Pestitsidlardan foydalanish muammosi.
Ushbu zaxarli kimyoviy moddalar guruhiga begona o'tlar, zararkunanda hashoratlar,
o'simliklarda kasalliklarni keltirib chiqaruvchi mikroorganizmlarga qarshi kurashda
foydalaniladi. Pestitsidlardan qishloq xo'jaligida o’rmonchiliklarda, aviatsiadan
foydalanish keng ko'lamda atrof-muhitning ifloslanishiga olib keladi. Pestitsidlar
atmosferada uzoq masofalarga tarqalishi shuningdek suv orqali dala, daryo, ko'llardan
o'tib dunyo okeanlarida to'planadi. Eng xavfli joyi shundaki ular ekologik oziq
zanjiriga, qo'shilib ketmoqda. Ular tuproq va suvlardan o'simliklarga undan hayvonlar
va odam organizmiga o'tadi. Pestitsidlar har bir bo'g'inda zararli va ziyon keltiradi.
Pestitsidlarning zaharli ta'sirini oldini olish uchun quyidagi chora tadbirlarga amal
qilish lozim.
1 . Hayvon va odamlarga ta'sirini susaytirish.
2. Tuproq va suvlarda to'planishining oldini olish.
3.Tez parchalanuvchi va beqaror pestitsidlarni sintez qilish.
4.Pestitsidlardan foydalanishni iloji boricha cheklash.
5.O'simliklarni biologik himoya qilish.
6.Tirik tabiatdagi o'simlik va hay von turlari sonining qisqarishi
muammosi.
O'simliklar dunyosi, ayniqsa yer yuzidagi hayotni ta'minlashda o'rmonlarning
ahamiyati juda katta. Aholi sonining ortishi xo'jalik faoliyatining kengayishi tufayli
tabiatning inson qo'li tegmagan oyi qolmayapti. O'simliklar va hay von turlarini davlat
muhofazasiga olish qonunlar orqali ovchilikni to'g"ri yo'lga qo'yish, shuningdek
ko'rikxonalar, zakazniklar, milliy bog'lar, botanika bog'lari va qizil kitoblar o'simliklar
va hayvonlar lurlarini saqlashda katta rol o'ynaydi. Cho'llanish jarayoni:
Mahalliy ekologik muammolar. (lokal.) Mahalliy ekologik muammolar turli
korxonalar faoliyati,yerlarni sug'orish, yaylovlardan noto'gri foydalanish natijasida
vujudga kelsada malum hududlar uchun xosdir. Bugungi kunda Mustaqil O'zbekiston
yirik sanoat va agrar mintaqa bo'lib kelajakda dunyoga yuz tutgan mashinasozlik,
energetik, kimyo, oziq-ovqat sanoati, transport majmuini yanada rivojlantirish
ko'zda tutilmoqda.
Ishlab chiqaruvchi kuchlarning rivojlanishi respublikada ijtimoiy ekologik holatiga
muayyan darajada salbiy ta'sir ko'rsatadi. Respublikamizda tabiatni muhofaza qilishga
oid muammolar quyidagilar:
1. Yirik hududiy sanoat majmualari joylashgan rayonlarda tabiatni muhofaza
qilish muammolari. (Angren, Olmaliq, Chirchiq, Farg'ona, Marg'ilon, Navoiy va
hjkozo.)
2. Orol va Orolbo'yi muammolari, suv resurslarini muhofaza qilish va ulardan
maqbul tarzda foydalanish.
3. Tabiatdagi suvlarning sanoat chiqindilari pestitsidlari va mineral o’g'itlar bilan
ifloslanishi.
4. O’simlik va hayvonot dunyosini muhofaza qilish va qayta tiklash muammolari,
va milliy bog'lar tarmog'ini kengaytirish.
Birgalikda qisqa vaqt ichida yiliga 20-21 km
3
suv Orolga quyiladigan miqdorda
yagona suv xo'jalik siyosatini ishlab chiqish bunda Orolbo'yidagi barcha tabiiy
ko'llarni saqlab qolish e'tiborga olinishi lozim.
Mahalliy ekologik muammolar. (lokal.) Mahalliy ekologik muammolar turli
korxonalar faoliyati, yerlarni sug'orish, yaylovlardan noto'gri foydalanish natijasida
vujudga kelsada malum hududlar uchun xosdir. Bugungi kunda Mustaqil O'zbekiston
yirik sanoat va agrar mintaqa bo'lib kelajakda dunyoga yuz tutgan mashinasozlik,
energetik, kimyo, oziq-ovqat sanoati, transport majmuini yanada rivojlantirish ko'zda
tutilmoqda. Ishlab chiqaruvchi kuchlarning rivojlanishi respublikada ijtimoiy ekologik
holatiga muayyan darajada salbiy ta'sir ko'rsatadi.
