Muhandislik grafikasi fani misolida




Download 394,25 Kb.
Pdf ko'rish
bet2/3
Sana11.06.2024
Hajmi394,25 Kb.
#262449
1   2   3
Bog'liq
To\'plam 15.03.2024 tayyori (2)-807-813

Ключевые слова:
цифровой учебник, передовые технологии, 
интеграция, педагогические парадигмы, цифровой разрыв, технологическая 
адаптация, интерактив, иммерсив. 
Abstract:
This article comprehensively examines the process of transition 
from traditional printed publications to digital textbooks. The main role of textbooks 
in educational systems is shown, important problems and prospects for the 
development and implementation of new generation textbooks are outlined. This 
includes ensuring broad access, creating inclusive learning environments and 
integrating cutting-edge technology. The paper argues for a comprehensive approach 
to the transition from print to digital formats, emphasizing the need for continuous 
research and adaptation to technological advances to improve educational outcomes 
and educational practice. 
Keywords
: digital textbook, advanced technologies, integration, pedagogical 
paradigms, digital divide, technological adaptation, interactive, immersive. 
Darsliklarning bosma materiallar sifatida paydo bo‘lishidan hozirgi raqamli 
mujassamlanishigacha bo‘lgan transformatsion sayohatini o‘rganing, bu 
manbalarning ta’lim tizimlarida o‘ynaydigan asosiy rolini ko‘rsating. Darsliklarning 
asosiy o‘quv qurollari sifatidagi muhim vazifasini turli sinflarda ta’lim asoslari


808 
tuzilishiga asos bo‘lishi mumkin. 
Ta’lim resurslarining rivojlanayotgan dunyosida an’anaviy bosma shaklda 
ham, zamonaviy raqamli versiyalarida ham darsliklar pedagogik vositalar sifatidagi 
samaradorligiga sezilarli ta’sir ko‘rsatadigan ko‘plab murakkab muammolarga duch 
kelmoqda. Bularning markazida keng foydalanishni ta’minlash zarur. Bu nafaqat 
darsliklarning jismoniy mavjudligini, balki ularning har xil ta’lim sharoitlariga mos 
kelishi va ijtimoiy mavqei yoki geografik joylashuvi tufayli hech bir o‘quvchining 
noqulay ahvolga tushib qolmasligini ta’minlashni ham talab qiladi. 
Bunda,inklyuziv ta’lim tajribasini yaratish majburiyati ham juda muhimdir. 
Bu talabalarning kelib chiqishi, qobiliyatlari va istiqbollari xilma-xilligini aks 
ettirish va hurmat qilish uchun darsliklarni maqsadli ravishda loyihalash va o‘quv 
dasturlariga kiritishni o‘z ichiga oladi. Bunday inklyuzivlik darsliklarning mazmuni, 
tili va taqdimotiga kiritilishi va shu orqali ta’lim amaliyotida tenglik, xilma-xillik va 
vakillik tamoyillarini mustahkamlashi kerak. Bu tabaqalashtirilgan ta’lim va ta’lim 
uchun universal dizayn (UDL), individual ta’lim farqlaridan qat’i nazar, barcha 
talabalar kirishi, tushunilishi va ishlatilishi mumkin bo‘lgan o‘quv materiallarini 
yaratishni qo‘llab-quvvatlovchi tushunchalarni chuqur tushunishni talab qiladi. 
Bundan tashqari, rivojlanayotgan texnologiyalarning darsliklarga uzluksiz 
integratsiyalashuvi o‘quv natijalarini sezilarli darajada yaxshilash imkoniyatiga ega 
bo‘lgan pedagogik innovatsiyalar chegarasini ifodalaydi. Bu nafaqat multimedia 
elementlari, interfaol modullar va moslashtirilgan o‘quv yo‘llarini joriy etish, balki 
bunday texnologik takomillashtirishni kognitiv ta’lim nazariyalari bilan 
uyg‘unlashtirishni ham anglatadi. Maqsad - texnologiya va pedagogika o‘rtasida 
simbiotik aloqani yaratish, bu faollikni kuchaytiradi, chuqurroq tushunishni 
osonlashtiradi va tanqidiy fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirishga yordam beradi. 
Biroq, bu ulkan rejaga hamroh bo‘lib, texnologiya to‘siq bo‘lmay, balki ta’lim olish 
yo‘lida ko‘prik vazifasini o‘tashini ta’minlash zarur, bu esa o‘qituvchilarning 
texnologik jihatdan takomillashtirilgan darsliklarni samarali tatbiq etishda doimiy 
malakasini oshirishni talab qiladi. 
