|
Muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti kiberxavfsizlik fakulteti
|
| Sana | 27.03.2024 | | Hajmi | 138.1 Kb. | | #178382 |
Bog'liq biznes 1 - Prizma va kesik piramida yoyilmalari, Курс иши, Diplom ishi., Ombor tarmog, 15 (1), 1702529579, 1684258831
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI
KIBERXAVFSIZLIK FAKULTETI
OEL003 - guruh talabasi
TEMIROV AMIRXONning
“ Bisnes jarayonlarni boshqarish”
fanidan tayyorlagan
Mustaqil ishi
Bajardi:Temirov. A
Tekshirdi: Xakimdjanova. D
Toshkent – 2024
67.Biznes strategiyasini tanlash
Firmaning ichki va tashqi bozordagi biznes strategiyasini tanlash Firmaning ichki va tashqi bozordagi biznes strategiyasini tanlash
Reja:
1. Firmaning ichki va tashqi bozordagi biznes strategiyasi umumiy konsepsiyasi.
2. Yangi tovarlarni bozorga chiqarish holatini tahlil qilish.
3. Moliyaviy oqimlar tizimi.
4. Yangi tovarni yaratish jarayoni va ularni tadqiq qilishning o‘ziga xos xususiyatlari.
5. Loyiha tahlili va ularni tanlash bosqichlari.
6. Tovarni bozorga kiritish jarayoni. Sotish hajmini prognozlash.
7. Ekspert baholash usuli.
8. Firmaning marketing strategiyasini tanlash bosqichlari va mezonlari.
9. Boston Konsalting Grop (BKG) matritsasi, uning afzalliklari va kamchiliklari.
10. GE va M.Porter modeli.
1. Firmaning ichki va tashqi bozordagi biznes strategiyasi umumiy konsepsiyasi Strategik marketing faoliyatini rejalashtirish tovarlarga bo‘lgan ehtiyojni, barcha mavjud moddiy resurslarni aniqlashni, talab va takliflarni, sotishni rejalashtirishni va tovarlarni iste’molchilarga o‘z vaqtida va to‘liq yetkazib berishni, servis xizmatlari ko‘rsatishni, moddiy resurslardan to‘la va tejab-tergab foydalanish va hokazolarni o‘z ichiga oladi.Tovarlarni iste’molchilarga sotish rejalashtirilayotganda iste’mol qilinmay qolgan materiallar, davlat buyurtmalari, ichki imkoniyatlardan foydalanish to‘g‘risidagi topshiriqlar va materiallarga berilgan buyurtmalar hisobga olinadi.Tovarlar ishlab chiqaruvchilardan iste’molchilarga o‘z vaqtida va to‘la yetib borishini rejalashtirish maxsus talabnomalarni solishtirishni, ularni bajarish uchun tovarlarni yetkazib beruvchilariga topshirishni, materiallar yetkazib berish hajmi va muddatlarni belgilashni, qanday transport vositalari bilan tashishni va sotish shakllarini belgilashni hamda tovarlarni omborlarga keltirishni o‘z ichiga oladi. Tovarlarni to‘g‘ri tejab-tergab sarflashni rejalashtirish xom ashyo materiallari va yoqilg‘i sarfini normallashtirishni, uskunalar, mashina va mexanizmlardan foydalanish ko‘rsatkichlarini belgilashni, shuningdek moddiy resurslarni sarflash va asosiy fondlardan foydalanish ustidan nazorat qilishni ko‘zda tutadi. Marketing quyidagi tamoyillar asosida rejalashtiriladi: Milliylik tamoyili: marketing biznes-rejalari, avvalo hukumat siyosatini aks ettiradi. Siyosiy rahbarlikni xo‘jalik rahbarligidan ajratib bo‘lmaydi, ular bir butun rahbarlikdir. Bu tamoyil xo‘jalik vazifalarini hal etishda prinsipiallikni va davlat manfaatlari nuqtayi nazaridan yondashishni talab qiladi. Milliylik tamoyili marketingda mahalliychilik, millatchilik va qarindoshchilikka mutlaqo yo‘l qo‘ymaydi. Yetakchi bo‘g‘in tamoyili. Hukumat har bir rejalashtirish bosqichida eng muhim xo‘jalik vazifalarini ilgari suradiki, milliy iqtisodiyotning yanada yuksalib, respublika iqtisodiyotining mustahkamlab borishi va