91
¨ moliya organlari;
¨ bank tashkilotlari;
¨ soliq organlari va hokazolar.
Yuqori boshqaruv organlari o‘z nazorati
ostidagi korxona va
uyushmalarning ishlab chiqarish faoliyatini doimiy ravishda tahlil qilib
turishadi. Buning uchun esa reja va hisobot ma’lumotlari, tekshiruv
natijalari va boshqa ma’lumotlar kerak bo‘ladi.
Yuqoridagi bildirilgan fikrlardan foydalanib,
quyida ishlab
chiqarish korxonalari va birlashmalarida iqtisodiy tahlilni tashkil etishni
sxemasini keltirib o‘tish mumkin bo‘ladi.
3-chizma.
Ishlab chiqarish birlashma (korxona) larida
iqtisodiy tahlilni tashkil etish.
TASHQI
ICHKI
XO‘JALIK
BOSHQARUVINING
YUQORI ORGANI
STATISTIK
ORGANLAR
REJALASHTIRISH
ORGANLARI
MOLIYA
TASHKILOTLARI
KREDIT
TASHKILOTLARI
DAVLAT
QO‘MITALARI VA
VAZIRLIKLARI
JAMOAT
TASHKILOTLARI
OMMAVIY AXBOROT
VOSITALARI
ILMIY TEKSHIRISH
INSTITUTLARI VA
LOYIHALASHTIRISH
TASHKILOTLARI
JAMOATCHILIK
IQTISODIY
TAHLILNING
JAMOATCHILIK
BYUROSI
IQTISODIY
JAMOATCHILIK
LABORATORIYALARI
VA KABINETLARI
AMALDAGI
DOIMIY ISHLAB
CHIQARISH
KENGASHLARI
TEXNIK-IQTISODIY
KENGASHLAR
MATBUOT VA
RADIO
BOSHQARUV
IQTISODIY MASALALAR
BO‘YICHA BOSH
DIREKTOR O‘RINBOSARI
XIZMATI
BIRLASHMANING
(KORXONA) IQTISOD
BO‘LIMI
BIRLASHMA
(KORXONA)NING
TEXNIK BO‘LIMI
FILIALLAR
BOSHQARUVI
SEX (BO‘LIM)
LAR
BOSHQARUVI
BRIGADALAR
ISHCHILAR
IQTISODIY TAHLILNI TASHKIL ETISH
92
Moliya organlari iqtisodiy tahlil jarayonida korxona va birlash-
malarning foydalilik rejasini bajarilishiga, davlat budjeti oldidagi
majburiyatlariga, korxonaning moddiy va
pul resurslarini ratsional
taqsimlanishiga, o‘z – o‘zini moliyalashga va xarid quvvatiga diqqatini
qaratadi. Masalan, O‘zbekiston Respublikasida faoliyat ko‘rsatuvchi
tijorat banklari doimiy ravishda kredit olgan korxona va birlashmalar-
ning ish faoliyatini hamda asosiy hajm va sifat ko‘rsatkichlarini tahlil
qilib turishadi, korxonalarda bank
kreditlarining ishlatilishini, mehnat
haqi fondini, tovar – moddiy qiymatliklar va ularni saqlanish holatini
hamda to‘lov intizomi holatini tahlil qilib turishadi.
Iqtisodiy tahlil ishlarini korxona va birlashmalar olib borishi bi-
lan bir qatorda boshqa tashkilotlar ham olib borishi mumkin: Bu-
larga:
¨
rejalashtirish tashkilotlari;
¨ ilmiy tadqiqot va loyihalashtirish institutlari;
¨ jamoat tashkilotlari;
¨ matbuot organlari kiradi.
Ichki tahlilni esa korxona va birlashmalarni ishchi xodimlari olib
boradi va ularning turli tarkibiy bo‘linmalari o‘zlariga tegishli funk-
siyalarni belgilab oladilar. Iqtisodiy tahlil ko‘p
qirraliligi bilan ajralib
turadi. Korxonani hamma faoliyati sferalarida mavjud bo‘lgan rezerv-
larni izlab topish, taqsimlangan majburiyatlarni aniq bajarilishi va uni
amalga oshirishda mas’uliyatni his etish lozim bo‘ladi.
3.2. Iqtisodiy tahlilni tashkil etish va o‘tkazish bosqichlari
Bozor iqtisodiyoti sharoitida analitik ishlarning muvaffaqiyati ko‘p
jihatdan uni qanday tashkil etilganligiga va rejalashtirishga bog‘liq,
odatda, analitik ishlarda nafaqat
korxonani boshqaruv tarkibi, balki
boshqaruvning funksional organlari, jamoatchilik a’zolari hamda mehnat
jamoasigacha qatnashishi mumkin bo‘ladi.
Iqtisodiy adabiyotlarda iqtisodiy tahlilni tashkil etishning quyidagi
bosqichlari keltirib o‘tilgan:
¨
Tahlil o‘tkazishning rejasi va dasturini tuzish bosqichi. Iqtiso-
diy tahlilning dasturi va rejasini tuzib olish
tahlilni tashkil etishning
asosiy qismidir. Bu bosqichda iqtisodiy tahlil ishlari nimadan boshla-
nishi, tahlil o‘tkazuvchi komissiyaga kimlar kiritilishi hamda tahlil
93
ishlari nima bilan yakunlanishi ko‘rsatib o‘tiladi. Bundan tashqari iqtiso-
diy tahlil o‘tkazish dasturida quyidagilar aniq ko‘rsatilgan va belgilanib
olingan bo‘lishi lozim:
- tahlilning maqsadi va vazifasini aniqlash;
- tahlil obyektini aniqlash;
- iqtisodiy tahlil ishlarini olib borish joyi;
- tahlil mazmunini izohlash;
- ijrochilarni tarkibi va ularning vazifalarini belgilash;
- tahlil o‘tkazish muddatini belgilab olish;
- tahlil manbalari va ularni natijalarini rasmiylashtirish tartibini
aniqlab olish.
¨
Tahlil uchun kerakli bo‘lgan manbalarni aniqlash, yig‘ish