Ushbu murakkabliklarni hal qilish ko‘plab manfaatdor tomonlarning, 
jumladan o‘qituvchilar, o‘quv dasturlarini ishlab chiquvchilar, siyosatchilar va 
texnologiya provayderlarining birgalikdagi sa’y-harakatlarini talab qiladi. Bu 
mavjudlik, inklyuzivlik va texnologiya integratsiyasini periferik muammolar 
sifatida emas, balki ta’lim resurslarini rivojlantirish jarayonining markaziy 
komponentlari sifatida qadrlaydigan pedagogik paradigmani talab qiladi. Ushbu 
yaxlit yondashuv orqali darsliklar oddiy bilimlar ombori sifatidagi an’anaviy 
rollaridan oshib, o‘rganishni katalizlaydigan, qiziqishni uyg‘otadigan va talabalarni 
XXI asr bilim landshaftining murakkabliklarida harakat qilish uchun zarur bo‘lgan 
ko‘nikmalar bilan qurollantiradigan dinamik platformaga aylanishi mumkin. 
Ta’lim resurslari sohasida an’anaviy bosma materiallardan raqamli 
darsliklarga samarali o‘tish uchun ilmiy izlanishlarni talab qiluvchi bir qator 
pedagogik muammolar va imkoniyatlarni ochib beradi. Ushbu nutq analog va 
raqamli darslik formatlariga xos bo‘lgan ko‘p qirrali muammolarni tahlil qilishga 
qaratilgan bo‘lib, asosiy e’tiborni uchta asosiy yo‘nalishga qaratadi: universal 
foydalanishni ta’minlash, inklyuziv ta’lim muhitini yaratish va ilg‘or 


809 
texnologiyalarni ushbu muhim ta’lim vositalariga muammosiz integratsiya qilish. 
Ushbu tahliliy tadqiqotning umumiy maqsadi ikki xil: yangi avlod darsliklarini 
yaratish va ulardan foydalanish bo‘yicha ilg‘or tajribalarni aniqlash va ularning 
ta’lim landshaftida rivojlanish traektoriyasini bashorat qilish. 
Umumjahon foydalanish muammosini hal qilish darsliklarning jismoniy 
mavjudligidan tashqari tadqiqotni ham talab qiladi. Buning uchun ijtimoiy-iqtisodiy 
to‘siqlar, raqamli tafovutlar, darsliklar moliyaviy jihatdan qulay va turli ta’lim 
muhitiga pedagogik jihatdan mos bo‘lishi zarurligini chuqur tahlil qilish talab 
etiladi. Bu jihat o‘quv materialini ishlab chiqish jarayonida tenglik va ulardan 
foydalanish tamoyillarini qo‘llashni, ijtimoiy-iqtisodiy yoki geografik 
cheklovlardan qat’i nazar, har bir talabaning sifatli ta’lim resurslaridan teng 
foydalanishini ta’minlashni taqozo etadi. 
Darsliklar orqali inklyuziv ta’lim muhitini yaratish maqsadiga erishish ushbu 
materiallar ta’lim tengligini qanday o‘zida mujassamlashtira olishi va 
rag‘batlantirishi haqida har tomonlama tushunishni talab qiladi. Bu o‘quvchilarning 
o‘ziga xosligi va tajribalarining xilma-xilligini aks ettirish va hurmat qilishga 
qaratilgan inklyuziv pedagogika ob’ektivi orqali darsliklarning mazmuni, tili va 
ta’limiy tasvirlarini tahlil qilishni o‘z ichiga oladi. Differentsial ta’lim va ta’lim 
uchun universal dizayn (UDL) kabi tizimlardan foydalangan holda, ushbu segment 
tabiatan moslashuvchan bo‘lgan, o‘rganish uslublari, ehtiyojlari va afzalliklarining 
keng doirasini o‘z ichiga olgan darsliklarni yaratish uchun innovatsion 
strategiyalarni ta’kidlashga intiladi va shu bilan turli xillikka hurmatli ta’lim 
amaliyotini targ‘ib qiladi. 
Nihoyat, pedagogik innovatsiyalar uchun katalizator sifatida rivojlanayotgan 
texnologiyalarning darsliklarga uzluksiz integratsiyalashuvi o‘rganiladi. Ushbu 
bo‘lim texnologik yutuqlar va ta’lim nazariyalari o‘rtasidagi sinergiyani o‘rganadi, 
multimedia, interfaol va adaptiv ta’lim texnologiyalari ishtirok etish, tushunish va 
tanqidiy fikrlashni yaxshilash uchun kognitiv va konstruktiv ta’lim nazariyalari bilan 
qanday mos kelishi mumkinligini baholaydi. Muhokama darsliklardagi texnologik 
takomillashtirishlardan o‘rganishga to‘sqinlik qilishdan ko‘ra ko‘maklashish 
maqsadida qo‘llanilishini ta’minlash zarurligini ta’kidlab, texnologiyaga boy ta’lim 
resurslarini joriy etishda pedagoglarning doimiy malakasini oshirish zarurligini 
ta’kidlaydi. 
