62
yakorni aylanma harakatga keltiradi va shu sababli, uni
aylantiruvi
moment deyiladi. Uning kattaligi quyidagi ifodadan aniqlanadi:
M=N
pФI
a
/(2
a)=C
M
ФI
a
(7.1)
bu yerda: N,
a − tegishlicha yakor chulg‘amining o‘tkazgichlari va
parallel
shoxobchalari sonlari; p – mashinaning juft qutblari soni; C
m
=
p∙N/(2
a) − berilgan mashinaning konstruksiyasiga bog‘liq bo‘lgan
o‘zgarmas kattalik; Ф – mashinaning natijaviy magnit oqimi.
O‘TM momentlarining muvozanat tenglamasi quyidagicha yoziladi:
M = M
0
+ M
2
± M
D
, (7.2)
bunda M
D
= J∙d
/dt − dinamik moment. Bu momentning «musbat»
ishorasi – rotor tezlanishda bo‘lganida va «manfiy» ishorasi esa rotor
aylanishi sekinlashganda qabul qilinadi.
(7.2) tenglamadan: O‘TMning istalgan
rejimdagi ishida uning
aylantiruvchi (M
em
) va tormozlovchi (M
t
) momentlari miqdor jihatdan
o‘zaro teng va yo‘nalishi jihatdan qarama-qarshidir,
degan xulosa kelib
chiqadi.
Barqarorlashgan ish rejimda O‘TM n=const aylanish chastota bilan
ishlaydi, demak, bu rejimda M
D
=0, shuning uchun (2)
ifoda quyidagicha
yoziladi:
M=M
0
+M
2
(7.3)
O‘TMning yakori magnit maydonda aylanganida yakor chulg‘ami
o‘tkazgichlarida, elektromagnit induksiya qonuniga muvofiq, EYK
vujudga keladi. Uning qiymati quyidagi ifoda bilan aniqlanadi:
E
a
=C
E
Ф∙n, (7.4)
bunda С
E
= p∙N / (60
a) – berilgan mashina uchun o‘zgarmas bo‘lgan
kattalik; n − yakorning aylanish chastotasi.
Bu EYK ning yo‘nalishi yakor chulg‘ami toki yo‘nalishiga qarama-
qarshi
bo‘ladi, demak, yakor zanjiri uchlariga berilgan
kuchlanish U ga ham
teskari yo‘nalgan bo‘ladi. Shu sababli O‘TM yakor chulg‘amining EYK
(−E
a
) −
teskari EYK deyiladi.
O‘TM EYK larining muvozanat tenglamasi quyidagicha yoziladi:
a)umumiy hol uchun: U=e
a
+
i
a
R
a
+L
a
d
i
a
/dt; (7.5)
b) barqaror ish rejimi uchun: U=E
a
+I
a
R
a
, (7.6)
bunda e
a
va
i
a
– yakor chulg‘ami EYK va toklarining oniy qiymatlari; R
a
−
yakor zanjirining to‘la qarshiligi; L
a
d
i
a
/ dt = 0; E
a
− teskari EYK (−E
a
) ni
muvozanatlaydigan kuchlanishning tashkil etuvchisi; barqaror rejimda tok
I
a
ham miqdor jihatdan o‘zgarmasdir.
(7.6) dan yakor tokining qiymatini topamiz:
63
I
a
=(U−E
a
)/R
a
(7.7)
(7.7) tenglama O‘TM ishini xarakterlovchi
nihoyatda muhim tenglama
hisoblanadi.
