Avvalo, korxona (firma)ning mehnat vositalari bilan ta’minlan-

459
Demak, korxona har ikkala holatda ham asosiy vositalar bilan 
ta’minlanganlikning me’yor ko‘rsatkichlariga ega bo‘lishi mumkin. 
Asosiy vositalar bilan ta’minlanganlik tahlilida korxona (firma) da 
asosiy vositalarning rejaga va o‘tgan yillarga nisbatan mutlaq va nisbiy 
o‘zgarishlariga baho beriladi.
 
114-jadval 
Asosiy vositalar bilan ta’minlanganlik va qurollanganlik tahlili 
Ko‘rsatkichlar 
O‘tgan yil 
Hisobot yili 
Farqi (+, –) 
Asosiy vositalarning o‘rtacha yillik qiymati, 
ming so‘mda 
162387 
173161 
+10774 
Sanoat ishlab chiqarish xodimlari soni, kishi 
838 
814 
-24 
Bir xodimga to‘g‘ri keladigan asosiy 
vositalarning o‘rtacha yillik qiymati, so‘m 
193779 
212728 
+18949 
Asosiy vositalar bilan qurollanganlik ko‘rsatkichlari sifatida bitta 
ishchiga to‘g‘ri keladigan mehnat vositalari, bir ish o‘rniga to‘g‘ri 
keladigan asosiy vositalar bilan qurollanganlik darajasi aniqlanadi. 
Asosiy vositalar bilan qurollanganlik darajasi ularning samaradorlik 
ko‘rsatkichlarini o‘rganish asosida to‘ldiriladi. Ya’ni korxona faoliyatiga 
faqat miqdor ko‘rsatkichlar orqaligina emas, balki sifat ko‘rsatkichlarini 
ham o‘rganish asosida baho beriladi. 
Ma’lumotlardan ko‘rinadiki, biz tahlil qilayotgan xo‘jalik subyek-
tida sanoat ishlab chiqarish xodimlarining asosiy vositalar bilan 
qurollanish darajasi o‘tgan yilga nisbatan 18949 so‘mga o‘sgan. Bu 
o‘sish ikkita omil hisobiga to‘g‘ri kelgan. Birinchi omil bu ishchilar 
sonining o‘zgarishi hisobiga bo‘lib {(173161/838)-(162387/838)} 12857 
so‘mni, hamda ikkinchi omil asosiy vositalarning o‘rtacha yillik 
qiymatining o‘zgarishi hisobiga {(173161/814)-(173161/838)} 6092 
so‘mni tashkil etgan. Bundan ko‘rinadiki, korxonada xodimlarning 
asosiy vositalar bilan qurollanish darajasi o‘tgan yilga nisbatan 18949 
so‘mga ortgan. Bunday natijalarni ijobiy holat sifatida baholash maq-
sadga muvofiqdir. 
Yil davomida asosiy vositalar tarkibida o‘zgarishlar ro‘y beradi. 
Sotib olingan va qurib bitkazilgan obyektlarni ishga tushirish, moderni-
zatsiya va rekonstruksiya qilish tufayli asosiy vositalar safi kengayadi. 
Jismoniy va ma’naviy eskirish tufayli ularni bir qismi safdan chiqa-
riladi. 
Asosiy vositalarning atmosfera sharoitlari ta’sirida va ulardan 

460
foydalanish jarayonida uning moddiy tuzilishida ichki o‘zgarishlar 
(zanglash, chirish ) sodir bo‘lganda boshlang‘ich holatining yo‘qolishi 
tufayli jismoniy eskirish ro‘y beradi.
Jismoniy eskirish asosiy vositalardan foydalanish jarayonida, 
ulardan foydalanilmayotgan hollarda ham sodir bo‘ladi. 
Asosiy vositalarning ma’naviy eskirishi, ularning texnik tavsifi 
hamda iqtisodiy samaradorligining davr talabidan orqada qolishi tufayli 
ro‘y beradi.
Ma’naviy eskirish ikki xil bo‘ladi:
– asosiy vositalarni qayta ishlab chiqarishning arzonroqqa tushishi 
natijasida ular qiymatining kamayishi; 
– yangi, ilg‘or asosiy vositalarni joriy qilish va ularning texnik 
jihatdan orqada qolishi natijasida qiymatining pasayib ketishi 
hisoblanadi. 
Asosiy vositalar harakatining tahlili quyidagi ko‘rsatkichlarni 
aniqlashdan boshlanadi. Asosiy vositalarni: 
– ishga tushirish koeffitsiyenti; 
– yangilanish koeffitsiyenti; 
– chiqib ketish koeffitsiyenti; 
– tugatish koeffitsiyenti; 
– mashina va jihozlar parkini kengaytirish koeffitsiyenti. 
Asosiy vositalar harakati bilan bog‘liq ko‘rsatkichlarni hisoblash va 
ularni tahlil etish uchun quyidagi ma’lumotlardan foydalanamiz. 
 
115-jadval 

Download 2,53 Mb.