o‘sha vazifalarning bajarilishiga bog‘liq. Bu vazifalar hamma bosqichlarda ham bir xil bo‘lmaydi. Masalan, bozor iqtisodiyotiga o‘tishning shu kundagi bosqichida marketing biznes rejasi bozorni eng avvalo, iste’mol buyumlari bilan to‘yintirish, sanoat korxonalarini esa eng yangi texnika va texnologiya bilan va umuman iqtisodiyotimizga bu muammolarni tezroq hal etish uchun ko‘plab chet el sarmoyalarini jalb etishga yo‘naltirmog‘i lozim. Yaqin kelajakda milliy iqtisodiyotni rivojlantirishning asosiy yo‘nalishi ishlab chiqarishning progressiv va iqtisodiy jihatdan samarali tarmoqlarini tez sur’atlar bilan o‘stirishga qaratilishi ko‘zda tutilmoqda. Marketing biznes-rejalarida birinchi navbatda ana shu yetakchi bo‘g‘inlarni ta’min etishni ko‘zda tutilishi zarur. Ilmiy-texnika jihatidan asoslanganlik tamoyili. Bu - fan va texnika yutuqlarini hisobga olish demakdir. Bu tamoyil obyektiv iqtisodiy qonunlarni bilish, iqtisodiyotni yanada rivojlantirish uchun talab va ehtiyojlarni hisobga ola bilishni taqozo etadi. Marketing biznes-rejalari real bo‘lishini, texnika yangiliklari, progressiv normalar qo‘llashni talab qiladi. Marketing biznes rejalari hozirgi davrning iqtisodiy qonunlari asosida tuzilishi lozim. Ularning ilmiy asoslanganligi ko‘p jihatdan iqtisodiy-matematik modellar va usullar hamda kompyuter, hisoblash texnikalaridan foydalanib tuzilishiga bog‘liq. Biznes rejasini tuzishda yuqorida qayd etilgan tamoyillardan tashqari demokratik sentralizm va boshqa prinsiplarga ham asoslaniladi. Marketing biznes-rejasi milliy iqtisodiyot biznes-rejasining muhim va ajralmas qismidir. Marketing biznes-rejalarini barcha korxonalar, qurilish tashkilotlari, vazirliklar, idoralar va respublikamizning markaziy rejalashtirish organlari ham tuzadi. Demak, marketing biznes-rejalari milliy iqtisodiyotning barcha tarmoq va bo‘g‘inlarida tuziladi. Respublika marketing biznes-rejalari tovarlarni ichki va tashqi bozorda sotishni, eksport va import rejalari tuzishni, marketing byudjetini aniqlashni, tarmoq rejalari esa shu vazirlik va idoralarga qarashli korxona va tashkilotlarning tovarlarini sotishni o‘z ichiga oladi.Firma rejalari har bir korxonada tuziladi. Korxonada marketing rejasi, avvalo, tovarga bo‘lgan ehtiyojning komaki, dastlabki hisob-kitoblarga asoslanib ishlab chiqiladi, chunki qat’iy reja tuzish uchun ishlab chiqarish va kapital qurilishning hajmi hali tasdiqlanmagan bo‘ladi. Marketing biznes-rejalari mahsulot tannarxi rejalari va moliyaviy rejalar bilan ham uzviy bog‘langan. Marketing organlari mahsulot qiymatining asosiy qismini tashkil etuvchi ishlab chiqarish vositalarini ham o‘z vaqtida sotib va iste’molchilarni ta’minlab, mahsulot tannarxining kamayishiga, foydaning ko‘payishiga ta’sir etadi. Bu hol marketing biznes-rejasida o‘z aksini topadi. Bunda biz material sarflash normalarini pasaytirish, materiallar, yonilg‘i va hokazolarni tejab-tergab sarflash topshiriqlari haqida fikr yuritmoqdamiz. Marketing biznes-rejasining moliyaviy reja bilan bog‘liqligi quyidagilardan iborat: korxonalar ko‘pincha mavsumiy va boshqa zapaslar uchun bankdan qarz oladi, bu qarzlar ularning moliyaviy rejasida aks ettiriladi. Aylanma mablag‘lar normasi xom ashyo materiallari va yoqilg‘i zaxirasi normasiga va boshqa normalarga bog‘liq. Bu normalarning hammasi marketingning strategik rejalarida ham o‘z aksini topadi.
