413
XI BOB. DEBITORLIK VA KREDITORLIK
QARZLARI TAHLILI
11.1. Xo‘jalik yurituvchi subyektlarning debitorlik va kreditorlik
qarzlarini o‘rganishning ahamiyati, tahlil vazifalari va axborot
manbalari
Debitorlik qarzlaridan tushadigan mablag‘lar
ishlab chiqaruvchi
korxonaning asosiy pul mablag‘lari manbalaridan biri hisoblanadi. Xa-
ridorlar majburiyatlarini o‘z vaqtida bajarmasalar korxonada pul mab-
lag‘lari defitsiti kelib chiqadi, joriy faoliyatini moliyalashtirish uchun
korxonaning aylanma aktivlarga bo‘lgan
ehtiyoji oshadi, moliyaviy
holati yomonlashadi. Bu esa o‘z navbatida korxona va xaridorlar o‘rtasi-
dagi hisob munosabatlarni o‘zgartirish, kredit va qarzlarni so‘ndirishga
qaratilgan mos siyosatni ishlab chiqish kerakligini keltirib chiqaradi.
Bundan tashqari istalgan xo‘jalik yurituvchi subyektlar nazorat qi-
lish bo‘yicha asosiy e’tiborini faqatgina debirorlik qarzlariga emas,
balki, kreditorlik qarzlariga ham qaratadi.
Shuning uchun qarzlar hara-
kati ustidan qo‘yiladigan nazoratning asosiy vazifalaridan biri debitorlik
qarzlar darajasini kreditorlik qarzlari darajasigacha oshmaydigan hajm-
gacha kamaytirish hisoblanadi.
Debitorlik qarzlari ustidan doimiy nazorat o‘rnatilishi qarzlar
kechikishiga va jarima solishgacha bo‘lgan holatga yo‘l qo‘ymay, o‘z
vaqtida so‘ndirilishini ta’minlashi kerak.
Debitorlik qarzlari korxonada naqd pulning kamayib ketishiga olib
keladi, bu o‘z navbatida ishlab chiqarish uzluksizligi
buzilishiga sabab
bo‘ladi. Shuning uchun debitorlik qarzlari ustidan uzluksiz nazoratni
o‘rnatish muhim ahamiyat kasb etadi. O‘z vaqtida so‘ndirilmagan
debitorlik qarzlari bo‘yicha qarzdorlarga nisbatan jazo choralari yoki
biror-bir javobgarlikka tortish boshqaruvda muhim sanaladi.
Buxgalteriya hisobida