Ushbu masalalarni batafsil o‘rganish orqali ushbu maqola yangi avlod 
darsliklarini ishlab chiqish va ulardan foydalanishning istiqbolli ko‘rinishini taqdim 
etishga intiladi. U ilg‘or tajribalar bo‘yicha dalillarga asoslangan tavsiyalarni taqdim 
etish va darslik evolyutsiyasining kelajakdagi konturlarini oldindan ko‘rish orqali 
pedagogik nutqqa hissa qo‘shishga intiladi, shu bilan o‘qituvchilar, siyosatchilar va 
o‘quv dasturlarini ishlab chiquvchilarni zamonaviy ta’lim resurslarini 
rivojlantirishning murakkabliklarida harakat qilish uchun ma’lumotlar bilan 
jihozlaydi. 
Darslik dizaynining tarixi va evolyutsiyasi va uning ta’lim muassasalarida 
qo‘llanilishi kengroq ijtimoiy-madaniy o‘zgarishlar, texnologik yutuqlar va 
pedagogik tendentsiyalarni aks ettiruvchi hikoyadir. Ushbu adabiyot sharhi 
an’anaviy bosma darsliklardan zamonaviy raqamli formatlargacha bo‘lgan yo‘lni 


810 
kuzatib, ta’lim nazariyalarining darsliklarni ishlab chiqishga ta’sirini yoritib, sohaga 
qo‘shilgan asosiy hissalarni umumlashtiradi. 
Matbaa va darsliklarning ilk shakllarining paydo bo‘lishi XV asrda matbaa 
ixtirosi darsliklarni ishlab chiqarish va tarqatishda inqilobiy sakrashni ko‘rsatdi, 
ta’limga sezilarli ta’sir ko‘rsatdi, bilimlarni yanada qulayroq qildi va butun dunyo 
bo‘ylab o‘quv materiallarini standartlashtirdi. Dastlabki darsliklar, birinchi navbatda 
, o‘z davrining ta’lim paradigmalarini aks ettiruvchi , yodlash va didaktik 
o‘rganishga urg‘u berib, nufuzli bilim manbalari sifatida ishlab chiqilgan. 
Progressiv ta’lim va pedagogik o‘zgarishlarga XX-asr boshlarida Jon Dyui 
kabi arboblar boshchiligidagi Progressiv taʼlim harakati darsliklarning anʼanaviy 
didaktik roliga qarshi chiqdi, faol oʻrganish va tanqidiy fikrlashni taʼkidlaydigan 
koʻproq oʻquvchiga yoʻnaltirilgan yondashuvni yoqlab chiqdi. Ushbu harakat 
darsliklarning dizayniga o‘quvchilarni mazmunni chuqurroq o‘rganishga jalb 
qilishga qaratilgan muhokama savollari va topshiriqlari kabi ko‘proq interfaol 
elementlarni o‘z ichiga olgan holda ta’sir ko‘rsatdi. 
Urushdan keyingi innovatsiyalar va inklyuziyaga esa ikkinchi Jahon 
Urushidan beri darsliklar vizual va o‘quv dizaynida sezilarli o‘zgarishlarga duch 
keldi. Ranglar, grafikalar va turli xil hikoya ovozlari kabi elementlarni birlashtirib, 
turli xil ta’lim uslublarini qondirish va kengroq nuqtai nazarni aks ettirish uchun [1]. 
Bu davr, shuningdek, ta’limdagi xilma-xillikni tan olishga qaratilgan jamiyatdagi 
o‘zgarishlarga mos ravishda multikulturalizm va inklyuziyaga bag‘ishlangan 
darsliklar paydo bo‘ldi. 
Raqamli asrga o‘tish multimedia integratsiyasi va interaktiv imkoniyatlar 
orqali dinamik tarkibni taklif qiluvchi elektron darsliklar va onlayn o‘quv 
platformalarini joriy qildi. Ushbu evolyutsiya ishtirok etishning yangi shakllarini, 
moslashuvchan o‘rganishni va an’anaviy darslikdan tashqari boy resurslarga kirishni 
osonlashtirdi. Biroq, bu siljish, shuningdek, raqamli bo‘linish va ekranda va 
qog‘ozda o‘qish o‘rtasidagi kognitiv farqlar haqida munozaralarni keltirib chiqardi 
[2]. 