2. Yangi tovarlarni bozorga chiqarish holatini tahlil qilish Iqtisodchi olimlar va amaliyotchilar marketing faoliyatida strategik qaror qabul qilish uchun yordami tegishi mumkin bo‘lgan bir qator modellar ishlab chiqqanlar. Ko‘pgina bazis strategiyalar bu modellar bilan bog‘liq. Model aniq bir vaziyatdan kelib chiqib tanlanadi. Bu modellardan ba’zilarini ko‘rib chiqamiz. «Mahsulot-bozor» matritsasi (Аnsoff matritsasi)1 . O‘suvchi bozor sharoitida strategiyalarni yaratish uchun model taklif etiladi. Boshlang‘ich nuqta korxonaning haqiqiy va rejadagi rivojlanishi o‘rtasidagi farq yoki marjasi hisoblanadi. Bu korxona maqsadlari avvalgi strategiyalar yordamida amalga oshirilganini bildiradi. Bu vaziyatga yoki maqsadga o‘zgartirish kiritish, yoki boshqa strategik yo‘llarni qidirish lozim. O‘suvchi bozor sharoitida mumkin bo‘lgan strategiyalarni 1966 yilda amerikalik olim Igor Аnsoff «mahsulot-bozor» deb ataladigan matritsa yordamida tuzgan. Bu matritsaning umumiy ko‘rinishi yuqoridagi chizmada ko‘rsatilgan. Alohida muqobillar bilan bog‘liq bo‘lgan xavf-xatar miqdori bir xil emas. Bu sinergetik ta’sirlarning kamayishi natijasidir. Turli strategiyalar muvaffaqiyatining ehtimoli (Hinterhuber-Thom, 1995 tadqiqotlari): • eski mahsulot eski bozorda 50%; • yangi mahsulot eski bozorda 33%; - eski mahsulot yangi bozorda 20%; - yangi mahsulot yangi bozorda 5%. Alohida muqobillar bilan bog‘liq xarajatlar (Aurich-Shroeder, 1996, empirik tadqiqotlari natijasi): • bozorga ishlov berish - bazis; • mahsulotni rivojlantirish - sakkiz marta oshiqcha xarajat; - bozorni rivojlantirish - to‘rt marta oshiqcha xarajat; - diversifikatsiya - 12 va 16-марта oshiqcha xarajat. Raqobat matritsasi (Porter). Аmerikalik olim Porter 1975-1980 yillarda o‘sish sur’atining pasayishi va sanoatning ko‘pchilik tarmoqlarning stagnatsiyaga uchrash davrida raqobat strategiyasi kontseptsiyasini ishlab chiqdi. Korxona diqqat markazida nafaqat xaridorlar ehtiyojini qondirish, balki bozordagi raqobat kuchlari ham turadi. Porter tomonidan ko‘rsatilgan raqobatni harakatga keltiruvchi beshta kuch quyidagi chizmada berilgan. M. Porterning tadqiqotlari quyidagi xulosalarga olib keldi: avvalo katta bozor ulushiga ega bo‘lgan yirik korxonalar, bir tomondan va, ikkinchi tomondan, kichik ixtisoslashtirilgan korxonalar talab qilinadigan rentabellik darajasiga erishish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Demak, o‘rta pozitsiya xavfli, bozorda yetakchilik qilishga erishish qobiliyati yoki mablag‘lari yo‘q, barcha korxonalarga o‘z ishini belgilangan segmentda jamlab, raqobatchilarga nisbatan afzalliklarni barpo etish tavsiya etiladi. Potentsial yangi raqobatchilar Iste’molchilar O‘rinbosar tovarlar 1-chizma. Raqobatni yuzaga keltiruvchi kuchlar.
