b) O‘TM ni «reostatli» ishga tushirish




Download 1,4 Mb.
Pdf ko'rish
bet46/53
Sana24.11.2023
Hajmi1,4 Mb.
#104790
1   ...   42   43   44   45   46   47   48   49   ...   53
Bog'liq
Elektr mashinalari

b) O‘TM ni «reostatli» ishga tushirish. Quvvati P  0,5 kW bo‘lgan 
larida ishga tushirish tokini kamaytirish uchun yakor zanjiriga ketma-ket 
qilib ishga tushirish reostatini ulaydilar. Ishga tushirish jarayoni silliq 
o‘tishi uchun ishga tushirish reostati qarshiligini, odatda alohida 
elementlardan iborat bo‘lgan ko‘p pog‘onali (1...4) qilib bajariladi. Bu 
holda ishga tushirish toki quyidagiga teng bo‘ladi: 
I
i.t
=U/(r
a
+R
r
), (7.9) 
bu yerda R
r 
– ishga tushirish reostatining qarshiligi. 
O‘TM ni ishga tushirish davri t
i.t
nisbatan ko‘p bo‘lmaganligidan, ishga 
tushirish reostatining qarshiligi shunday tanlanadiki, bunda ishga tushirish 
toki I
i.t
 (23) I
N 
bo‘lishi kerak. 
Quvvati katta bo‘lgan O‘TM larini ishga tushirish uchun reostatlarni 
qo‘llash maqsadga muvofiq bo‘lmaydi, sababi, bunda O‘TM aylanuvchi 
qismlari massasining momenti J ga to‘g‘ri mutanosib bo‘lgan energiya 
isroflari katta bo‘ladi. Shuning uchun bunday O‘TM ni ishga tushirishda 
kuchlanishni kamaytirish yo‘li maxsus ishga tushirish agregatidan 
foydalanib amalga oshiriladi (masalan, elektrovozning tortish O‘TM larini 
ishga tushirishda) yoki elektr motorlarini «generator − motor» sxemasi 
yordamida ishga tushiriladi. 
v) Parallel qo‘zg‘atishli motorni ishga tushirish. Reostatli ishga 
tushirish amalda eng ko‘p qo‘llaniladigan usuldir. 
7.5-rasmda uchta (L, Sh, Ya) uchli ishga tushirish reostatining sxemasi 
ko‘rsatilgan. Ko‘rilayotgan reostat o‘zaro ketma-ket ulangan to‘rtta 
pog‘onadan iborat. Bular 6 ta kontaktga ega bo‘lib, ulardan boshlang‘ichi 
− nol (0), to‘rtta (14) oraliqdagi va oxirgisi (5) – ishchidir. 4 – 
pog‘onaning oxiri 5 –kontakt va «Ya» harfi bilan belgilangan ulanish 
joyiga birlashtirilgan: «M» harfi bilan belgilangan misdan yasalgan yoy 
esa «Sh» harfi bilan belgilangan ulanish joyiga birlashtirilgan. Siljiydigan 
kontaktlari reostatining tutqichiga mahkamlangan va «L» harfi bilan 
belgilangan ulanish joyi bilan biriktirilgan bo‘lib, bu kontaktlar yordamida 
tarmoq simining birontasiga ulanadi.
Ishga tushirishdan oldin reostatning tutqichiga mahkamlangan 
siljiydigan kontaktning uchi «0» kontaktida bo‘lilishi shart. 
Yakor zanjiridagi ishga tushirish tokining cheklangan qiymatida ishga 
tushirish momentini oshirish maqsadida asosiy qutb magnit oqimining
qiymatini 
ko‘paytirish 
uchun 
qo‘zg‘atish 
sistemasidagi 
rostlash 
reostatining qarshiligi r
r.qo′z
 0 bo‘lishi kerak (7.5,a-rasm). Ishga 
tushirish reostatining tutqichini kontakt «0» dan kontakt «1» ga 
ko‘chirganda qo‘zg‘atish chulg‘amiga, darhol, qiymati U
N
=U bo‘lgan 

65 
kuchlanish beriladi, yakor chulg‘amiga esa, uning zanjiri bu holda ishga 
tushirish reostatining to‘la R
i.t.r
= r
1 
+ r
2 
+ r
3 
+ r
4
qarshiligiga ulanganligi 
sababli, pasaygan kuchlanish beriladi. Natijada qo‘zg‘atish chulg‘amidagi 
tokning qiymati katta bo‘lib, yakor zanjiridan esa (7.9) tenglama bilan 
aniqlanadigan tok o‘tadi. Ishga tushirishning boshlanishida yakorning 
aylanish chastotasi n= 0 bo‘lganligidan (7.9) ning suratidagi E
a
= 0 bo‘ladi. 
Agar yakor reaksiyasi O‘TM ning asosiy magnit oqimiga ta’sir 
qilmaydi deb hisoblasak, unda Ф=const bo‘ladi. Tok I
i.t.max
ga 
boshlang‘ich ishga tushirish momenti to‘g‘ri keladi: 
M
i.t.
= S
m
ФI
i.t.max 
. (7.10) 
Agar bu moment M
i.t
> M
st
= M
0 
+ M
2
bo‘lsa, unda O‘TM ning yakori 
aylana boshlaydi. Bunda yakor chulg‘amini hosil qiladigan o‘tkazgichlar 
o‘zgarmas magnit oqimning kuch chiziqlarini kesadi va, I
qoz
= const 
bo‘lganligidan, bu o‘tkazgichlarda yakorning aylanish chastotasi n ga 
mutanosib bo‘lgan teskari EYK vujudga keladi (7.5,b-rasm,«a»egri 
chizig‘i). Shu rasmdagi «A» egri chiziq esa, teskari EYK vujudga 
kelganligi tufayli (7.9) ifodaga binoan, 

Download 1,4 Mb.
1   ...   42   43   44   45   46   47   48   49   ...   53




Download 1,4 Mb.
Pdf ko'rish