Ta’lim nazariyalari darslik dizayniga chuqur ta’sir ko‘rsatdi, konstruktivistik 
yondashuvlar izlanish va bilimlarni qurishni qo‘llab-quvvatlaydigan darsliklarni 
targ‘ib qiladi va kognitiv yuk nazariyasi tushunish va xotiraga yordam berish uchun 
dizayn qarorlariga ta’sir ko‘rsatdi. 
So‘nggi tendentsiyalar va kelajak yo‘nalishlariga nazar tashlasak zamonaviy 
adabiyotlar ta’lim mazmunini talabalarning individual ehtiyojlariga moslashtirish 
uchun sun’iy intellekt va ma’lumotlar tahlili kabi texnologiyalardan foydalangan 
holda darslik dizaynini moslashtirish va shaxsiylashtirish tendentsiyasiga ishora 
qiladi. Ochiq ta’lim resurslarining (OER) o‘sishi ham muhim rivojlanish bo‘lib, 
bepul va mavjud o‘quv materiallarini taklif qiladi va an’anaviy darslik modellarini 
qiyinlashtiradi. 
Darslik dizayni va ta’lim muassasalarida foydalanish tarixi va evolyutsiyasi 
texnologik innovatsiyalar, ta’lim nazariyasi va ijtimoiy-madaniy tendentsiyalar 
o‘rtasidagi dinamik o‘zaro ta’sirni ochib beradi. Oldinga borar ekanmiz, texnologik 
yutuqlarni pedagogik samaradorlik bilan muvozanatlash, bosma yoki raqamli 
shaklda bo‘lgan darsliklar ta’lim jarayonida qimmatli manba sifatida xizmat qilishda


811 
davom etishini ta’minlash muammosi qolmoqda. 
O‘quv materiallari manzarasi tez o‘zgarmoqda, raqamli va interaktiv 
darsliklar bu o‘zgarishlarning boshida turibdi. Ushbu texnologiyalar o‘rganish 
tajribasini yanada qiziqarli, shaxsiylashtirilgan va immersiv qilish orqali boyitishga 
va’da beradi. Ushbu adabiyot sharhi raqamli va interfaol darsliklardagi mavjud 
tendentsiyalarni, jumladan, kengaytirilgan haqiqat (AR) va virtual haqiqat (VR) 
ilovalarining integratsiyasini o‘rganib, ularning ta’lim amaliyotini inqilob qilish 
potentsialini ta’kidlaydi. 
Raqamli darsliklar tobora keng tarqalgan bo‘lib, an’anaviy bosma matnlardan 
ustun bo‘lgan funksionallikni taklif qiladi. Bularga tashqi manbalarga 
giperhavolalar, tushunishni kuchaytirish uchun o‘rnatilgan multimedia va tezkor 
fikr-mulohazalarni taqdim etuvchi interaktiv baholashlar kiradi. Raqamli 
darsliklarning moslashuvchanligi o‘quvchilarning eng dolzarb ma’lumotlarga 
kirishini ta’minlab, tarkibni yangilashni osonlashtiradi. Bundan tashqari, raqamli 
platformalar o‘qituvchilarga o‘quvchilarning turli ehtiyojlarini qondirish uchun 
tarkibni sozlash imkonini berish orqali tabaqalashtirilgan o‘rganishni osonlashtiradi. 
Darsliklardagi kengaytirilgan haqiqat (AR) AR-mos keluvchi qurilmalar 
orqali kirish mumkin bo‘lgan jismoniy matn ustiga raqamli ma’lumotlar, jumladan, 
tasvirlar, videolar va 3D modellar qatlamini taqdim etadi. Jismoniy va raqamli 
tarkibning bu kombinatsiyasi o‘quvchilarga bilimlarni kontekstlashtiruvchi 
interfaol, multimodal tajribalar bilan ta’minlash orqali ishtirokni yaxshilaydi va 
tushunishga yordam beradi. Darsliklardagi AR ilovalari mavhum tushunchalarni 
aniq va tushunarli qilish orqali motivatsiyani oshiradi va o‘quv natijalarini 
yaxshilaydi. 