3. Dastlabki holatning muhim tomonlarini oydinlashtirish baholash uchun asos raqobat matritsasidagi holatlardan qaysi biri korxonaga ko‘proq muvaffaqiyat keltirishidir. Porter modeli, avvalo, kontsentratsiya, bozorning yetilganlik darajasi va jahon raqobatining intersivligi nuqtai nazaridan farq qiluvchi bo‘lingan, yosh va yetilgan tarmoqlarning strategiyalarini boshqarish uchun kerak. Porter strategiyasining afzalliklari: • korxonaning boshqa raqobatchilari kuchli kurash natijasida zarar ko‘ra boshlasa, uncha kam bo‘lmagan xarajatlar bilan ham korxona daromad oladi; • xarajatdagi afzallik samaradorligi bo‘yicha ikkinchi sotuvchining qilgan xarajatlariga nisbatan bahoni ortiq tushira olmaydigan kuchli xaridorlardan himoya qiladi; • kam xarajatlar mol yetkazib beruvchilarga afzallik yaratadi, baholarning ko‘tarilishi esa yetakchiga kamroq ta’sir qiladi; • kam xarajatlar bozorga kirishda katta to‘siqlarni hosil qiladi; • o‘rinbosar tovarlarning paydo bo‘lishi yetakchiga raqobatchisiga nisbatan xarajatlar doirasida erkin harakat qilishga imkoniyat beradi
. 4. Yangi tovarni yaratish jarayoni va ularni tadqiq qilishning o‘ziga xos xususiyatlari Baho - tovar qiymatining puldagi ifodasi bo‘lib, bozor elementlari ichida eng murakkabi hisoblanadi. U o‘zgaruvchan, harakatchan, bozordagi kon’yunkturali tebranishlarga moslashuvchan, doimo o‘zgarib turuvchi mexanizmdir. Uzoq vaqt davomida iqtisodiyotimizda barqaror baholar ahvolini tovar va xizmatlar bilan ta’minlashdagi ijtimoiy haqiqatning asosiy tamoyilli degan fikr hukmron edi. O‘zgarmas baholar barqaror ishlab chiqarish rivojiga va talabni qondirishga to‘siqlik qiladi. Baholarni tashkil qilishning haqqoniyligi illyuziyasini vujudga keltiradi. Bugungi kunda baholar tizimi ancha chalkashki, uni tushunib yetish bir muncha murakkab, eng asosiysi u xo‘jalik yuritishning yangi bozorlar sharoitiga moslashmog‘i lozim. Bozor baholarining asosiy xususiyati - ularning doimo o‘zgarib turish qobiliyatidir. Bu tabiiy, chunki baholar talab va taqlifni o‘zaro bog‘lovchi vositadir. Bizga ma’lumki, ularning har ikkalasi ham harakatchan. Shuning uchun marketing strategiyasida shunchalik harakatchan baholar siyosatidan foydalaniladi. Bu siyosat tovarning bozordagi harakatini tovar hayotiylik davrini turli bosqichlarini tartibga solish va boshqarishni, bozorga yangi iste’mol tovarlari va ishlab chiqarish vositalarini kiritishni, eskirgan modellarni bozordan siqib chiqarishni ta’minlaydi. Baholar hech qachon sababsiz o‘zgarmaydi. Marketingli yechimlar tizimida bahoni tashkil qilishda eng avvalo nimaga ahamiyat berish kerak, tovarning birlamchi bahosi qanday bo‘lishi, foyda olish uchun va bozorda o‘z mahsulotini ulushini oshirish uchun uni qanday o‘zgartirish kerak?Marketing bo‘yicha mutaxassislar bu savollarga javob berishga turlicha yondashadilar. Lekin ularning barchasi marketing dasturining umumiy strategiyasiga asoslanadi. Bu yondashishlarning asosiylariga to‘xtalib o‘tamiz. Birlamchi bahoni aniqlashda vaqt birligi ichida baho darajasining o‘zgarishini aniq hisoblash muhim ahamiyat kasb etadi. Bu hisoblash bozor segmentiga, tovarning hayotiylik davriga, tovarga talab va taqlifning potentsial miqdoriga bog‘liq bo‘ladi. Marketingda tovar siyosati ijtimoiy tovar ishlab chiqarishning barcha bosqichlari, yangi ishlab chiqarishning, taqsimlashning, almashuv va iste’molchining o‘ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda yuritiladi.
