Moddalarning ildizlarga yutilish jarayonining o’simlikning boshqa funksiyalari bilan aloqadorligi va unga muhit omillarining ta’siri reja

Download 36.77 Mb.
bet	2/4
Sana	28.05.2022
Hajmi	36.77 Mb.
	#22181

Bog'liq
27.04.2022
Axborot xati konf. ADU, Mayers- Briggs qo\'shimcha, 36-qo\'shma qaror, Oila tushunchasi, uning turlari va shakillari, fHy1I56Pj1m1Sqci4f9q3e28B9S0AiBM, dars ishlanma, 11-21-ALGORITMIK TILLAR VA DASTURLASH, Мустақил ишни ташкиллаштириш, Иқтибослик учун, Документ Microsoft Word, Calendar plan-RAQAMLI VA AXBOROT TEXNOLOGIYALARI (2), статья, Исмаилова Н С , Шагазатов У У Жахон иқтисодиёти ва халқаро (1), A5

Bu sahifa navigatsiya:

• Oziq moddalarning ildizlarini ushlab turish
• Ionlarning ildizga diffuziya oqimi
• ILDIZLARNING SUV SO’RISHI
• O’simliklar ildizlari so’rish kuchi

Mikroelementlar o'simliklarda 0,001 dan 0,00001% gacha bo'lgan miqdorda uchraydi . Bular marganets, bor, stronsiy, mis, rux, brom, ftor, qalay, nikel, titan, rubidiy, temir, bariy, molibden, kobalt, yod, xlordir.Bundan tashqari, ultramikroelementlar (10 -6 -10 -12 %) o'simliklarda uchraydi, ularga :mishyak, germaniy, qo'rg'oshin, oltin, radiy, simob, kumush, litiy kiradi. O'simliklarni oziq moddalar bilan ta'minlash ularning ildiz tizimining hajmiga va bu moddalarning ildiz yuzasiga tushishiga bog'liq. Ildiz tizimiga ozuqa moddalarini olishning quyidagi mexanizmlari mavjud. Oziq moddalarning ildizlarini ushlab turish . O'sish jarayonida ildizlar tuproqning yangi hajmlari bilan aloqa qiladi va undagi ozuqa moddalarini o'zlashtiradi. O'simlik ildizlari tomonidan so'rilganida suv oqimi bilan ildiz yuzasiga ionlarning massa oqimi . Bu ildiz tizimini oziq moddalar bilan ta'minlashning asosiy usuli bo'lib, u tuproqdagi suv tarkibiga, tuproq eritmasidagi ionlarning konsentratsiyasiga, ularning ildizlar tomonidan so'rilish tezligiga va ildiz tizimining hajmiga bog'liq. Ionlarning ildizga diffuziya oqimi . Oziq moddalarning so'rilishi uning ildiz yuzasida konsentratsiyasining pasayishi va uning yuzasiga perpendikulyar konsentratsiya gradientining paydo bo'lishi bilan birga keladi, bu yo'nalishda ionlar rizosferadan ildizga tarqaladi. Tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, Ca va Mg ildiz tizimiga massa oqimi va ildizlarning tutilishi, kaliy kationlari diffuziya va massa oqimi, fosfor anionlari esa faqat diffuziya orqali kiradi. Bitta ionning ildizlari tomonidan so'rilishi odatda kuzatilmaydi, chunki kationlarni qabul qilishda anionlarning bir vaqtning o'zida so'rilishini yoki boshqa kationlarning chiqarilishini keltirib chiqaradigan elektr potentsiallardagi farq mavjud bo'lib, anionlarning so'rilishi bilan ham xuddi shunday bo'ladi. ILDIZLARNING SUV SO’RISHI Tuproqda asosiy faktor bo’lib kapilyar suv potensiali hisoblanadi. Bu suvning tuproqga kapilar adsorbsion bog’lanishdagi kuchidir. Ko’pchilik hollarda qishloq xo’jalik o’tsimon o’simliklarning ildizlarining faol so’rish yuzasi 1 sm2/sm3 bo’lsa daraxtlar uchun ushbu ko’rsatkich O,1 sm2/sm3 atrofidadir. O’simlik