Elektrik maydon
O‘ta past
25,5 V/m
10V/m
(“Sverxnizkie”)
5 Gs-2 kGs.
Past (“Nizkie”)
2kGs-400kGs
2,5 V/m
1V/m
Magnit maydoni
250nT
200nT
O‘ta past
(“Sverxnizkie”)
5 Gs-2 kGs.
25nT
25nT
Past (“Nizkie”)
2kGs-400kGs
Kompyuterlar bilan ishlashda ruxsat etilgan
shovqin- 50dB, tasvir elementlarining titrashi-0,1mm,
pozitiv kontrastda ishlashda kadrlar chastotasi- 60Gs,
matnni qayta ishlashda kadrlar chastotasi-72Gs,
rentgen nurlanishlari dozasi quvvati-0,03 mkR/s dan
kam bo‘lishi talab etiladi. Barcha monitor ekranlariga
antistatik ishlov berilishi shart.
Ta’kidlash joizki, kompyuterning insonga
ta’sirini yanada bir muhim jihati, ya’ni inson
shaxsiyati, ruhiy olami, ruhiy xususiyati va ruhiy
holatiga, ayniqsa yoshlarimizning axloqiy-tarbiyaviy
holatiga ta’siri qandayligini baholash ham dolzarb
muammolardan biri hisoblanadi.
Ish joylariga qo‘yilgan ergonomik va sanitar-
gigenik talablar.
Kompyuterlardan
foydalanishda
yuzaga
keladigan xavfli va zararli omillardan himoyalanishda
ushbu standart talablarini ta’minlash bilan bir qatorda
ish joyi ergonomikasiga ham katta e’tibor qaratish,
jumladan ish joyining yoritilganligi, mikroiqlimi,
sanitar-gigenik talablarga javob berishi, kompyuter
stollarining o‘lchami va o‘rnatilishi, turli xil himoya
vositalaridan foydalanish, ish vaqti va dam olish
rejimining to‘g‘ri tashkil etilishi ham muhim rol
o‘ynaydi. Masalan, kompyuterlarda 40-45 minut
ishlagach 10-15 minut tanaffus qilish, tanaffus vaqtida
asab va muskullarni bo‘shashtiruvchi, tinchlantiruvchi
mashqlar bajarish tavsiya etiladi.
Stol imkoni boricha katta bo‘lishi lozim. Bu
asosiy shartdir, chunki agar barcha moslamalarni
o‘rnatish uchun joy kamlik qilsa, ergonomika
to‘g‘risida eslamasa ham bo‘ladi. Stolning balandligi
qorin o‘rtasi bilan bir sathda bo‘lishi, oyoqlar polda
tekis turishi, bo‘ksa pol bilan parallel bo‘lishi, gavda
esa tik holatda bo‘lishi kerak.
Shuningdek, stol qancha og‘ir bo‘lsa, shuncha
yaxshi. Stol qimirlamay, mahkam turishi kerak, aks
holda titrash ta’sir etishi mumkin. 2ta stolni to‘g‘ri
burchak ostida bir-biriga yonma-yon qilib qo‘yish
yaxshi
samara
beradi,
bunda
ikkinchi
stol
sichqonchadan bemalol foydalanishi uchun o‘ng
tomonga qo‘yiladi. Stol va devor o‘rtasi ochiq bo‘lishi
lozim.
Inson organizmiga kompyuter moslamalarining
muntazam ravishdagi elektrostatik potensiali ham
zarar etkazadi. Elektr maydonining doimiy ta’siri
ostida organizmda elektrogipnoz holati ro‘y beradi.
Natijada bosh og‘rig‘i, holdan toyish, bosh aylanishi
kabi
holatlar
vujudga
keladi.
Sintetikadan
tayyorlangan matolar tabiiy mato va badan bilan
ishqalaganganida statik elektr tokini hosil qiladi va bu
esa texnika uchun ham inson uchun ham zararlidir.
Bundan himoyalanish maqsadida polga tabiiy jundan
to‘qilgan palos to‘shash to‘shash, o‘zingiz esa tabiiy
matodan tikilgan kiyim-kechakda bo‘lishingiz talab
etiladi.
Gipodinamiya
– inson organizmi (qon aylanish,
nafas olish, taomni hazm qilish, tayanch – harakat
apparati) funksiyalari harakat qilish faolligining
cheklanganligi,
mushaklar
qisqarishi
kuchining
pasayishi
natijasida
buzilishidir.
Mehnatni
avtomatlashtirish
va
mexanizatsiyalashtirish,
kommunikatsiya vositalari rolining o‘sishi tufayli
gipodinamiya kundan-kunga ommalashib bormoqda.
Bu muammo bevosita kompyuter bilan bog‘liq emas.
O‘tirgan holda mehnat qiladigan odamlarning
barchasi uchun gipodinamiyaga chalinish xavfi bor.
