Muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti qarshi filiali telekommunikatsiya

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI RAQAMLI TEXNOLOGIYALARI
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT 
AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI QARSHI 
FILIALI “TELEKOMMUNIKATSIYA 
TEXNOLOGIYALARI"FAKULTETI 
TT-11-21 GURUH 3-BOSQICH TALABASI
“OPERATSION 
TIZIMLAR” 
fanidan tayyorlagan 
 
 
MUSTAQIL ISHI - 2 
 
 
BAJARDI: ABDUVAHOBOV.J 
 
TEKSHIRDI: G’ANIYEV.S 
REJA: 
1. Operatsion tizimlarning jarayonni rejalashtirish algoritmlari . 
2. Jarayonlar o‘zaro bog‘lanishi algoritmlari (sinxronlashtirish).
3. Sinxronlashtirish mexanizmlar jarayonlari . 
4. Operatsion tizimlarda resurs tushunchasi, resurslarni sinflashtirish . 
5. Operatsion tizimlarni qurish prinsiplar (modullilik, vertuallik, generatsiya) 
6. Xulosa. 
 

Operatsion tizimlarning jarayonni rejalashtirish algoritmlari. 
Operatsion tizimlarning jarayonni rejalashtirish (scheduling) algoritmlari, 
jarayonlar va ulardan iborat vazifalarni effektiv bajarish uchun qo'llaniladigan 
qoidalar va strategiyalardir. Bu algoritmlar tizim resurslarini (protsesslar, vazifalar, 
yordamchi qurilmalar) optimal ravishda ishga tushirish, vazifalarni tashkil etish va 
vazifalar orasidagi tartibni belgilashda yordam beradi. 
Quyidagi turdagi ba'zi operatsion tizimlarning jarayonni rejalashtirish 
algoritmlari mashhur: 
1. FIFO (First In, First Out): Bu algoritm jarayonlarni kelgan tartibda bajarishni 
ta'minlaydi. Uning asosiy tamoyili, birinchi kelgan jarayonning birinchi ravishda 
bajarilishi, keyingi jarayonlarga imkon berishidir. FIFO algoritmi oddiy va osonlik 
bilan qo'llaniladi, lekin ishga tushirish vaqti katta jarayonlarda muammolar 
tug'dirishi mumkin. 
2. SJF (Shortest Job First): Bu algoritm jarayonlarni vazifalarning ishga 
tushirish vaqti bo'yicha tartibga soladi. Uning asosiy tamoyili, eng qisqa ishga 
tushirish vaqti bo'lgan jarayonlarni birinchi o'rinda bajarishdir. SJF algoritmi ishga 
tushirish vaqtlari qisqa jarayonlarda yuqori samarali bo'ladi, lekin katta jarayonlarda 
yo'qotish vaqti katta muammolar tug'dirishi mumkin. 
3. Round Robin: Bu algoritm jarayonlarni belgilangan vaqt kesimlarida ishga 
tushiradi. Har bir jarayon belgilangan vaqt kesimida ishga tushiriladi, keyingi 
jarayon esa o'tgan jarayonlar ro'yxatining oxiriga qo'yiladi. Round Robin algoritmi 
adil ishga tushirishni ta'minlaydi, ammo katta jarayonlarda qo'pol o'tkazish va o'tish 
vaqti muammolarini tug'dirishi mumkin. 
4. Priority Scheduling: Bu algoritm jarayonlarni ularga berilgan prioritetlar 
bo'yicha tartibga soladi. Har bir jarayonga bir prioritet belgilanadi, va yuqori 
prioritetga ega bo'lgan jarayonlar boshqa jarayonlardan oldin ishga tushiriladi. 
Priority Scheduling algoritmi jarayonlarni maqsadlarga qarab tashkil etishda yordam 
beradi, ammo qisqa ishga tushirish vaqti bo'lgan jarayonlar uchun boshqa 
jarayonlarni to'xtatish muammolariga olib kelishi mumkin. 