ildizlarida ular hujayralari shirasining konsentratsiyasi tufayli bir necha kPa so’rish kuchi hosil bo’lishi mumkin xolos. Ammo shu so’rish kuchining o’zi ham tuproqdan suv ajratib olish uchun yetarlidir. Masalan, O’simliklar ildizlari so’rish kuchi :S = 2 kPa bo’lganda qumloq tuproqlar tarkibidagi suvning 2/3 qismini to’rtib oladi. Bo’z tuproqlar esa o’simlik ildizlarining so’rish kuchi 6 kPa bo’lganda tarkibidagi suvning yarmini yo’qotadi. Mineral elementlarning so’rish tezligi ichki va tashqi sharoitga bog'liq. Ildizda uglevodlar to'plansa, nafas olish jarayoni normal borib, mineral elementlarni kirishiga yo'l ochiladi. Ular kirishiga o'simlikning yoshi ham bog'liq. Sintetik jarayonlarning kamayishi bilan, ya'ni qarish jarayonida mineral elementlarning kirishi susayadi. Qarigan o'simliklarda , Mg+ va boshqa elementlarning tashqi muhitga desorbsiyasi ham kuzatiladi. Tuproq aeratsiyasi tufayli o'simliklarga mineral elementlarning kirishi ildiz sistemasiga kislorodning etib borishi natijasida hujayraning normal nafas olishi kuzatiladi. Tuproqning suv rejimi ham, ya'ni normal namlik va boshqa omillar mineral elementlarning o'zlashtirishiga imkon beradi. O’simliklar ildizlarining so’rish kuchlari anchagina yuqori bo’ladi. Masalan, qulupnay ildizlarining so’rish kuchi 20 kPa bo’lsa, sutpechak o’simliginiki 37 kPa. O’simliklar suv yetishmagan sharoitda o’z so’rish kuchlarini oshirishi mumkin. Masalan, o’tsimon o’simliklar ildizlari so’rish kuchlari mo’tadil iqlim sharoitida 40 kPa atrofida bo’lsa, quruq iqlim sharoitida 60 kPa va undan ham yuqori bo’lishi mumkin. O’rmon daraxtlari ildizlarining so’rish kuchlari nisbatan pastroq 30 kPa atrofida bo’lishi mumkin. O'simliklarning mineral oziqlanishida nafas olish jarayoni asosiy ro’l o'ynaydi, chunki ajraladigan energiya ionlar almashinuvini ta'minlaydi. Hozirgi tushunchaga asosan ionlar yutilishining birinchi bosqichida adsorbsiya amalga oshib, bunda tashqi muhitdan ionni adsorbsiya (so'rib) qilib, tashqariga o'zga ion ajratadi. Asosiy almashinadigan ionlar — bu H+ va HCO3-, nafas Olish jarayonida hosil bo'ladi, bunda H+ kationlar tashqi eritma kationlariga almashinadi va HCO3-, anionlari o'z navbatida, tashqi eritma anionlariga almashinadi. Almashinadigan ionlardan K, Ca, Mg va boshqalar o'simliklar ildizi ajratadigan ionlardan iboratdir. Plazmalemmadan H+ va HC03-, ionlarini tashqi eritma ionlari siqib chiqaradi. O'simliklarning hayot faoliyatida mineral elementlar muhim rol o'ynaydi. Kolloidlarning yopishqoqligi, gidrofilligi, ya'ni protoplazmaning kolloid-kimyoviy xossalari, asosan va + kationlari miqdoriga bog'liq. Ko'pgina mineral elementlar (N,P,S) oddiy va murakkab oqsillar tarkibiga kiradi. Ba'zi elementlar fermentlar tuzilishida ishtirok etib, biologik aktiv moddalar tarkibida bo'ladi. Masalan, Mg xlorofill tarkibiga kiradi, Fe+4 va Cu-,oksidlovchi fermentlar tarkibiga kiradi, R-, Ca++, Mg kationlari, PO , SO4- anionlari o'simliklar hujayralaridagi osmotik bosimni boshqarishi mumkin Download 36.77 Mb.

Download 36.77 Mb.