Uzoq vaqt o‘tirganda gavdaning har qanday holati
tayanch-harakat apparati uchun zararli bo‘lib, bundan
tashqari ichki a’zolarda va kapillarlarda qonning
to‘xtab qolishiga olib keladi. Ko‘proq revmatik
og‘riqlar va varikoz paydo bo‘ladi.
Bunday hollarning oldini olish uchun:
kompyuter bilan ishlash vaqtida tez-tez
gavda holatini o‘zgartirib turing;
miriqib kerishing;
stol tagida oyoqlar holatini o‘zgartirib
turishni unutmang;
telefonni o‘zingizdan uzoqroq joyga
qo‘ying;
mabodo kofe, choy yoki boshqa ichimlik
ichmoqchi bo‘lsangiz, aslo kompyuter oldida
ichmang, buning uchun qulay bo‘lgan boshqa joyga
o‘ting;
vaqt-vaqti bilan turib, shunchaki sayr
qilishga erinmang;
ish vaqtida deraza oynasi yoniga kelib,
ko‘chani tomosha qilib turishni odat qiling, bu har
tomonlama foydalidir.
kompyuter bilan ishlashdan avval va
undan keyin vaqtingizni faollikda o‘tkazing – sayr
qiling, sport o‘yinlarini o‘ynang, raqsga tushing,
xullas, istaganingizni qiling, lekin harakat qiling!
Kompyuter
bilan
ishlash
davridagi
harakatsizlikni serharakatlik bilan almashtiring.
Bir xil harakatlarni bajaruvchi mushaklar guruhi
uchun charchash zararlidir. Charchash bo‘g‘in va
paylarning shikastlanishiga olib kelishi mumkin.
Kompyuter sichqonchasi va klaviatura bilan uzoq vaqt
bir xil holatda ishlash natijasida qo‘l paylari
tendovaginiti ayniqsa ko‘p uchraydi. “Tendovaginit”
– (lotinchadan “tendo” – pay) paylarning
yallig‘lanishidir ( ko‘proq qo‘l panjalari, bilak, tizza).
Zo‘riqish, shikastlanish va kompyuter bilan uzoq vaqt
muntazam ishlash natijasida bu kasallik rivojlanib
boradi. Belgilari: paylar shishadi, og‘riq paydo
bo‘ladi.
klaviatura
albatta
tirsaklaringizdan
pastroqda bo‘lishi kerak;
elka va bilaklar orasidagi burchak 121
darajadan kam bo‘lmasligi kerak;
uzoq
vaqt
ishlayotganingizda
kaftlaringizning ichki tomonlari tayanchga ega
bo‘lishi kerak;
qo‘llaringiz pastga osilgan holda bo‘lishi
mumkin emas, kursining qo‘l uchun suyanchiqlariga
qo‘yib o‘tiring;
boshingizni oldinga egib o‘tiring, displey
ekranini shunday joylashtiring-ki, sizning nigohingiz
ozgina pastroqda bo‘lsin;
stul yoki kursi suyanchig‘iga suyanib
o‘tiring.
Statistika ma’lumotlariga ko‘ra, 1981-yilda
tayanch-harakat apparatining yuqori qismi, yani qo‘l-
panja kasalliklari kasbiy kasalliklar umumiy sonining
atigi 18% ni tashkil etgan. Lekin 80-yillar davomida,
ya’ni kompyuterlashtirish g‘oyat tez sur’atlarda o‘sib
borgan 10 yil ichida, bu kasallik 1989-yilda butun
kasbiy patologiya strukturasining 52 % ini tashkil
etgan. Bir necha ming aloqa xodimlari uyushmasi
a’zolarining salomatligini o‘rganib borish natijasida
ularning 20% ga yaqini surunkali ravishda kasbiy
qo‘l-panja kasalliklaridan aziyat chekishlari ma’lum
bo‘ldi. Amerika Qo‘shma SHatlarining bir qator
kompaniyalari tendovaginit, ligamentit (karpal kanal
sindromi),
shuningdek,
qo‘llarning
muntazam
ravishda og‘rishigina emas, balki mehnat qobiliyatini
yo‘qotishgacha olib keladigan boshqa paylar
yallig‘lanishi
kasalliklariga
duchor
bo‘lgan
bemorlarga tibbiy yordam ko‘rsatish maqsadida bir
necha million dollar zarar ko‘rmoqda, bu kompyuter
bilan ishlashda uchraydigan zararli omillardan biridir.
