49
SAMARALI RAHBARLIKKA XOS XISLATLARNI BO’LAJAK
RAHBAR KADRLARGA O’RGATISH VA SHAKLLANTIRISH
Toshboyeva Hulkar Mirzaboy qizi,
Jizzax davlat pedagogika instituti,
Maktab menejmenti yo’nalishi 2 kurs
talabasi
Ablyakimova Refide, Jizzax davlat
pedagogika
instituti
Maktab
menejmenti kafedrasi o’qituvchisi
Annotatsiya: Maqolada asosan samarali rahbarlikka hos fazilatlar va rahbar ish
faoliyatida hodimlar bilan qay tartibda ish olib borishi shuningdek rahbar qanday
imidjga ega bo'lishi to’g’risida fikr muloxazalar keltirilgan.
Kalit so'zlar: Rahbar, samara, shaxsiylik, psixologik, fazilatlar, nutq , notiqlik
san'ati, imidj, samimiy nigoh, xodimlar.
Ushbu maqola nafaqat umumiy rahbarlik haqida balki samarali rahbar qanday
bo'lishi kerakligi haqida fikrlar o’rin olgan.
O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning "Tanqidiy taxlil
qat'iy tartib intizom va shaxsiy javobgarlik- har bir rahbar faoliyatining kundalik
qoidasi bo'lishi kerak" nomli kitobida rahbar kadr qanday bo'lishi kerakligi haqida
bilib olishimiz mumkin
1
. Rahbar tashqi tomondan tayinlanadi tegishli vakolatlarga
ega bo'ladi, sanksiyalarni qo'llash huquqiga ega.Guruhlardagi ijtimoiy ta’sir
munosabatlarining m’alum bir bo'ysuninsh paytiga xos bo'lgan rasmiy xodisalar
1
https://daryo.uz/2017/01/31/shavkat-mirziyoyevning-tanqidiy-tahlil-qatiy-tartib-intizom-va-shaxsiy-javobgarlik-har-
bir-rahbar-faoliyatining-kundalik-qoidasi-bolishi-kerak-nomli-kitob
50
rahbar orqali amalga oshiriladi.Yetakchilk bu guruh a’zolari o'rtasidagi
munosabatlarni muvofiqlashtirib tashkil etuvchi shaxs-rahbar hisoblanadi. Rahbar
shaxs maqsad va vazilalarni yaxshi bilishi lozim, javobgarlikdan qochmaydigan,
tashkilotga yordam beradigan bo'lishi lozim ana shunday ma’suliyatlarni bo'yniga
olgan rahbar samarali ish tartibini yo'lga qo'ya oladi. Shu bilan birgalikda rahbarda
imidj birlamchi o'rinlarda bo'lishi kerak. Imidj rahbarning shaxsiy va kasbiy sifatlari
bilan bog'liq. Dastlab siz imidj uchun ishlaysiz, so'ng imidj siz uchun ishlaydi.
Mimika ( yuz mushaklarining ma'noli harakatlari).
Imo ishora
Ovoz tembri( tovushlarning o'ziga xos sifatlari) va kuchi
Kiyinish madaniyati
Muomala tarzi
Saramjon sarishtalilik
O'ziga xos qadam tashlash singari qiziqishlar qadriyatlar kabi
komponentlarni o'z ichiga oladi
Bularning barchasini samarali rahbar o'zida shakllantira olishi kerak. Albatta
har bir rahbar xodimlarga namuna usuli orqali ta’sir o'tkaza olishi mumkin, bu
rahbarlarning barchasidan talab qilinadigan holat tariqasida qaraladi. Rahbar shaxs
libosga ham etiborli bo'lmogi lozim. Libos insonni issiq sovuqdan himoya qilibgina
qolmay uning madaniyatlilk belgisi hamdir.
Shu
o'rinda ish kiyim me'yorlari ancha qat'iy bo'lishi lozim. Rahbarlik imidji tashqi
ko'rinishi qay tartibda bo'lishi haqida fikrlar yuritdik. Rahbar shaxs har bir xodimga
yoki yonidagi insonga nisbatan samimiy nigoh orqali tasir eta olishi ham mumkin.
Nigoh inson aytadigan so'zlarning ta’sirchanligini 25 foizga oshiradi. Shu
sababli har bir rahbar xodimlar bilan samarali muloqotni yo'lga qo'yishda nigohga
ham e'tiborli bo'lishi lozim.Notiqlik-rahbarning ma’ruza qilayotganda eng kuchli
ta’sir qurolidir.
51
Rahbar ifodali nutqning 10 qoidasiga amal qilishi lozim.
1.Mavzu mohiyatini chuqur biling
2.Xodimlarga hurmat bilan munosabatda bo'ling
3.So’zga urg’uni mantiqan to’g’ri qo’yin gapirishdan avval bir to’xtamga
keling va imo-ishora mahoratiga ega bo’ling
4. Nuqtda oddiy va ravon so’zlardan foydalaning.
5. Tushinarli aniq va hamma eshitadigan ovozda gapiring .
6. Bir qolipdan siyqasi chiqqan va tilga o’rganib qolgan keraksiz so’zlarni
ishlatmang .