5. Multilevel Queue Scheduling: Bu algoritm jarayonlarni bir nechta darajadagi 
qatorlarga bo'lib tartibga soladi. Har bir qatorda o'zining belgilangan jarayon 
rejalashtirish algoritmi va prioriteti mavjud. Masalan, bir qator etkazib beruvchilar 
(real-time) uchun FIFO algoritmi va bir qator ariza ishlari uchun Priority Scheduling 
algoritmi ishlatilishi mumkin. 
6. Multilevel Feedback Queue Scheduling: Bu algoritm bir nechta darajadagi 
qatorlarni, ammo jarayonlar o'zgartik bo'lganda qatorlar orasida o'tkazishga imkon 
beradi. Jarayonlar bir qatordan boshlab bajariladi, agar ish tamom bo'lmagan bo'lsa, 
quyidagi qatorga o'tkaziladi. Bu algoritm jarayonlarga davom etuvchi rejalashtirish 
(rescheduling) imkonini beradi. 
Ushbu alOperatsion tizimlarning jarayonni rejalashtirish (scheduling) 
algoritmlari, jarayonlar va ulardan iborat vazifalarni effektiv bajarish uchun 
qo'llaniladigan qoidalar va strategiyalardir. Bu algoritmlar tizim resurslarini 
(protsesslar, vazifalar, yordamchi qurilmalar) optimal ravishda ishga tushirish, 
vazifalarni tashkil etish va vazifalar orasidagi tartibni belgilashda yordam beradi. 
Quyidagi turdagi ba'zi operatsion tizimlarning jarayonni rejalashtirish 
algoritmlari mashhur: 
1. FIFO (First In, First Out): Bu algoritm jarayonlarni kelgan tartibda bajarishni 
ta'minlaydi. Uning asosiy tamoyili, birinchi kelgan jarayonning birinchi ravishda 
bajarilishi, keyingi jarayonlarga imkon berishidir. FIFO algoritmi oddiy va osonlik 
bilan qo'llaniladi, lekin ishga tushirish vaqti katta jarayonlarda muammolar 
tug'dirishi mumkin. 
2. SJF (Shortest Job First): Bu algoritm jarayonlarni vazifalarning ishga 
tushirish vaqti bo'yicha tartibga soladi. Uning asosiy tamoyili, eng qisqa ishga 
tushirish vaqti bo'lgan jarayonlarni birinchi o'rinda bajarishdir. SJF algoritmi ishga 
tushirish vaqtlari qisqa jarayonlarda yuqori samarali bo'ladi, lekin katta jarayonlarda 
yo'qotish vaqti katta muammolar tug'dirishi mumkin. 
3. Round Robin: Bu algoritm jarayonlarni belgilangan vaqt kesimlarida ishga 
tushiradi. Har bir jarayon belgilangan vaqt kesimida ishga tushiriladi, keyingi 
jarayon esa o'tgan jarayonlar ro'yxatining oxiriga qo'yiladi. Round Robin algoritmi 

adil ishga tushirishni ta'minlaydi, ammo katta jarayonlarda qo'pol o'tkazish va o'tish 
vaqti muammolarini tug'dirishi mumkin. 
4. Priority Scheduling: Bu algoritm jarayonlarni ularga berilgan prioritetlar 
bo'yicha tartibga soladi. Har bir jarayonga bir prioritet belgilanadi, va yuqori 
prioritetga ega bo'lgan jarayonlar boshqa jarayonlardan oldin ishga tushiriladi. 
Priority Scheduling algoritmi jarayonlarni maqsadlarga qarab tashkil etishda yordam 
beradi, ammo qisqa ishga tushirish vaqti bo'lgan jarayonlar uchun boshqa 
jarayonlarni to'xtatish muammolariga olib kelishi mumkin. 
5. Multilevel Queue Scheduling: Bu algoritm jarayonlarni bir nechta darajadagi 
qatorlarga bo'lib tartibga soladi. Har bir qatorda o'zining belgilangan jarayon 
rejalashtirish algoritmi va prioriteti mavjud. Masalan, bir qator etkazib beruvchilar 
(real-time) uchun FIFO algoritmi va bir qator ariza ishlari uchun Priority Scheduling 
algoritmi ishlatilishi mumkin. 
6. Multilevel Feedback Queue Scheduling: Bu algoritm bir nechta darajadagi 
qatorlarni, ammo jarayonlar o'zgartik bo'lganda qatorlar orasida o'tkazishga imkon 
beradi. Jarayonlar bir qatordan boshlab bajariladi, agar ish tamom bo'lmagan bo'lsa, 
quyidagi qatorga o'tkaziladi. Bu algoritm jarayonlarga davom etuvchi rejalashtirish 
(rescheduling) imkonini beradi.