Mustaqil ish
Mavzu: Tarmoq standartlarini tartibga soluvchi qo‘mitalar.
Bajardi: 060-21-guruh talabasi
Sultonboyeva Mahliyo
Toshkent 2024
Mavzu : Tarmoq standartlarini tartibga soluvchi qo‘mitalar.
Reja :
1. Standartlashtirishning afzalliklari;
2. Kompyuter tarmoqlarida standartlashtirishning mafkuraviy asosi;
3. Tartibga soluvchi qo‘mitalar.
Sanoatning barcha tarmoqlari uchun amal qiladigan standartlashtirishning afzalliklari haqidagi universal tezis kompyuter tarmoqlarida alohida ahamiyatga ega. Tarmoqning mohiyati turli xil uskunalarni ulashdir, ya'ni moslik muammosi bu erda eng keskin muammolardan biridir. Uskunalar va protokollar uchun umume'tirof etilgan standartlar bo'yicha barcha ishlab chiqaruvchilarning kelishuvisiz, tarmoqlar "qurilishi"da muvaffaqiyatga erishib bo'lmasdi. Shu sababli, kompyuter sanoatining butun rivojlanishi pirovard natijada standartlarda o'z aksini topadi - har qanday yangi texnologiya uning mazmuni tegishli standartda mustahkamlangandagina "huquqiy" maqomga ega bo'ladi.
Kompyuter tarmoqlarida standartlashtirishning mafkuraviy asosi ochiq tizimlarning o'zaro birgalikda ishlashi (OSI) modelidir.
Ochiq tizim tushunchasi. Ochiq spetsifikatsiyalarga muvofiq qurilgan har qanday tizimni (kompyuter, kompyuter tarmog'i, OT, dasturiy ta'minot to'plami, boshqa apparat va dasturiy mahsulotlar) ochiq deb atash mumkin.
Eslatib o'tamiz, hisoblashda "spetsifikatsiya" atamasi apparat yoki dasturiy ta'minot komponentlarining rasmiylashtirilgan tavsifini, ularning ishlash usullarini, boshqa komponentlar bilan o'zaro ta'sirini, ish sharoitlarini va maxsus xususiyatlarini anglatadi. Har bir spetsifikatsiya standart emasligi aniq.
Ochiq spetsifikatsiyalar deganda, standartlarga mos keladigan va barcha manfaatdor tomonlar tomonidan keng muhokama qilinganidan so'ng kelishuvga erishilib e’lon qilingan natijalar tushuniladi.
Tizimlarni ishlab chiqishda ochiq spetsifikatsiyalardan foydalanish uchinchi tomonlarga ushbu tizimlar uchun turli xil apparat yoki dasturiy ta'minot kengaytmalari va modifikatsiyalarini, shuningdek, turli ishlab chiqaruvchilarning mahsulotlaridan dasturiy va apparat komplekslarini yaratishga imkon beradi.
Standartlar va spetsifikatsiyalarning ochiqligi nafaqat aloqa protokollari, balki tarmoqni qurish uchun chiqarilgan turli xil qurilmalar va dasturlar uchun ham muhimdir. Shuni ta'kidlash kerakki, bugungi kunda qabul qilingan standartlarning aksariyati ochiqdir. Aniq texnik xususiyatlari faqat ishlab chiqaruvchiga ma'lum bo'lgan yopiq tizimlar davri o'tdi. Hamma tushundiki, raqobatchilarning mahsulotlari bilan o'zaro ishlash qobiliyati kamaymaydi, aksincha, mahsulot qiymatini oshiradi, chunki bu uni turli ishlab chiqaruvchilarning mahsulotlaridan yig'ilgan ko'proq ishchi tarmoqlarda ishlatishga imkon beradi. Shu sababli, hatto ilgari yopiq tizimlarni chiqargan IBM va Microsoft kabi firmalar ham hozir ochiq standartlarni ishlab chiqishda faol ishtirok etmoqda va ularni o'z mahsulotlarida qo'llaydi.
Haqiqiy tizimlar uchun to'liq ochiqlik erishib bo'lmaydigan idealdir. Qoida tariqasida, hatto ochiq deb ataladigan tizimlarda ham tashqi interfeyslarni qo'llab-quvvatlaydigan ba’zi bir qismlar bu ta'rifga javob beradi. Masalan, Unix operatsion tizimlari oilasining ochiqligi, boshqalari qatori, yadro va ilovalar o'rtasida standartlashtirilgan dasturlash interfeysining mavjudligidadir, bu esa ilovalarni Unixning bir versiyasidan ikkinchi versiyasiga ko’chirishni osonlashtiradi.
OSI modeli ochiqlikning faqat bitta jihatiga, ya'ni kompyuter tarmog'iga ulangan qurilmalar o'rtasidagi o'zaro aloqa vositalarining ochiqligiga taalluqlidir. Bu erda ochiq tizim deganda, qabul qilingan va yuborilgan xabarlarning formati, mazmuni va ma'nosini aniqlaydigan standart qoidalarga muvofiq boshqa tarmoq qurilmalari bilan o'zaro aloqada bo'lishga tayyor bo'lgan tarmoq qurilmasi tushuniladi.
