|
Axborot jarayonlari haqida umumiy tushuncha
|
| bet | 8/93 | | Sana | 27.05.2024 | | Hajmi | 0,56 Mb. | | #255101 |
Bog'liq Muhandislik psixologiyasi 2.1.Axborot jarayonlari haqida umumiy tushuncha.
Axborot tushunchasi muhandislik psixologiyasining asosyi tushunchasidir. Buning sababi, IMTda inson funktsiyalarining mazmuni axborotni uzatish, qayta ishlash, saqlash jarayonlaridan iborat bo'lib, inson va mashina o'rtasidagi axborot o'zaro ta'siri muhandislik psixologiyasining predmeti hisoblanadi. Ko'plab muhandislik va psixologik muammolarni hal qilish uchun bir-biri bilan bog'liq ikkita muammoni hal qilish juda muhimdir: birinchidan, insonning axborot faoliyatining qonuniyatlarini o'rganish, ikkinchidan, inson va mashina o'rtasidagi axborot almashinuvi jarayonini tashkil etish. Axborot jarayonlarini o'rganishning nazariy asosi axborot nazariyasi hisoblanadi. Uning asosiy qoidalari amerikalik olim K. Shennon tomonidan texnik aloqa kanallari bilan bog'liq holda ishlab chiqilgan. U ushbu qoidalarni keng ma'lum bo'lgan "Muloqotning matematik nazariyasi"(1948y.) maqolasida nashr etdi. K.Shennonning asosiy g'oyasi shundan iboratki, ma'lumotni boshqa fizik kategoriyalar, masalan, materiya va energiya kabi deyarli bir xil tarzda tushinish mumkin. Shuning uchun ma'lumotni bu kategoriyalar orqali aniqlab bo'lmaydi va ular bilan birga bizni o'rab turgan dunyoning uchta mustaqil sub'ektidan biridir. Binobarin, K.Shennon fikricha, axborotni tashish (uzatish)ni materiya va energiyani tashishga o'xshash deb hisoblash mumkin.
Turli sohalarida "axborot" atamasi tez-tez ishlatilishiga qaramay, ushbu tushunchaning aniq ta'rifi hali mavjud emas. Biz ma'lumotni turli xil imkoniyatlarni tanlashda noaniqlikni kamaytiradigan ma'lumotlar to'plami sifatida tushunamiz. Bunday yondashuv bilan axborot tushunchasi ehtimollik, entropiya, tanlovning noaniqligi, hodisa ro‘y berishining kutilmaganligi va logarifmning qandaydir doimiy bazasida logarifmik funktsiya tushunchalari bilan bog‘lanadi. Aynan shu yondashuv axborot nazariyasida qo'llanilad. Muhandislik psixologiyasida, ma'lumot boshqariladigan jarayondagi har qanday o'zgarishlar, axborotni ko'rsatish qurilmalarida ko'rsatiladigan yoki operator tomonidan bevosita idrok etiladigan, shuningdek, boshqaruv jarayoniga ma'lum ta'sirlarni amalga oshirish zarurligi haqidagi buyruqlar, ko'rsatmalar tushuniladi. Har qanday xabar, agar u qabul qilishdan oldin bilmagan narsani ifodalasa, axborot hisoblanadi. Xabar - bu qandaydir jismoniy tizim haqida ma'lumotlar to'plamidir. Operatorning faoliyati bilan bog'liq holda, xabar - bu ma'lum bir vaqtda u tomonidan qabul qilinadigan vizual, eshitish va boshqa signallar to'plami, shuningdek operator xotirasida saqlanadigan "signallar"dir. Axborot nazariyasida noaniqlik o'lchovi sifatida entropiya tushunchasi qo'llaniladi. Ushbu tizim haqida ba'zi ma'lumotlar olinganda tizimning noaniqligi kamayadi. Qabul qilingan ma'lumotlarning hajmi qanchalik katta bo'lsa, qanchalik mazmunli bo'lsa, tizim haqida ko'proq ma'lumotga ega bo'lishingiz mumkin. Bu axborot miqdorini aniqlashga yondashuv uchun asos bo'lib, unga ko'rа ma'lumot miqdori ushbu ma'lumotlarning qaysi holatini aniqlashtirish uchun tizim entropiyasining pasayishi bilan o'lchanadi. Boshqacha qilib aytganda, axborot miqdorining o'lchovi olib tashlangan noaniqlikdir yoki olib tashlangan entropiyadir.
Axborotning moddiy tashuvchisi signaldir. Signal - (lotincha signum - belgi) bu hodisa haqida xabar beruvchi va odamni ushbu hodisaga yo'naltiruvchi jarayon yoki hodisadir. Psixologiyada bunday signallar stimul deb ataladi. Analizatorlar va boshqa idrok qilish tizimlarining tabiatiga ko'ra signallar:
-optik,
|
| |
