35
TDMAning kamchiliklariga sinxronlashtirishning
uzilishiga
sezgirlikni kiritish mumkin. Sinxronlashtirishga ega bo‘lmagan analog
standartlarda amalda sotaning radiusi 35-40 kmni tashkil etadi, bunda
radioaloqaning “qattiq baqirsa uzoqqa eshitiladi” tamoyiliga muvofiq,
ya’ni uzatkichning chiqish quvvatini oshirilishi bilan uni 60 kmgacha
yoki hatto 80 kmgacha (nazariy) oshirish mumkin. Raqamli
standartlarda esa kamida TDMA texnologiyasida amalga oshirilgan
absolyut kechikish vaqtini kompensatsiyalash tizimi 250 mksgacha
intervalda ishlay oladi, bu sotaning 35 km maksimal radiusiga mos
keladi.
KKAKTU kanallar kod bo‘yicha ajratiladigan ko‘p
tomonlama ulanish (CDMA
– Code Division Multiple Access
).
Uning asosida an’anaviy tor polosali tizimlardagiga qaraganda
uzatiladigan
xabarning
polosasini
atayin
va
ko‘p marttali
kengaytirilishini ko‘zda tutadigan ma’lumotlarni uzatish tizimini keng
polosali qurish (spread spectrum) g‘oyasiga yo‘nalish yotadi.
Bu usulning nazariyasi 1935 yildayoq ishlab chiqilgan, lekin
amaliy ishlatilishni FDMA va TDMAlardan sezilarli keyin oldi. U
ishlatilganida barcha abonentlar orqali
doimo tizimga aloqa uchun
ajratilgan butun mumkin bo‘lgan diapzonning kengligi ishlatiladi. Bu
texnologiyaning asosi trafik kanallarini Uolsh funksiyalari orqali
ortogonal bo‘lish hisoblanadi. Ular faqat 64 ta aniqlangan. Shunday
qilib, nazariy jihatdan bitta bazaviy stansiya 64 ta abonentlarga
ishlashini tashkil etish mumkin. Lekin halaqitlarning ta’siri,
shuningdek «
soft handover»- sotalar orasida “yumshoq” qayta
ulanish zarurati (umuman CDMA usulining
afzalliklaridan biri
hisoblanadigan) tufayli amalda qayd etilgan aloqa uchun 45 tagacha,
harakatdagi aloqa uchun 25 tagacha ishlatiladi.
CDMAni ishlatadigan aloqa tizimlari TDMA ishlatilgandagi
kabi sinxronlashtirishni talab qiladi. Lekin bu yerda sinxronlashtirish
bo‘g‘ini sifatida Global Pozitsiyalash Tizimi
(GPS
) qatnashadi.
CDMA tamoyillari asosida qurilgan aloqa tizimlarining afzalligi
boshqa usullarni ishlatishda samarali ishlash uchun zarur bo‘ladigan
chastotaviy rejalashtirishning yo‘qligi hisoblanadi. Bundan tashqari,
signal/shovqin nisbati (ideal holda 3-5 dB)
past va CDMA
tamoyilining ishlatilishini o‘zi (shovqin sifat signallarning ishlatilishi)
boshqa standartlarga qaraganda uzatkichlarning 2-3 tartibga kam
nurlantirish quvvatilarini ishlatishga imkon beradi, bunda u atigi
36
10 mVt va undan pastni tashkil etadi. TDMAdan farqli ravishda
CDMA asosidagi tizimlarning xizmat ko‘rsatish zonasi asosan
abonentlar stansiyalarining quvvatiga bog‘liq bo‘ladi. Bu texnologiya
asosidagi tarmoqning sig‘imi TDMAdagiga qaraganda o‘rtacha 5
marta va FDMAdagiga qaraganda esa 10 martta ortiq.
Bunda uni
qurish uchun o‘sha qamrab olishdagi TDMA texnologiyasi asosidagi
tarmoqqa qaraganda taxminan 40% bazaviy stansiyalar soni zarur
bo‘ladi.
