xarajatlar
169
Kiritilgan daromad
150,000
30%
400,000
80%
minus doimiy
xarajatlar
90,000
340,000
Sof foyda (zarar)
60,000
60,000
Operatsion richag
2,5
6,7
Yuqoridagi misolda keltirilgan ma'lumotlarni asos qilib olgan holda, har bir korxonaning
operatsion richagini hisoblab chiqamiz.
Operatsion richag ta'rifiga muvofiq, sotuvlar hajmining 10%ga oshishi, X-korxonada foyda 25%ga,
Y-korxonada esa foyda 67%ga oshishiga olib kelishi lozim.
Buni, tushumning 10%ga oshishini kiritgan holda, osongina tekshirish mumkin: (11.4-jadval)
11.4-jadval
Operatsion richagning foyda ko’rsatkichlariga bo’lgan ta'sirini namoyish etuvchi misol (10%)
oshgandagi ma'lumotlari
X – korxona
Y - korxona
Tushum
550,000
100%
550,000
100%
minus o’zgaruvchan
xarajatlar
385,000
70%
110,000
20%
Kiritilgan daromad
165,000
30%
440,000
80%
minus doimiy
xarajatlar
90,000
340,000
Sof foyda (zarar)
75,000
100,000
Sof foydaning oshishi
25%
67%
Xarajatlarning qaysi tuzilmasini tanlash savoliga javob topish uchun, xarajatlarning turlicha
tuzilmasiga ega bo’lgan ikkita korxonani ko’rib chiqaylik. (11.5-jadval)
11.5-jadval
Korxona xarajatlari.
X – korxona
Y - korxona
Tushum
100,000
100%
100,000
100%
minus o’zgaruvchan
xarajatlar
60,000
60%
30,000
30%
Kiritilgan daromad
40,000
40%
70,000
70%
minus doimiy
xarajatlar
30,000
60,000
Sof foyda (zarar)
10,000
10,000
Faraz qilaylik, kelajakda bozordagi vaziyatning yaxshilanishi va natijada sotuvlar hajmining
10%ga oshishi kutilmoqda. Bunda foyda to’g`risidagi hisobotlar quyidagi ko’rinishni oladi: (11.6-
jadval)
11.6-jadval
Foyda hisobotlari
X – korxona
Y - korxona
Tushum
110,000
100%
110,000
100%
minus o’zgaruvchan
xarajatlar
66,000
60%
33,000
30%
Kiritilgan daromad
44,000
40%
77,000
70%
minus doimiy
xarajatlar
30,000
60,000
Sof foyda (zarar)
14,000
17,000
170
Xulosa qilib shuni aytish mumkinki Y- korxona yaxshiroq ahvolda, chunki uning foydasi 7,000
ming so’mga ko’paygan, X-korxonaning foydasi esa 4,000 ming so’mga.
Endi esa bozordagi ahvol yomonlashishi va sotuvlar hajmining 10%ga pasayishi kutiladigan
bo’lsin. (11.7-jadval)
11.7-jadval
Operatsion richagning foyda ko’rsatkichlariga bo’lgan ta'sirini
namoyish etuvchi misol 10%ga pasaygandagi ma'lumotlari
X – korxona
Y - korxona
Tushum
90,000
100%
90,000
100%
minus o’zgaruvchan
xarajatlar
54,000
60%
27,000
30%
Kiritilgan daromad
36,000
40%
63,000
70%
minus doimiy
xarajatlar
30,000
60,000
Sof foyda (zarar)
6,000
3,000
Bunda esa X-korxona yaxshiroq vaziyatda deb ta'kidlashimiz mumkin, chunki uning foydasi 4,000
ming so’mga kamaygan bo’lsa, Y-korxonaning foydasi 7,000 ming so’mga kamaygan.
Umumiy xulosa quyidagicha:
- operatsion tavakkalchigi katta bo’lgan korxona, bozor kon'yunkturasi yomonlashganda ko’proq
tavakkalchilikga yo’l qo’yadi, bozor kon'yunkturasi yaxshilanganda esa u muayyan ustunliklarga ega
bo’ladi;
- korxona bozor sharoitida o’zini topishi va tegishli tarzda xarajatlar tuzilmasini boshqarib turishi
lozim.
|