5.Firma baho siyosatida tovar va xizmatlar birlamchi bahosini o‘rnatishga marketing nuqtai nazaridan yondashishning o‘ziga xos xususiyati xaridor o‘z firmasiga doimo ishonadi. Bozor iqtisodiyotiga o‘tish davrida baholar ahamiyatining ortib borishi kuzatilmoqda, chunki mana shu davrda umumiy ishlab chiqarish hajmi, xarajatlar oshishi iqtisodiy qiyinchiliklar bilan uyg‘unlashib ketmoqda. Moliyaviy va bank boshqarish tizimlarining susayishi, transport va milliy iqtisodiyot tarmoqlarining kuchsizlanishi baho konkurensiyasini oshirib yubordi. Baholar darajasi ko‘p hollarda xaridor tomonidan belgilanadi. Rag‘batlantirish bahosini belgilash ham xaridorni o‘ziga jalb qilishda muhim rol o‘ynaydi. Bunday bahoni belgilashda xaridor ruhiyati e’tiborga olinadi, ya’ni ular savdolashishni yaxshi ko‘rishlari va ikkinchidan me’yordagi normadan past narxlar iste’molchini o‘ziga ma’lum darajada diqqatini tortishi hisobga olinadi.
6."Qaymog‘ini olish" va bozorga "kirib kelish" siyosatlari. "Qaymog‘ini olish" siyosati yangi tovarlar uchun baho yuqori darajada belgilanadi. Bozor o‘zlashtirilib asta-sekin to‘yinishidan so‘ng esa iste’molchilarni yanada jalb etish maqsadida baho tushiriladi, tovarlarga arzonroq baho belgilanadi. "Qaymog‘ini olish" siyosati yaxshi natija berishi uchun tovarlarga bo‘lgan talab narxlarga qisman ta’sirchan bo‘lishi; xaridorlar mahsulotni ishlab chiqarish va sotish xarajatlaridan kam xabardor va shu sababli belgilangan summani to‘lashga tayyor turishga; bozorda tovarga raqobat bo‘lmasligi; bozor doirasida narx segmentlari mavjud bo‘lib, ular muayyan chegaralarda narxni o‘zgartirib turishda imkon berishi lozim. "Kirib olish" siyosati past narxlarni joriy etish va katta hajmli tovar oborotini amalga oshirishga qaratilgan siyosatdir. Bunda tovarlarga past baho belgilanadi. Oqibatda tovarlarning sotish hajmini keskin oshirib, tovarni yuqori narxlarda sotishga qaraganda ko‘proq to‘liq daromad keltiradi deb hisob yuritiladi. "Kirib olish" ko‘proq bozor narx segmentlariga bo‘linmagan va yuqori narxli tovarlarni xarid qilishga tayyor bo‘lmagan sharoitlarda qo‘llaniladi. Bu siyosatning ijtimoiy mavqeini qiyofa-ramzini bermaydigan yangi tovarlarga nisbatan qo‘llash lozim. Narxlarni belgilashda "raqobatda g‘olib kelish" strategiyasi ham qo‘llaniladi. Bu strategiya bozorga "kirib olish" strategiyasining boshqa bir ko‘rinishi bo‘lib, uning maqsadi yana chuqurroq masalaga - potentsial kelajak raqobatchining bozorga kirib kelishining oldini olishga qaratilgan. Uning vazifasi bozorda raqobatchi korxona paydo bo‘lgunga qadar ko‘proq tovarni sotishga erishish, xaridorlarning qalbiga o‘rnashib olib, yangi raqobatchi korxonaga yo‘l bermaslik tadbirlarini ishlab chiqishdan iborat. Bu siyosat baholarni iloji boricha tannarxga yaqinroq darajada belgilashni taqozo etadi. Buning ma’nosi, olinadigan foyda miqdori kam bo‘ladi va, demak, firmalar bozorda harakat qilmog‘i va ko‘proq foyda olish uchun katta hajmdagi tovarni sotishga erishmoqlari lozim. Аmaliyotda aniq sharoitdan kelib chiqqan holda baho o‘rnatishning quyidagi usullaridan foydalaniladi: to‘liq xarajatlar; o‘rtacha xarajatlar: cheklangan xarajatlar ishlab chiqarishning normal (standart) xarajatlariga asosan, to‘g‘ridanto‘g‘ri xarajatlarni hisobga oluvchi maqsadli baho yoki maqsadli foyda normasi. Bularning har bittasiga alohida to‘xtalib o‘tamiz. To‘liq xarajatlar usuli - hisoblangan baholarga asoslangan. U tovar ishlab chiqarish va realizatsiya qilishdagi barcha xarajatlar asosida aniqlanadi. Bu hisoblash usulini shartli ravishda quyidagicha ta’sarruf qilish mumkin.
