Müasir dövrdə istehsalatda hər hansı səviyyədə qəbul edilən qərar və təlimatlar, işçilərin

forma dəyişməsinə uyğun gələn xüsusi potensial enerji həddi qiymətdən kiçik və ya ona bərabər
olarsa, onda möhkəmlik ödənilir. Yəni
P
f
≤
[
P
f max
]
Dəyişən qüvvəyə görə möhkəmliyin hesablanması aşağıdakı ardıcıllıqla aparılır:
1) Təsir edən qüvvənin və bu qüvvənin təsiri nəticəsində hissələrdə yaranan
gərginliklərinin müəyyənləşdirilməsi;
2) Dəyişən dövr üzrə yüklənən materialların mexaniki xassələrinin müəyyən edilməsi;
3) Möhkəmlik şərtinin qəbul edilməsi.
Maşın və avadanlıqların mexaniki möhkəmliyini xarakterizə edən başlıca göstərici –
ehtiyat əmsalıdır. Bu, maksimum buraxılabilən gərginliyin və ya yükün hesabat gərginliyinə və
ya yükünə olan nisbətinə deyilir.
Hesabat maksimum gərginliyə görə aparıldıqda ehtiyat əmsalı aşağıdakı nisbətlərdən
tapılır:
n
ax
=
σ
ax
[
σ
]
;
n
m
=
σ
m
[
σ
]
;
n
u
=
σ
u
[
σ
]
burada n
ax 
– axma həddinə görə ehtiyat əmsalı;
n
m 
– müvəqqəti müqavimətə görə ehtiyat əmsalı;
n
u
 – uzunmüddətli möhkəmliyə görə ehtiyat əmsalı;
σ
ax 
– fiziki axma həddinin minimum qiyməti;
σ
m
– müvəqqəti müqavimətin minimum qiyməti;
σ
u 
– 100 min iş saatında uzunmüddətli möhkəmlik həddinin orta qiyməti;
[σ] – buraxılabilən gərginlikdir.
Maksimum buraxılabilən yükə görə ehtiyat əmsalı belə tapılır:
n=
P
max
P
is
(9)
burada P
max, 
P
iş 
– uyğun olaraq maksimum buraxılabilən və iş zamanı yaranan yüklərdir.
Möhkəmlik ehtiyat əmsalı təsir edən qüvvə və gərginliyin xarakterindən (statik, dinamik,
dəyişən, zərbə, uzunmüddətli və s.) tikintinin formasından, materialın keyfiyyətindən, mexaniki
xassələrindən, təhlükəsizlik şəraitindən (qəza nəticələrindən, adamların təhlükəsizliyindən) və s.
asılı olaraq kompleks surətdə təyin olunmalıdır. 
Ehtiyat əmsalının qiyməti oxşar qurğuların iş təcrübəsindən və texnikanın inkişaf
səviyyəsindən asılı olaraq müəyyən edilir. Onun həddi 1,25-dən 6-ya qədər və bəzən daha artıq
qiymətlərdə olur. Məsələn, qazıma borularının və təhlükəsiz iş şəraiti üçün bu əmsal 1,25-1,3; tal
kanatı üçün 3-5; təzyiq altında işləyən fontan armaturu, manifold xətti üçün 1,5 və s. qəbul
olunur.
Bir çox tikintilərdə və avadanlıqlarda təsiredici qüvvə hər yerdə eyni qiymətdə
olmadığından ehtiyat əmsalının qiyməti iş şəraitinə uyğun olaraq müxtəlif hissələr üçün bərabər
müqavimətlilik prinsipində seçilir. Məsələn, qazıma kəmərləri və qoruyucu kəmərlər quyuda
müxtəlif dərinliklərdə ox boyu dəyişən yükə məruz qaldığı üçün, onların bərabər müqavimətlilik
prinsipində hesablanması normal iş şəraitini təmin etməklə yanaşı, materialdan qənaətlə və
səmərəli istifadə olunmasına imkan verir. Onu da nəzərə almaq lazımdır ki, ehtiyat əmsalının,
ehtiyac olmadan, çox böyük götürülməsi qurğu və avadanlığı mürəkkəbləşdirir, ölçülərinin
artırılmasına səbəb olur və iqtisadi xərci xeyli artırır.
Dinamik yüklə işləyən, yaxud statik qeyri-müəyyən sistemlərdən ibarət mürəkkəb maşın
və qurğularda möhkəmlik üzrə hesabatlar nəzəri düsturlarla aparıldıqda, bir çox hallarda, qeyri-

dəqiq nəticələr yaranır. Belə hallarda tenzometrik ölçmə həqiqi təsir qüvvələrinin düzgün
təyininə kömək edir. 
Avadanlıqların lahiyələndirilməsində dayanıqlıq məsələlərinin düzgün həlli böyük
əhəmiyyətə malikdir. Dayanıqlığı yüksəltmək tədbirləri sistemlərin möhkəmliyini artırmaqla
bərabər, onların müxtəlif əlavə yükləmə şəraitində normal işini təmin edir.
Neft sənayesində müxtəlif qaldırıcı mexanizmlərin aşması və sıradan çıxması, ötürmə
vasitələrinin, metal kanatların, təzyiq altında işləyən manifold birləşmələrinin qırılması və s. ağır
qəzalara və bədbəxt hadisələrə səbəb olur. Bu baxımdan, ümumiyyətlə maşın və avadanlıqlara
vaxtında xidmət göstərilməsi onların etibarlı işləməsini, uzunmüddətli istismarını təmin etməklə
yanaşı, qəza və bədbəxt hadisələrin aradan qaldırılmasına da kömək edir.
İş prosesinin təhlükəsizliyini təmin etmək, maşın, avadanlıq və mexanizmlərin sıradan
çıxmasının qarşısını almaq üçün onların konstruksiyalarının qeyri-normal iş şəraitinə daha həssas
olan hissələrində təzyiq, temperatur, qaldırılan yüklər və başqa parametrlər buraxılabilən həddən
az olmalıdır.
Avadanlıq üçün material seçdikdə əsas tələbat onun iş şəraitinə uyğun gəlməsindən
ibarətdir. 
Konstruksiya üçün material seçdikdə, o, mütləq sınaqdan keçirilməlidir. Bunun üçün,
istifadə ediləcək materialdan lazımi olan konstruksiyanı təqlid edən kiçik bir konstruksiya
hazırlayırlar. Bu konstruksiya üzərində kompleks sınaq aparılır və materialın yararlığı müəyyən
edilir.

Download 1,28 Mb.