219
foydalanish natijasi mehnat unumdorligiga bog‘liq. Mehnatni texnik
jihatdan qurollanish darajasi ishchi
kuchi mehnati unumdorligini
oshirish omilidir. Mehnat intensivligi vaqt birligi ichida yaratilgan
mahsulot miqdori bilan o‘lchanadi. Uning darajasi ish vaqtidan to‘liq
foydalanishga bog‘liq. Bir ishchining yillik mahsulot hajmini (GV
i
)
bazis davridan farqiga ta’sir etuvchi
omillar formula asosida
quyidagicha aniqlanadi.
и
GV
K D ChV
= × ×
-
bir ishchini ishlagan kunlari (
K) ni ta’siri
1
0
( ) (
)
о
о
и
GV k
K
K
D ChV
D
=
-
×
×
-
ish kuni davomiyligi (D) ni ta’siri
1
0
( )
(
)
о
и
GV D
K D
D
GV
D
= ×
-
×
-
ishchini bir soatlik ish unumini ta’siri (ChV)
1
1
1
0
(
)
(
)
и
GV ChV
K D ChV
ChV
D
=
×
-
23-chizma. Mehnat unumdorligini oshirish rezervlari.
Mehnat unumdorligini kompleks tahlilida bir soatlik ish unumini
o‘sish sur’atlari va ish vaqtini yo‘qotish sabablari o‘rganiladi.
Buning
uchun ishlab chiqarilgan mahsulot hajmi unga sarflangan vaqt bilan taq-
qoslanadi. Bunday taqqoslash natijalarini quyidagi variantlari mavjud:
a) mahsulotni ishlab chiqarish uchun mehnat sarfi qisqargan holda
mahsulot hajmini ortishi;
Mehnat unumdorligini
oshirish rezervlarini asosiy
manbalari
Mahsulot hajmini oshirish imkoniyatlarini
ishga solish.
_______________________________
Mahsulot ishlab chiqarish uchun mehnat
sarflarini mexanizatsiyalash, avtomatlashtirish,
mehnatni tashkil etishni takomillashtirish,
mehnatni intensivlash darajasini oshirish.
220
b) mahsulot hajmi o‘sishini mehnat
sarfiga nisbatan yuqori
sur’atlarda o‘sishi;
d) mehnat sarfi o‘zgarmagan holda mahsulot hajmini ortishi;
e) mehnat sarfini qisqarish darajasiga nisbatan mahsulot hajmi
kamayishini sekinlashishi.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida ishchining
ish vaqtidan foydalanishi
va bir soatlik mehnat unumdorligi o‘zgarishini mahsulot ishlab chiqarish
hajmiga ta’sirini quyidagi jadval ma’lumotlari asosida tahlil qilib
chiqishimiz mumkin.
58-jadval