Agar ikkita tarmoq ochiqlik tamoyillariga muvofiq qurilgan bo'lsa, bu quyidagi afzalliklarni beradi:
bir xil standartga rioya qilgan holda turli ishlab chiqaruvchilarning apparat va dasturiy ta'minot tarmog'ini yaratish imkoniyati;
tarmoqning alohida komponentlarini boshqa yanada rivojlanganlari bilan “og'riqsiz” almashtirish, bu tarmoqni minimal xarajatlar bilan rivojlantirish imkonini beradi;
bir tarmoqni boshqasiga ulash qulayligi.
Standart manbalari. O’zbekiston Respublikasining O’RQ-213-sonli “Texnik jihatdan tartibga solish to’g’risida”gi qonuni "standart" tushunchasini quyidagicha belgilaydi:
Standart - bu "mahsulot xususiyatlarini, amalga oshirish qoidalarini va loyihalash jarayonlarining (shu jumladan tadqiqotlar), ishlab chiqarish, qurish, o'rnatish, ishga tushirish, foydalanish, saqlash, tashish, sotish va utilizatsiya qilish, ishlarni bajarish yoki xizmatlar ko'rsatish xususiyatlarini belgilaydigan hujjat. Standart shuningdek, tadqiqot (sinov) va o'lchovlar qoidalari va usullari, namunalar olish qoidalari, terminologiyaga qo'yiladigan talablar, belgilar, qadoqlash, markalash yoki yorliqlar va ularni qo'llash qoidalarini o'z ichiga olishi mumkin.
Standartga muvofiqlik jimlik bo'yicha ixtiyoriydir (agar majburiylik aniq ko'rsatilmagan bo'lsa). Biroq, ko'pchilik kompaniyalar, korxonalar, jismoniy shaxslar, tashkilotlar ixtiyoriy ravishda standartlarga rioya qilishni tanlashining sabablari juda ko'p. Axborot texnologiyalari, mahsulotlar va atamalarning o'zaro muvofiqligini ta'minlash vositasi sifatida standartlashtirish haqida allaqachon gapirgan edik. Standartlarga muvofiqlik, shuningdek, yanada yaxshiroq, raqobatbardosh texnologiyalar, tizimlar va xizmatlarni yaratishga imkon beradi, chunki standartlar ilg'or texnik fikrning jamlangan ifodasi bo'lib, ular tegishli nazariy bilimlarni va "eng yaxshi amaliyot" deb ataladigan narsalarni to'playdi.
O’zbekiston Respublikasining “Texnik jihatdan tartibga solish to’g’risida”gi qonunida aytilishicha, har qanday shaxs standartni ishlab chiquvchisi bo'lishi mumkin, ammo, qoida tariqasida, standartlar ishchi guruhlar (texnik qo'mitalar) tomonidan ishlab chiqiladi, ular tarkibiga hokimiyatr vakillari, ilmiy, tijorat va notijorat tashkilotlar, jamoat birlashmalari ixtiyoriy ravishda qo’shilishlari mumkin. Standartlashtirishning asosiy tamoyillaridan biri bu standartlarning mavjudligidan ko'proq manfaatdor bo'lgan odamlarga yo'naltirishdir. Shu sababli, ko'pincha standartlarni ishlab chiquvchilar standartlarni taklif qiladigan sohada ko'p va muvaffaqiyatli ishlaydigan kompaniyalar va tashkilotlar hisoblanadi.
Tashkilotlarning maqomiga ko'ra, quyidagi standartlar turlari ajratiladi:
alohida firma standartlari, masalan, IBM kompaniyasining SNA protokollari steki yoki Sun kompaniyasining Unix tizimlari uchun OPEN LOOK grafik interfeysi;
maxsus qo'mitalar va assotsiatsiyalar standartlari bir nechta kompaniyalar tomonidan yaratilgan, masalan, 100 ga yaqin kollektiv a'zolarga ega bo'lgan maxsus yaratilgan ATM Forum tomonidan ishlab chiqilgan ATM texnologiyalari standartlari yoki 100 Mbit Ethernet texnologiyasi uchun Fast Ethernet Alliance standartlari;
ko'plab ANSI standartlaridan biri bo'lgan FDDI standarti yoki AQSh Mudofaa vazirligi NCSC tomonidan ishlab chiqilgan operatsion tizim xavfsizligi standartlari kabi milliy standartlar;
Xalqaro Standartlashtirish Tashkiloti (ISO) aloqa protokoli modeli va stegi, X.25 paketli tarmoqlari, Frame Relay tarmoqlari, ISDN, modemlar va boshqalarni o'z ichiga olgan ko'plab Xalqaro Elektraloqa Ittifoqi (ITU) standartlari kabi xalqaro standartlar.
Mamlakatimizda standartlashtirishda Texnik jihatdan tartibga solish agentligi (O’zstandart) asosiy tashkiliy rolni o'ynaydi. O’zstandart standartlarni ishlab chiqish bo'yicha ishchi guruhlarni tuzadi va muvofiqlashtiradi, yangi standartlarni jamoatchilik muhokamasi va ekspertizasini tashkil qiladi, standartlar bo'yicha hujjatlarni tasdiqlaydi va nashr etadi, hisobni yuritadi va milliy standartlarni tarqatadi.