7.Barcha to‘g‘ridan-to‘g‘ri xarajatlar asos uchun olinadi. Unga (naqladnoy) xarajatlar va foyda qo‘shiladi. Foyda tarmoq o‘rtacha foyda normasidan hisoblanadi. Bu o‘rtacha foyda normasi ssuda foiziga, o‘rtacha kapital aylanishi tezligiga va tarmoqdagi raqobat darajasiga bog‘liq bo‘ladi. O‘rtacha xarajatlarga asoslangan baho - asosan yuqoridagi usuldek hisoblanadi. Bir birlik mahsulot uchun o‘rtacha xarajatlar (doimiy va o‘zgaruvchan) aniqlanadi. Аgar konyunktura kam darajada o‘zgarsa, ya’ni ishlab chiqarish kamroq kamaysa yoki oshsa, baho to‘liq xarajatlar darajasidan emas, balki iqtisodiy davrning o‘rtacha xarajatlariga tayanib aniqlanadi. Bu usuldan firma ma’lum muddat ichida baholarni oldingi darajada ushlab turish maqsadida ko‘proq foydalanadi. Cheklangan xarajatlar usuli ishlab chiqarishni kengaytirish bilan bog‘liq xarajatlarni hisobga olish imkonini beradi. Bu usuldan firma ishlab chiqarish miqdorini oshirish, bozorda katta ulushga erishish va sotishni kengaytirishga erishish maqsadida foydalanadi. Cheklangan xarajatlar - ishlab chiqarishning bir birlik mahsulotga oshishi natijasida umumiy xarajatlarning o‘zgarishini bildiradi. Cheklangan xarajatlar yuqori yoki past bo‘lishi mumkin. Bu-talabning fe’l-atvori va oshishi ko‘lamiga; uning o‘zgarish davriga, mavjud bo‘lgan quvvatlar bilan talabni qondirish imkoniyatiga va boshqa omillarga bog‘liqdir. Baholarning normal (standart) ishlab chiqarish xarajatlari asosida hisoblash usuli - maxsus baholarni hisoblash usuli sanaladi. Bu usulda - baholar haqiqiy xarajatlardan emas, balki mavjud ishlab chiqarish sharoitida, mavjud moddiy va qiymat normativlari asosida hisoblanadi. Bu yerda xarajatlar ishlab chiqarish boshlanguncha hisoblab chiqiladi. Mahsulot tannarxi kalkulyatsiyasi xom ashyo va materiallarga o‘rnatilgan normativlaridan, ishchi kuchiga haq to‘lash xarajatlari normasidan va (naqlanov) xarajatlardan olinadi. Boshqacha qilib aytganda, baholarni hisoblash ishlab chiqarish quvvatlarini yuklash normal miqdoriga nisbatan amalga oshiriladi. Maqsadli baho yoki maqsadli foyda normasi usuli to‘g‘ridan-to‘g‘ri xarajatlarni hisobga oladi. Bu usulda ham asos qilib quvvatlarni ma’lum bir yuklanganlik darajasiga to‘g‘ri keluvchi ishlab chiqarish xarajatlari hisoblanadi. Biroq foydani hisoblashga yondashish boshqacha, ya’ni firma o‘z mahsulotiga oldindan shunday baho o‘rnatadiki, unda foydaning aniq bir miqdori o‘rnatilgan bo‘ladi. Umumiy qonuniyat shundaki: firma bozorda qanchalik mustahkam mavqega ega bo‘lsa va firmada qanchalik marketing strategiyasi tajribasi ko‘p bo‘lsa, firmaning hisoblab chiqilgan baholari bozor bahosiga shunchalik yaqin bo‘ladi.