“Kompyuter texnikasining asosiy kamchiligi -
nur tarqatishdir. Nur tarqatishning kattagina qismi
monitorga to‘g‘ri keladi, chunki monitor har tomonga
elektromagnit va elektrostatik maydon, ekrandan esa
ultrabinafsha nurlarini tarqatadi. Kompyuterdan
tashqari, lazerli printer, nusxa ko‘chirish apparatlari,
ya’ni ichki qismi yuqori kuchlanishga ega bo‘lgan
texnikalardan ham nur tarqaladi. Bundan tashqari,
toner-kartrij ichidagi tarkibida og‘ir metall bo‘lgan
kukun ham g‘oyat xavflidir. SHuningdek, uzoq vaqt
kompyuter oldida ishlash ko‘z uchun nihoyatda
zararlidir.
Kompyuter texnikasidan taralayotgan nur inson
organizmiga
qanday
zarar
etkazishi
mumkin?
Avvalambor, markaziy nerv sistemasiga juda katta
ziyon etkaziladi. Bunda ayniqsa bolalar aziyat
chekadilar. Kishi tez-tez asabiylashadigan bo‘lib
qoladi, diqqatini bir joyga jamlash qiyin kechadi,
stresslarga berilish darajasi oshadi. Yurak - tomir
tizimi va yuqori nafas olish yo‘llari kasalliklari
vujudga keladi, immunitet pasayib ketadi.
Bulardan himoyalanish maqsadida quyidagilarga
amal qilish talab etiladi:
monitordan 40-50 sm masofada bo‘ling;
sifatli himoyasi bo‘lgan yaxshi monitor sotib
oling;
monitoringizdagi tasvir etarli darajada aniq
bo‘lsin;
tez-tez nam latta bilan kompyuterni artib
turing, chunki chang, ayniqsa monitordagi chang
nurni o‘zida to‘plash qobiliyatiga ega;
havo ionizatorlaridan foydalaning.
Ish joyingizni tashkil etishga alohida ahamiyat
bering: monitorgacha bo‘lgan masofa 40-50 smdan
kam bo‘lmasligi; 2ta ishlayotgan kompyuter orasidagi
masofa 1 metrdan kam bo‘lmasligi kerak, aks holda
ulardan chiqayotgan magnit maydonlari birlashib, nur
taratishni kuchaytiradi. Nur kamroq taralishi va
ko‘zlarga ta’sirini kamaytirish uchun monitordagi
tasvir ravshanligi minimal darajada bo‘lishi kerak. 45
daqiqa davomida kompyuterda ishlang, 15 daqiqa
dam oling, xonani tez-tez shamollatib turing.
Ish joyining to‘g‘ri yoritilganligi ham muhim
ahamiyat kasb etadi. Ekranga nurlar tushmasligi
uchun Yorug’lik chap tomondan tushishi kerak.
YAxshi monitorlarda turli yo‘nalishda nur taralishini
kamaytirish maqsadida ekran usti va korpus ichi
himoya
qoplamasi
bilan
qoplanadi.
Bunday
monitorlarda TSO logotipi va Lo radiation (past nur
taratilishi) degan yozuvlar bo‘ladi. TSO himoyasi
standartlari o‘z klassifikasiyaga ega: 92-elektromagnit
nur taralishidan himoya; 95-monitor korpusi himoyasi
va uni tayyorlashda tarkibida toksik moddalar
bo‘lmagan
plastmassadan
foydalanish;
99-
avvalgilariga qo‘shimcha tarzda kelgusida texnikani
hisobdan chiqarish imkoniyati. Tabbiiyki, bu himoya
qoplamalarining barchasi nur taratilishini to‘liq
to‘xtata olmaydi, lekin ma’lum darajada kamaytiradi.
Darvoqe, zamonaviy suyuq kristalli monitorlarning
nur taratishi minimal darajada, ekranlarning antiblokli
himoyalari esa ko‘zni asrashga yordam beradi.
Himoya qoplamalaridan iqtisod qilish - kompyuter
texnikalari narxini arzonlashtirish usullaridan biri
ekanligi bejiz emas.
Yorug’lik nurlarining tinimsiz harakatlarini
kuzatar ekan, ko‘zlar toliqadi. Biz odatda bir daqiqada
20 marta kiprik qoqamiz. Bunda ko‘z yoshlarini
ishlab chiqaruvchi bezlar shohpardani namlaydi.
Ekranga tikilib o‘tirganimizda esa 3 marta kamroq
kiprik
qoqamiz.
Ko‘zlar
“quriydi”,
achishadi.Mutaxassislar ko‘z shohpardasini sun’iy
ravishda namlab, ko‘zlarga yordam berishini maslahat
beradilar”. Ko‘z va ob’ekt orasidagi optimal masofa
33 santimetrni tashkil etishi kerak. Biroq kompyuter
ekrani odatda 50 santimetrdan ortiq masofada bo‘ladi,
bu esa qo‘shimcha zo‘riqishga olib keladi, natijada
ko‘zlar uzoqni yaxshi ko‘rolmaydigan bo‘lib qoladi.
Ko‘z nur taratayotgan nuqtalarga tikiladi va natijada
kuchli zo‘riqadi;
| 