|
Axborotning asosiy xossalari va xususiyatlari
|
| bet | 10/93 | | Sana | 27.05.2024 | | Hajmi | 0,56 Mb. | | #255101 |
Bog'liq Muhandislik psixologiyasi 2.2.Axborotning asosiy xossalari va xususiyatlari
Turli muhandislik va psixologik muammolarni hal qilishda axborot tushunchasidan foydalana olish uchun siz axborotning asosiy belgilari va xususiyatlarini bilishingiz kerak. Uning asosiy xarakteristikalari miqdor, qiymat, ortiqcha va ishonchlilikdir. Axborot miqdori muhandislik psixologiyasida qo'llaniladigan ma'lumotlarning eng muhim xususiyatidir. Klassik axborot nazariyasida xabardagi ma'lumotlar miqdorini baholash uchun oddiy rasmiy apparat ishlab chiqilgan. Ushbu yondashuv bilan ma'lumot miqdori odam har qanday ma'lumotni olgandan keyin entropiyaning pasayishi (vaziyatning noaniqligi) kattaligi bilan belgilanadi. Entropiya qiymati formuladan foydalanib hisoblanadi
(2.2)
Bu erda Pi i - signalning ehtimoli (tizim i - holatida); n - turli signallarning umumiy soni (tizim holatlari).
Agar barcha signallar teng ehtimolli bo'lsa (Pi) , u holda ma’lum n uchun entropiya teng bo'lgan maksimal qiymatga etadi.
H = log 2n , (2.3)
Har qanday hodisa haqida xabar olinganda, tizimning entropiyasi pasayadi va bu pasayish qabul qilingan ma'lumot miqdorini tavsiflaydi.
I. u003d H - H 0 , (2.4)
bu erda H va H0 mos ravishda apriori (eksperimentdan oldingi) va posteriori entropiyadir. Ushbu amaliy muhim holatda, agar ma'lumot olingandan so'ng tizimning holati to'liq aniqlangan bo'lsa, unda ma'lumotlar miqdori tizimning aprior entropiyasiga, ya'ni I = H ga teng bo'ladi.
Formulalarda (2.2) va (2.3) logarifmni har qanday asosga olish mumkin, lekin ko'pincha ikkiga teng asos ishlatiladi. Bunda axborot miqdorining o'lchov birligi axborotning ikkilik birligi (dei) yoki bit deb ataladi. Ikki teng ehtimoliy hodisadan biri tanlanganda bir bit ma'lumoti paydo bo'ladi. Operator tomonidan vaqt birligida qayta ishlanadigan axborot miqdori operator tomonidan axborotni qayta ishlash tezligi deb ataladi, ya'ni VOP . Axborotni qayta ishlashning eng yuqori tezligi, aloqa kanali sifatida qaraladigan shaxs, ya'ni. axborotni ko'rsatish vositalaridan boshqaruv elementlariga uzatish, o'tkazuvchanlik operatorining qobiliyati deb ataladi. Uning qiymati odatda (2.5.) formula bilan aniqlanadi.
bu yerda H(x)-xabar manbasining entropiyasi;Ny(x)-xabarlarni uzatishda shovqinning ta'sirini tavsiflovchi shartli entropiya, uni uzatish paytida ma'lumotlarning yo'qolishini tavsiflaydi; t - axborot uzatish vaqti.
Operator tomonidan ma'lumotlarni qayta ishlash va uzatish tizimi axborot uzatishning bir nechta ketma-ket bo'limlari sifatida taqdim etilishi mumkin.
Axborot miqdori inson tomonidan qabul qilingan ma'lumotlar hajmini tavsiflaydi, u xabarni qabul qiluvchining xususiyatlaridan mutlaqo mustaqildir va axborotning faqat bir tomonini tarkibiy, statistik tomonlarini tavsiflaydi. Biroq, bundan tashqari, har doim inson faoliyatining maqsadi bilan bog'liq bo'lgan va shuning uchun uning individual fazilatlariga bog'liq bo'lgan pragmatik tomoni ham mavjud. Axborotning bu tomoni axborotning qiymati kabi tushuncha bilan tavsiflanadi. Axborotning qiymatini bilish operatorning ish joyida sensorlar va o'lchash asboblarini oqilona joylashtirish, axborot oqimining umumiy hajmini kamaytirish, operatorga xabarlarni uzatish ketma-ketligini oqilona rejalashtirish, qiymat bo'yicha ustuvorliklarni belgilash va h.k. imkonini beradi. Uni miqdoriy baholash uchun uchta asosiy yondashuv ishlab chiqilgan .