8.Bozorga mo‘ljallangan, marketingdan keng foydalanadigan va ishlab chiqarishga mo‘ljallangan firmalarning moliyaviy siyosatida jiddiy farq mavjud. Birinchisi, bozorda o‘z o‘rnini egallash va mustahkamlash uchun qanday qilib baho siyosatidan yaxshiroq foydalanish, xaridor qanday bahoni qabul qilishi mumkinligini aniqlash, raqobatchilardan qanday qarshi harakatni kutish kerakligicha diqqatini jalb qiladi. Ikkinchisi esa yuqori sifatli va past tannarx bilan tovar ishlab chiqarishga harakat qilib, asosiy diqqatni tannarxga qaratadi. Natijada tovarning xaridorlilik samarasi o‘tiladi. Marketingli sharoitda o‘zgaruvchan baholardan foydalaniladi. Bu baholar talab va taklifning o‘zgarishiga juda sezgir. Shuning uchun ular bozordagi vaziyatga qarab doim o‘zgarib turadi va o‘z-o‘zini tartibga soluvchi bozor munosabatlarining asosi bo‘lib hisoblanadi. Jadval shundan dalolat beradiki, tovarlarga qanchalik yuqori yoki past baho belgilanishi ularning sifatiga, bozordagi talab va taklif orasidagi nisbatga, marketologlarning faollik darajasi va ularning tanlagan strategiyalariga bog‘liq. Narx-navoni tashkil qilish, baho siyosatida katta xarajatlarini talab qiladi. Lekin firmalar o‘zgaruvchan baholar samarali marketing faoliyatining muhim omillaridan biri ekanligini tushunib yetib bu xarajatlardan qochmaydi. Shu sababli marketing xizmati tarkibida baholar hisoblash usulini tanlovchi, narxnavoni tashkil qilish bilan shug‘ullanuvchi alohida bo‘linmalar mavjud.
9. Boston Konsalting Grupp (BKG) matritsasi, uning afzalliklari va kamchiliklari «Bozor ulushi - bozor o‘sishi» matritsasi (portfolio-tahlil). Portfoliotahlil yoki «bozor ulushi - bozor o‘sishi» matritsasi XX asrning 60-yillari so‘ngida Аmerikaning «Boston konsalting grupp» konsalting firmasi tomonidan ishlab chiqilgan. Bu model, asosan, mahsulotning hayot sikliga va tajriba egri chizig‘i konsepsiyasiga asoslangan. Eng asosiy Portfolio kontseptsiyalari. Turli Portfolio konsepsiyalaridan «bozor o‘sishi - bozor ulushi» va «bozorning jalb qilish darajasi raqobatdagi ustunlik» modellari eng katta amaliy ahamiyatga ega. Bu ikkala kontseptsiya ikki koordinatali matritsa yordamida SIChBning strategik vaziyatini aniqlab beradi. Matritsada o‘xshash boshlang‘ich strategik vaziyatdagi SIChB bir jinsli yig‘indiga birlashtiriladi. Ular uchun maqsadli va strategik rejalashtirishda hamda korxona resurslarini taqsimlashda qo‘llaniladigan harakatlarning bazis namunalari (normativ strategiyalar)ni aniqlab berish mumkin. Kontseptsiyaning o‘ziga xos xususiyatlari SIChB to‘rtta katakdan iborat matritsada joylashadi. 2-chizma. “Boston konsalting grupp” matritsasi 3. Matritsadagi joylashuviga qarab, SIChBning to‘rt xil turi farqlanadi. Portfolio terminologiyasiga asosan ular quyidagicha ataladi: «so‘roq belgisi», «yulduzlar», «sog‘iladigan sigirlar» va «yovvoyi mushuklar»:
10. Matritsaning tepa o‘ng burchagida joylashgan SIChB «so‘roq belgilari» deyiladi. Bu hayot siklining boshlang‘ich davrida turgan mahsulotdir. Ular katta o‘sish sur’atlariga ega bo‘lishi mumkin, lekin ularning bozordagi ulushi unchalik katta emas. Shuning uchun bu holda korxonalar hujum strategiyalari va katta investitsiyalari yordamida tajriba egri chizig‘ini qo‘llash imkoniyatiga ega bo‘lish uchun bozordagi ulushni kattalashtirishga harakat qiladilar. Kelajakda katta foyda keltiradigan mahsulotlarni kerakligi uchun bu mahsulotlarni qo‘llab -quvvatlash zarur. Shuni hisobga olish kerakki, SIChB foydadan ko‘proq xarajatlarga ega bo‘ladi. Menejment mavjud resurslar yordamida bozordagi ulushning kengaytirilishi mumkinligini tekshirib ko‘rilishi lozim. 