I – aholining pul daromadlari;  T

127
xususiyatlari tahlil qilinadi hamda raqiblarning mahsulotlari nimaga 
sotilayotganligi sabablari o‘rganiladi. 
O‘rganish amaliyoti shu narsani ko‘rsatdiki, iste’mol xususiyati, 
ya’ni tovarning o‘z vazifasini bajarishi uning hayotdagi o‘rnini beqiyos 
qilib belgilaydi. 
Tovarning xususiyatlari ham inson ehtiyojlariga ko‘ra uch turga 
ajratiladi: 
1. Tovarlarning moddiy ehtiyojlarini qondira olish xususiyatlari. 
2. Ularning ma’naviy ehtiyojlarini qondira bilishligi. 
3. Tovarlarning ijtimoiy ehtiyojlarni to‘ldiruvchi erganomik 
xususiyatlari. 
Birinchi xususiyat tovarlarning inson hayotida muayyan vazifani 
bajarib, uning moddiy ehtiyojini qondirish tushuniladi. 
Tovarlarning estetik xususiyati esa shakli, tuzilishi, pardozi va hidi 
kabi tomonlarini hisobga olsa, erganomika qismida insonning unumli 
ishlashi uchun qulaylik yaratish imkoniyatlari o‘rganiladi. 
Yakka tartibdagi ehtiyojlar quyidagi tartibda aniqlanadi: 
· oiladagi roli, majburiyat doirasiga ko‘ra; 
· boshqa odamlar bilan munosabatiga qarab; 
· guruhning shaxsga va shaxsning guruhga bo‘lgan talabi bilan; 
· katta jamoatchilikka qo‘shilishi bilan va hokazolar. 
Hozirda talab va taklifni o‘rgangan holda mahsulot ishlab chiqarish 
korxonalarning gullab - yashnashi uchun hal qiluvchi omil hisoblanadi. 
Mahsulot, ish va xizmatlarga bo‘lgan bozor talabining maksimal 
darajada qondirilishi bozor mexanizmining zarur shartlaridan biri 
hisoblanadi. Korxona faoliyati eng avvalo, bozor regulyatorlari asosida 
tartiblanadi. Bunda iqtisodiy manfaatlar mushtarakligi e’tiborga olinadi. 
Iqtisodiyotni modernizatsiya qilish sharoitida bozordagi talab orqali 
xo‘jalik yurituvchi subyektlarning ishlab chiqarish faoliyatiga hamda 
ishlab chiqarish hajmlariga ta’sir ko‘rsatiladi, bu esa ma’lum darajada 
iqtisodiyot tarmoqlarida talab va taklif muvozanatlashuviga zamin 
yaratib berishi mumkin. 
Rivojlangan mamlakatlar amaliyotidan shu narsa ko‘rinadiki, 
bozorbop mahsulot yetishtirish uchun o‘rtacha 60 ga yaqin yangi 
g‘oyani o‘rganib chiqish lozim va u quyidagi chizma ko‘rinishida 
bo‘ladi (10-chizma). 

128
10-chizma. Mahsulot ishlab chiqarish g‘oyalarini o‘rganish tartibi. 
Bozordagi yangi tovar tayyorlash va ishlab chiqarishda ikkita 
talabni hisobga olish lozim: 
1. Yangi ehtiyojlarni oldindan aytib berish va imkoniyatiga qarab 
shakllantirish. 
2. G‘oyani ko‘tarib chiqish va tovarlarning ilk nusxalarini sotish 
o‘rtasidagi muhlatni iloji boricha qisqartirish. 
Biz uchun eng asosiysi istiqbolli g‘oyani tanlash muhim hisoblanib, 
bu yerda ekspertlardan tuzilgan guruhlar tomonidan miyaga hujum usuli 
orqali ma’lum tovar uchun talab o‘rganiladi. Ushbu o‘rganish esa
ma’lum tovarlar partiyasi uchun talabning darajasini ifodalab beradi.
Bozordagi taklif darajasi esa tovarning «bozor testi» orqali har 
bir bozorda mahsulotni oz-ozdan sotib ko‘rish orqali aniqlanadi. 

Download 2,53 Mb.