CDMA usulining ishlatilishi birlamchi signal (abonentning
ovozi) bazasini sezilarli sun’iy kengaytirishdan iborat, u quyidagi
ikkita asosiy usullarda amalga oshiriladi:
• to‘g‘ri kengaytirish - direct sequence spread spectrum (DSSS);
• tashuvchi chastotani sakrashsimon o‘zgartirish - frequency hop
spread spectrum (FHSS).
Birinchi
variantda
axborot
xabari
T
davomiylikdagi
elementlardan (chiplardan) tashkil topgan psevdo-tasodifiy ketma-
ketlikni
(PTKK)
manipulyatsiyalaydi,
binobarin,
chiplarning
davomiyligi
uzatiladigan
axborot
biti
yoki
simvolining
T
davomiyligidan ko‘p marttaga (N marttaga) kichik bo‘ladi.
N qiymat
to‘g‘ridan-to‘g‘ri birlamchi xabarning polosasiga qaraganda uzatish
polosasining kengaytirilishi darajasini xarakterlaydi va shuning uchun
spektrni kengaytirish koeffitsienti deyiladi (ingliz tilidagi matnlarda
spreading factor yoki processing gain).
Aytib o‘tilgan uzatiladigan D(t) oqim bilan c(t) PTKK
manipulyatsiyalash odatda oddiy ko‘paytirish orqali amalga oshiriladi
(1.18a- rasm).
1.18b– g-rasmlardagi diagrammalar ikkilik uzatish va binar
PKTT misoli uchun to‘g‘ri kengaytirish protsedurasining tarkibini
ko‘rsatadi.
1.18v- rasmda davriy binar PTKK tasvirlangan bo‘lib, uning
N = 8 chiplardan iborat davri bitta xabar jo‘natmasi
davomiyligiga
mos keladi (umumiy holda PTKK davri ixtiyoriy, xususan, axborot
jo‘natmasining davomiyligidan sezilarli katta bo‘lishi mumkin, buning
ustiga PTKK umuman aperiodik bo‘lishi mumkin). To‘g‘ri
kengaytirish natijasi, agar axborot jo‘natmasi nolinchi bitni tashisa
(1.18b-rasmdagi D(t) musbat qutb) ravshan bo‘ladi (1.18g-rasm),
qayta ko‘paytirgich chiqishidagi PTKKning boshlang‘ich versiyasi
bo‘ladi.Jo‘natma orqali joriy bitning 1
qiymati uzatilganida
PTKKning
qutbliligi
qarama-qarshisiga
o‘zgaradi.
Qayta
37
ko‘paytirgichdan keyin signal standart tashuvchi modulyatoriga
(BFM, KFM va h.k.) beriladi.
1.18- rasm. Ikkilik uzatish va binar PKTT uchun spektrni to‘g‘ri
kengaytirish protsedurasi
Ko‘rish mumkinki, spektrni to‘g‘ri kengaytirish protsedurasi
uzatiladigan bitning 0 va 1 qiymatlariga javob beradigan qarama-
qarshi signallarni qoldirish bilan ikkilik uzatishning gauss kanalidagi
halaqitbardoshligini yomonlashtirmaydi.
Spektrni kengaytirishning ikkinchi usuli
ishlatilganida axborot
jo‘natmasining har bir simvoli ma’lum ketma-ketlikda beriladigan
diskret chastotalar to‘plami yordamida uzatilishi kerak.
Mavjud va istiqbolda ishlab chiqiladigan sotali aloqa tizimlarida
sinxron yoki asinxron variantda amalga oshiriladigan spektrni to‘g‘ri
kengaytirish ustun ishlatiladi. Bu ikki modifikatsiyalarning farqi juda
sezilarli. Birinchisi qabul qilish tomonida turli abonentlarning
signallari o‘zaro vaqt surilishlariga ega bo‘lmasligi uchun alohida
abonentlarga tayinlanadigan barcha individual manzillar ketma-
