ST – Davr oralig‘idagi sotishdan tushgan tushum.
DQ D.O. – Tovar va xizmatlar bo‘yicha debitorlik qarzlarning davr
oxiridagi holati.
PK – Davr oralig‘idagi pul mablag‘lari kirimi.
Debitorlik qarzlarini to‘lov (qoplash) muddatlari bo‘yicha tasniflash
birmuncha aniq hisob-kitob qilish imkoniyatini beradi. Bunday
tasniflash orqali, statistika va tahlilni o‘tgan davrda debitorlik qarzlarini
qoplash haqidagi haqiqiy manbalar bilan ta’minlash mumkin bo‘ladi.
Debitorlik qarzlarini to‘lov muddatlari bo‘yicha tahlil etishni oylar
bo‘yicha o‘tkazish tavsiya etiladi. Chunki bunday holatda debitorlik
qarzlarini qoplash muddatlariga qarab o‘rtacha miqdorini 30 kungacha,
60 kungacha, 90 kungacha va hokazo kunlarga moslashtirib o‘rnatish
lozim. Pul mablag‘lari kirimiga oid boshqa manbalar (boshqa sotishlar,
sotish bilan bog‘liq bo‘lmagan muomalalar)ni bashoratlash to‘g‘ri
hisoblash usuli orqali bajariladi, ya’ni kirim qilingan summaga joriy
davrdagi sotishdan kelib tushgan pul mablag‘lari summasi qo‘shiladi.
Pul oqimini prognozlashning ikkinchi bosqichida esa pul mablag‘-
larining chiqimi o‘rganiladi. Uning asosiy tarkibiy elementi kreditorlik
qarzlarini qoplash bo‘lib hisoblanadi. Bizga ma’lumki, odatda, korxona
o‘zining schotini o‘z vaqtida to‘lasada, lekin ba’zi bir holatlarda korxona
to‘lov muddatini o‘tkazib yuborishi mumkin. To‘lovni kechikish
protsessi kreditorlik qarzlarini cho‘zish (muddati o‘tgan) deb nomlanadi.
Muddati o‘tgan kreditorlik qarzlari ushbu holatda qisqa muddatli
moliyalashtirishning qo‘shimcha manbalari sifatida ishtirok etadi.
Bozor iqtisodiyotining rivojlanish sharoitida tovarlar (ish, xizmatlar)
to‘lovining turli xil tizimlariga amal qilinadi. Jumladan, to‘lovni amalga
oshirish vaqtida davrni hisobga olgan holda, to‘lov hajmi differen-
siallashtiriladi. Bunday tizimdan foydalanishda korxona uchun muddati
o‘tgan kreditorlik qarzlari moliyalashtirishning muhim manbasi bo‘lib
xizmat qiladi.
508
Pul mablag‘lari ishlatilishining boshqa xil yo‘nalishlari tarkibiga
mehnat haqi to‘lovlari, kapital qo‘yilmalar, soliqlar to‘lanishi, foizlar va
dividendlarni to‘lash kabilar kiradi.