7. Shaxsiy jozibadorlikdan foydalanmang.
8. Shevada gapirish va tillarni almashtirib ishlatishdan qoching.
9. Xodimlarni aldamang haqiqatni noto’g’ri talqin qilmang.
10. Nutqingizdagi ohangdorligi xodimlarning emotsional holatiga ta’sir
qilishini unitmang.
Darhaqiqat rahbar samarali faoliyatni yo'lga qo'yishi uchun quyidagi
fazilatlarga ega bo'lishi lozim.
Ishbilarmonlik fazilatlari yuqori ilmiy texnik va iqtisodiy tayyorgarlik
rahbarining va davlat qonunchiligi pedagogika tashkiliy ko'nikmalar sohasidagi
bilimlar bilan tavsiflanadi.
Siyosiy fazilatlar uning ijtimoiy va siyosiy faoliyatida xodimlarni
boshqarish va xodimlarning mafkuraviy tarbiyasiga bo'lgan e’tiborda namoyon bo'ladi.
Axloqiy fazilatlar rahbarni axloq insoniylik odob axloq nuqtai nazaridan
tavsiflanadi. Rahbarning shaxsiy fazilatlariga qay'iy talablar qo'yilgan. Lavozimiga
qo'yiladigan talablar insonning shaxsiy munosabati va qobiliyatiga mos kelishi
mumkin keyin bu faoliyat unga boshqaradigan xodimlarga tegishli. Ammo rahbar
yetakchilikka intilsa va mavqe intilishga mos kelmasa bu xodimlarning o'z ishlaridan
noroziligini namoyon qiladi va uning oqibatlari tanglikni keltirob chiqaradi.
52
Shunday qilib rahbar ma’muriy faoliyat yuqori darajadagi tuzilmalarga
nisbatan bo'ysunishni va yetakchilik qilish ish jarayonini integratsiya qilish qaror
qabul qilish qobiliyatini taminlaydigan shaxsiy xususiyatlarini universal to'plamiga
asoslanadi.Samarali rahbar faoliyatining baholash mezonlarini tanlash oson emas eng
umumiy shaklda samaradorlikning barcha mumkin bo'lgan mezonlari ikki sinfga
bo'linadi. Psixologiya va psixologiya bo'lmagan. Agar u rahbarlik qilayotgan guruh
guruhning samaradorligini sinab o'tirgan psixologik va psixologik bo'lmagan
mezonlar bo'yicha yuqori ko'satkichlarga ega bo'lsa yetarli samarali hisoblanadi.
Rahbarlikda texnik mahoratlarga ega bo'lish qiyin emas. Qiyini- xodimlar bilan
to'g'ri ishlash. Shu sababli rahbar har bir hodim bilan ishlayotganda to'g'ri qaror qabul
qila olishi xodimla bilan nafaqat rahbar asosida balkim ular bilan yetakchi lider va
inson sifatida ham aloqa o'rnata olishi lozim hisoblanadi. Rahbar bo'lib kursida
o'tirish oson ammo o'sha kursiga munosib lider rahbar bo'lish qiyin. Xodimlar bilan
faqat rahbar asosida muloqot qilgan qahbarlik tashkilotida o'sish bo'lmaydi chunki
insonlar texnik robot emas sh sababli ham xodimlar bilan ishlayotgan rahbar
psixologiya tarafdan ham malumotlarga ega bo'lishi eng muhimlardan sanaladi
2
.
Umuman olganda yuqorida keltirilgan fikrlarni hozirgi maktab menejmenti
yo’nalishida tahsil olayotgan talabalarga o’rgatish va ularda ushbu qobiliyatlatni
shakllantirish muhim ahamiyatga ega. Buning uchun albatta har bir insonda harakat
va ma’suliyat bo’lishi kerak hech kim rahbar bo’lib tug’ulmaydi, qachonki biz o’z
ustimizda ishlasak va nazariy o’qiganlarimizni amaliyotda qo’llasak bizda ham rahbar
shakllanishi mumkin.“Kim aqlli? Hammadan va har kimdan o’rganadigan odam.
Kim kuchli? O’z ehtiroslarini jilovlagan kishi
Kim badavlat? O’z taqdiridan mamnun bo’lgan kishi.
Bu kimga berilgan? Hech kimga”
2
Ikramov M.A., Ikramov I.Z., Xudoyberganov Q.T., Qo‘chqorov A., ―Zamonaviy tashkilotlarda xodimlarni
boshqarishǁ., o‘quv qo‘llanma (ikkinchi qism).- Toshkent, 2004, 167 b.
53
Benjamin Franklin
3
.
Shuning uchun ham hech bir inson mukammal emas, mukammal bo’lishi uchun
esa yuqoridagi fikr-mulohazalarni o’rganish zarur.
| 