Qabul qilingan xabarning maqsadga erishishga qanchalik hissa qo'shishi bilan belgilanadi . Qiymat ko'rsatkichi formula bo'yicha miqdoriy hisoblanadi
(2.6)
bu erda P0 va P1va- shunga ko'ra, xabarni olishdan oldin va keyin maqsadga erishish ehtimoli .
Bunday yondashuv bilan axborotning qiymati, shuningdek, uning miqdori ikkilik birliklarda ifodalanadi.
Axborot qiymati tushunchasi axborot nazariyasi va optimal boshqarish nazariyasi o'rtasidagi bog'liqlikdan kelib chiqadi. Buning uchun tasodifiy o'zgaruvchilar tizimi x va ularni baholash tizimi y ko'rib chiqiladi. Mavjud hisob-kitoblarning o'rtacha noaniqlik darajasi f (x,y) funktsiyasi bilan belgilanadi. Qabul qilingan ma'lumotlarning qiymati ushbu ma'lumotlarning jarima funktsiyasini qanchalik kamaytirishi, ya'ni hisob-kitoblarni aniqroq qilish darajasi bilan belgilanadi
2.Hal qilinayotgan muammoning noaniqlik darajasini qanchalik kamaytirishiga qarab aniqlanadi. Agar n ta teng ehtimolli natijaga ega bo‘lgan muammo HQ boshlang’ich njaniqlikka ega bo’lsa = jurnal 2 n, va P javoblarining ehtimolligi haqida q xabari olingandan so'ng, uning noaniqligi bo'ldi, keyin ma'lumot qiymatiH=ga teng bo'ladi ,
(2.7)
Ushbu yondashuv bilan ma'lumotlarning qiymati uning individual xabarlarning statistik noaniqligiga ta'siri bilan emas, balki uni hal qilish metodining noaniqligini bartaraf etish darajasi bilan belgilanadi. Ko'rib chiqilgan metodlar inson uchun ma'lumotning qiymatini uning uchun ma'nosiga qarab belgilaydi. Shaxsning ma'lumotlarning qadr-qimmatini bilishi unda tegishli his-tuyg'ularni uyg'otadi. Shuning uchun yuqoridagi ko'rsatkichlar insonning ma'lumotga hissiy munosabati darajasining bilvosita o'lchovlari sifatida ham xizmat qilishi mumkin.
Ta'kidlanganidek, noto'g'ri ma'lumotlarning mavjudligi uning umumiy qiymatini pasaytiradi. Shuning uchun axborotning muhim xususiyati uning ishonchliligidir. Axborotning ishonchliligi deganda ma'lum ish sharoitida tizimdagi ma'lumotlarni xatosiz uzatish, qayta ishlash va saqlash tushuniladi. Sifat nuqtai nazaridan, axborotning ishonchliligi tizimning chiqishidagi uning kirish paytida olingan ma'lumotlarga mos kelishi bilan tavsiflanadi. Miqdoriy jihatdan axborotning ishonchliligi axborot xatoliklari orasidagi vaqt axborot xatolarining intensivligi va xatosiz axborot ehtimoli kabi ko'rsatkichlar bilan baholanadi.
Ushbu ko'rsatkichlarni hisoblashda quyidagi taxminlar amalga oshiriladi:
tizimning tarkibiy qismlaridagi axborot xatolari, mustaqil, tasodifiy hodisalar;
axborot xatolar oqimi eng oddiy;
komponentida axborot xatosining paydo bo'lishi tizimning chiqishida xatolik paydo bo'lishiga olib keladi;
Xatolik mezonlari aniq belgilangan va xatolarni tashxislash uchun ishlatilishi mumkin.
|
| |