Doimiy ravishda rivojlanib boradigan ba'zi standartlar bir toifadan ikkinchisiga o'tishi mumkin. Xususan, keng miqyosda qabul qilingan tovar mahsulot standartlari de-fakto xalqaro standartlarga aylanadi, chunki turli mamlakatlardagi ishlab chiqaruvchilar o'z mahsulotlarining ushbu mashhur mahsulotlarga mos kelishini ta'minlash uchun brend standartlariga rioya qilishlari kerak. Masalan, IBM shaxsiy kompyuterining ajoyib muvaffaqiyati tufayli IBM PC arxitekturasining xususiy standarti amalda xalqaro standartga aylandi.
Bundan tashqari, keng tarqalganligi sababli, ba'zi firma standartlari de-yure milliy va xalqaro standartlar uchun asos bo'ladi. Masalan, dastlab Digital Equipment, Intel va Xerox kompaniyalari tomonidan ishlab chiqilgan Ethernet standarti bir muncha vaqt o'tgach va biroz o'zgartirilgan shaklda milliy IEEE 802.3 standarti sifatida qabul qilindi, keyin esa ISO tashkiloti uni xalqaro ISO 8802.3 standarti sifatida tasdiqladi.
Hozirgi kunda dunyo miqyosida 800 dan ortiq standartlashtirish tashkilotlari bo’lib, ular global tarmoqlarni loyihalash, qurish, yangi standartlarni ishlab chiqish, tadbiq etish, muammolarni o’rganish, echimlar, va tavsiya ishlab chiqish jarayonlarini muvofiqlashtiradi.
Umuman olganda standartlar, tavsiyanomalar, tartibga soluvchi yo’riqnomani ishlab chiqish doimiy yangilanib boradigan jarayon hisoblanadi. Misol uchun, yangi protokol, yangi avlod mobil texnologiyasi (3G, 4G, 5G) ishlab chiqilishi, ma’lumot uzatish tezligini oshirilishi, axborot xavfsizligini takomillashtirilishi, yangi WiFi texnologiyasini ishlab chiqilishi yoki telekommunikatsiyada lokal, shahar yoki global tarmoq uchun ishlab chiqilgan har qanday fizik yoki dasturiy maxsulot o’zining standartiga ega bo’ladi.
Shuningdek, standartlashtirish tashkilotlari yoki qo’mitalari xalqaro, hududiy va milliy ko’rinishlarda bo’ladi. Standartlashtirish tashkilotlotlari haqida qisqacha to’xtalib o’tamiz.
1. IEEE (Institute of Electrical and Electronics Engineers)
- Elektr energiya, elektronika va kompyuter dasturlash sohasida standartlar ishlab chiqishda yuqori darajada ishtirok etadi.
- Masalan, Wi-Fi (IEEE 802.11) standartlari kiritilgan, shuningdek Ethernet (IEEE 802.3) ham shu qatoriya ichida.
2. ISO (International Organization for Standardization)
- Dunyo miqyosida qo‘mitalar yaratish va tanlashda ishtirok etadi.
- Ayrim tarmoq protokollarining (masalan, OSI modeliga mos Xotira tarmoqlari protokollari) va boshqa sohalarning tartibga solishida o‘zini namoyon etadi.
3. TIA (Telecommunications Industry Association)
- Tarmoq va kommunikatsiya sohasida standartlarni yaratishda ishtirok etadi.
- Bu qo‘mita, amaliy kommunikatsiya vositalari, fiber-optik tarmoq tizimlari, ko‘p qatlamli tarmoq tizimlari, mobil aloqa tarmoqlari va boshqa yo‘nalishlarda standartlarni belgilashda o‘zini namoyon etadi.
4. ETSI (European Telecommunications Standards Institute)
- Avropa tarmoq va kommunikatsiya sohasidagi standartlarni yaratishda ishtirok etadi.
- Bu qo‘mita, mobil aloqa, sputnik aloqasi, internet protokollari, raqamli TV va boshqa kommunikatsiya sohalari bo‘yicha standartlarni yaratadigan.
5. ITU (International Telecommunication Union)
- Globally tarmoq, telekommunikatsiya va internet sohalari bo‘yicha standartlar ishlab chiqishda ishtirok etadi.
- Ma’lumki, bu qo‘mita, global tarmoq tarmoq ishlab chiqish standartlarini yaratadi.
Bu qo‘mitalar, tarmoq, kommunikatsiya va texnologiyalarning izchil ishlab chiqilishida standartlarni tartibga solishda katta ahamiyatga egadir. Ularning faoliyatining natijasida, tarmoq texnologiyalari o‘zaro moslashuv, ishchi o‘rinda integratsiya qilish va boshqa yo‘nalishlarda muvaffaqiyatli amalga oshirish mumkin bo‘ladi.
Foydalanilgan adabiyotlar :
Internet tarmoqlari :
https://azkurs.org/
http://www.kompy.info/
|