TABIIY RESURSLAR: tushunchasini ta'riflashdan oldin, bu tushunchani ko'pchilik
mualliflar tomonidan turlicha talqin qilinishi haqida
ba'zi mineral resurslar Tiklanadigan tabiiy resurslar butunlay yo'q bo'lib ketmaydi va
qaytadan tiklanadi. Tirik mavjudotlar, o'simlik va hayvonlar, shuningdek, tuproq ana
shunday resurslardandir. Chunonchi, tuproq yo'q bo'lib ketmaydi balki, asosiy
xossasini umundorligini yo'qotadi. Bunday resurslardan foydalanayotganda shuni esda
tutish kerakki, muayyan tabiiy sharoitning buzilishi ularning qayta tiklanishiga halaqit
berishi mumkin.
Masalan, hozirgi vaqtda butunlay qirib yuborilgan ko'pgina hayvon va o'simlik
turlari, shuningdek erroziya natijasida butunlay buzilgan tuproqlar qaytadan
tiklanmaydi. Bunda tiklanadigan tabiiy resurslarning paydo bo'lish protsessi muayyan
tezlikda bo'lishini esda saqlash kerak. Masalan, otib tashlangan hayvonlarning
qaytadan paydo bo'lishi uchun bir yil yoki bir necha yil kerak. Daraxtni kesib tashlagan
o'rmon kamida 60 yildan keyin qayta tiklanishi mumkin. Tarkibi o'zgargan tuproqning
yaxshilanishi uchun esa bir necha ming yil vaqt kerak. Shuning uchun ham tabiiy
resurslarni ishlatish sur'atiga to'g'ri kelishi kerak.
Tiklanadigan tabiiy resurslarga zaruriy sharoit yaratib berilsa kishilarga abadiy xizmat
qilish mumkin.
Tugamaydigan tabiiy resurslarga - suv, iqlim va kosmik resurslar kiradi. Suv
resurslari- suv barcha jismlar orasida eng ajoyibdir. Suv tabiatda uchta fizik holatda:
qattiq, suyuq va bug'simon holatda uchraydi. Dunyodagi suvlarning 92-94 %
okeanlardadir. Bevosita foydalanishga yaroqli suv barcha suv zahirasining 1% iga ham
etmaydi. Biroq bitmas tuganmas hisoblangan dengiz suvlari ham o'ta ifloslanishi xavfi
ostida turibdi. Chuchuk suv esa miqdor jihatidan tugaydigan resurs hisoblanadi, chunki
kishilarga ishlatish uchun yaroqli suv kerak. Yer sharining ko'pgina joylarida suvdan
noratsional foydalanishi, daryolarning sayozlanib qolishi va boshqalar oqibatida
chuchuk suv miqdori keskin kamaymoqda. Xolbuki, sugorish sanoat va kommunal
xo'jalik uchun suvga bo'lgan ehtiyoj yildan yilga ortib bormoqda. Iqlim va kosmik
resurslar quyosh radiatsiyatsiyasi yorug'lik va issiqlik, atmosfera havosi, shamol
erroziyasi ham, iqlim resurslariga kiritiladi. Planetamizga kelgan quyosh nurlarining
yarmidan ko'prog'i energiyaning boshqa turiga aylanadi. Quyosh nurlarining muayyan
qismi tuproq, suv va havoni isitishga sarf bo'ladi va asta sekin havoga tarqaladi. Bir
qismi o'simliklar tomonidan o'zlashtiriladi.
Quyoshning nurli energiya manbai milliard-milliard yilga etishi mumkin. Shuning
uchun ham quyosh energiyasi bitmas tuganmasdir.
Atmosfera havosi kishilar, hayvonlar o
A
simliklarning nafas olishi uchun zarur. Havo
bitmas tuganmas lekin uning tarkibi o'zgarishi mumkin. Havoni ifloslash ishiga sanoat
korxonalari va transport mashinalaridan chiqayotgan gazlar sabab bo'lmoqda, bu esa
inson organizmi uchun zararlidir.
Tabiatni muhofaza qilish aspektlari . Tabiatni muhofaza qilish aspektlari uzoq vaqt
davomida tabiatni muhofaza qilish moddiy farovonlik to'g’risida g'amxo'rlik
qilishdangina iborat bo’lib qolgan bo'lsa, endilikda tabiatni muhofaza qilish deganda
keng va xilma-xil masalalar ko'zda tutilmoqda. Tabiatni muhofaza qilishning bir necha
aspektlari bor:
. Iqtisodiy,
. Sog'lomlashtirish - gigiena
. Tarbiyaviy
. Estetik
. Ilmiy aspektlar
IQTISODIY ASPEKT - o'tmishda ham hozirgi vaqtda ham tabiatni muhofaza
qilishning asosiy masalalaridir.Agar kishilar o'z hayotlarida tabiiy resurslarsiz yashay
olganlarida edi, ularni muhofaza qilish hamda ratsional foydalanish to"g'risida bosh
qotirishi shart emas edi. Hozirgi vaqtda turli xil tabiiy boyliklar, o'similk va hayvon
resurslari, chuchuk suv, unumdor tuproq, mineral foydali qazilmalar va boshqalarga
bo'lgan ehtiyoj tobora ortib borayotganligidan tabiatni muhofaza qilishning iqtisodiy
aspektlari ham katta ahamiyat kasb etmoqda.
| 