2. Tepadan chap burchakda joylashgan SIChB («yulduzlar») hayot siklining o‘sish bosqichidir. «Yulduzlar» ma’lum bir foyda keltiradi, lekin bu foyda «yulduzlar»ning bozordagi o‘rnini mustahkamlash uchun sarflanadi. O‘sish sur’atlarining pasayishi va savdo-sotiq stagnatsiya tufayli «yulduzlar» «sog‘iladigan sigirlar»ga aylanadi. 3. «Sog‘in sigirlar» - yetuklik darajasiga yetgan mahsulot. Bozordagi katta ulush bu turdagi mahsulotning xarajatlar bo‘yicha katta afzallik yaratadi. 4. «Yovvoyi mushuklar» bozorning to‘yinish va degeneratsiyasi bosqichiga tegishlidir. Ular bozorning katta ulushiga ham, yuqori o‘sish sur’atlariga ham ega emas. Аgar ular foyda keltirayotgan bo‘lsa, bu foydani ularning «so‘roq belgisi» yoki «yulduzlar»ga kirib borishi uchun investitsiyalash tavsiya etiladi. Bu SIChBi zarar keltirishni boshlashi xavfi bo‘lsa, dezinvestitsiyalash stratagiyasini amalga oshirish va ularni ma’lum muddatga korxonaning Portfoliosidan chiqarish lozim. Modelning afzalliklari: • korxonaning strategik muammolarini tizimga solish va ko‘rgazmali taqdim etilishi imkoniyati mavjudligi; • strategiyani tuzish uchun model sifatida qo‘llanilishi, shu bilan birga, asosan, joriy ishlar bilan shug‘ullanuvchi menejment korxonaning kelajagiga e’tibor qaratishi kerak; • qo‘llashning osonligi; • SIChBning bozordagi ulushi va o‘sish sur’atlarini aniqlashning qulayligidan iborat. Yuqorida bayon qilingan strategiyalarni amaliy faoliyatda qo‘llash korxonaning rivojlanish darajasiga, ilmiy - tadqiqot ishlarining yo‘lga qo‘yilganligiga, ishlab chiqarilayotgan mahsulotning xususiyatlariga, bozorning segmentiga va yana boshqa bir qancha omillarga bog‘liqdir.
Foydalanilgan Аdabiyotlar:
1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoevning Oliy Majlisga Murojaatnomasi. // Xalq so‘zi. 2017 y., 23-dekabr.
2. O‘zbekiston Respublikasining Qonuni “Raqobat to‘g‘risida”. Qonunchilik palatasi tomonidan 2011 yil 14 noyabrda qabul qilingan, Senat tomonidan 2011 yil 5 dekabrda ma’qullangan. 2012 yil 6 yanvar,O‘RQ-319-son. (O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 2012 y., 1-son, 5-modda; 2013 y., 41-son, 543-modda; 2014 y., 4-son, 45-modda; 2015 y., 33-son, 439-modda; 2017 y., 16-son, 265-modda, Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi, 05.01.2018 y., 03/18/456/0512-son; 03/18/459/0536-son)
3. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha harakatlar strategiyasi to‘g‘risida» gi №PF-4947 sonli Farmoni. //Xalq so‘zi. 2017 yil 8 fevral.
4. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining "2017-2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlanishining beshta ustuvor yo‘nalishlari bo‘yicha Harakatlar strategiyasini kelgusida amalga oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida" gi 2017 yil 15 avgustdagi №3-5024 sonli Qarori.
5. Zikmund Babin, Carr Griffin. Business Research methods, 8th Edition, Tata Mc Graw Hill, New Delhi, 2014.
6. Paul W. Farris, Neil T. Bendle, Phillip E. Pfeifer, David J. Reibstein. Marketing Metrics. Second edition. 2010 by Pearson Education, Inc.p. 650.
7. John E. Hanke, Arthur G. Reitsch, Dean W. Wechern. Business forecasting. Seventh edition. 2010 by Pearson Education, Inc.p. 656
8. Xotamov I., Sadulloev H. Marketing faoliyatini tahlil qilish va istiqbollash. Darslik. TDIU, 2012 yil. 287 b.
9. Kleyner G.B. Strategiya predpriyatiya. Uchebnik. – M.: «Delo», 2008. – 561 str. 1 F.Kotler. Marketing menedjment. Sankt-Peterburg: PITER, 2007. 59-bet. 2 M.Porter. Mejdunarodnaya konkurentsiya. M. Progress, 1996, 202 -bet. 3 Paul W. Farris, Neil T. Bendle, Phillip E. Pfeifer, David J. Reibstein. Marketing Metrics.Second edition.2010 by Pearson Education, Inc.p.
|
| |