Virtual haqiqat (VR) talabalarni to‘liq raqamli muhitga cho‘mdirish orqali 
interaktivlikni ta’minlashda yanada oldinga boradi. Darsliklardagi VR ilovalari 
talabalarni tarixiy joylarga, uzoq sayyoralarga yoki mikroskopik olamlarga olib 
borishi mumkin, bu esa imkonsiz bo‘lgan o‘rganish tajribasini taklif qiladi. Ushbu 
immersiv texnologiya faol o‘rganishni qo‘llab-quvvatlaydi va murakkab mavzularni 
tushunish va saqlashni sezilarli darajada yaxshilaydi. Biroq, ta’lim muassasalarida 
VRni qabul qilish yuqori xarajatlar va maxsus jihozlarga bo‘lgan ehtiyoj kabi 
to‘siqlarni bartaraf etishga bog‘liq. 
Raqamli va interaktiv darsliklarning istiqbolli imkoniyatlariga qaramay, ularni 
amaliyotga tatbiq etish muammolardan holi emas. Raqamli tenglik va kirish 
muammolari muhimligicha qolmoqda, qurilma mavjudligi va internetga kirishdagi 
farqlar talabalarning ushbu resurslardan foydalanish qobiliyatiga ta’sir qiladi. 
Bundan tashqari, ta’limda AR va VR ilovalarining samaradorligi o‘ylangan 
pedagogik integratsiyaga bog‘liq bo‘lib, bu texnologiyalar an’anaviy o‘qitish 
usullarini almashtirish emas, balki to‘ldirishni ta’minlaydi. 
Raqamli va interaktiv darsliklarning joriy tendentsiyalari, ayniqsa AR va VR 
ilovalarining integratsiyasi orqali ta’limni yaxshilash uchun ajoyib istiqbollarni 
taqdim etadi. Ushbu texnologiyalar o‘quvchilarni o‘ziga jalb qiladigan va chuqurroq 
tushunishga yordam beradigan immersiv, shaxsiylashtirilgan ta’lim tajribasini 
taqdim etishi mumkin. Biroq ularning o‘quv dasturlariga muvaffaqiyatli 
integratsiyalashuvi texnologik va pedagogik muammolarni hal qilishni, ushbu 


812 
dinamik sohada doimiy izlanishlar va ishlanmalar zarurligini ko‘rsatishni talab 
qiladi. 
Darsliklarning isbotlangan usullariga sho‘ng‘igan ko‘plab ilmiy adabiyotlar 
va keng qamrovli tadqiqotlarni ko‘rib chiqish, ularning qo‘llanilishi va ta’lim 
yutuqlariga keyingi ta’sirini tahlil qilishga Muhandislik grafikasi fanidan o‘quv 
qo‘llanma bo‘lib , barcha ixtisosliklarning bakalavriat bosqichi talabalari uchun 
mo‘ljallangan. U bo‘lajak muhandislarni chizmalarni tayyorlash, o‘qish va chop 
etish ko‘nikmalari bilan qurollantirish maqsadida texnik chizmachilikning nazariy 
va amaliy asoslarini, jumladan proyeksiya va texnik eskizni qamrab oladi. Tarkib 
mualliflarning katta uslubiy tajribasi bilan boyitilgan an’anaviy geometrik 
chizmachilik va muhandislik grafikasi dasturlariga asoslangan. Bu yangi avlod 
darsliklari tendentsiyalariga mos keladi, amaliy qo‘llashga urg‘u beradi va 
fundamental bilimlarni ko‘nikmalarni rivojlantirish bilan integratsiya qiladi, garchi 
unda tobora dolzarb bo‘lib borayotgan raqamli yoki interaktiv elementlardan, 
masalan, kengaytirilgan yoki virtual haqiqatdan foydalanish haqida aniq aytilmagan. 
o‘quv materiallari[3]. 
Bu hujjatlashtirilgan strategiyalarni sinchkovlik bilan tahlil qilishni va 
ularning ta’limni rag‘batlantirishdagi samaradorligini, shuningdek, ushbu 
yondashuvlar o‘quvchilar faoliyatini va fanlar bo‘yicha tushunishni yaxshilashda 
“Kompyuter grafikasi” darsligi talabalarga zamonaviy kompyuter muharrirlari va 
dasturiy paketlar, xususan SolidWorks haqida har tomonlama tushuncha berishga 
qaratilgan texnik ta’lim o‘quv dasturiga SAPR tizimlarini chuqur integratsiyalashga 
qaratilgan. Kimyoviy va oziq-ovqat jarayonlarini loyihalash va avtomatlashtirilgan 
uskunalarning kompyuter modellarini yaratishning nazariy asoslari va amaliy 
ko‘nikmalariga urg‘u beradi. Ushbu yondashuv ilg‘or tajriba va yangi avlod 
darsliklarining kelajakdagi ishlanmalarini aks ettiradi, qat’iy o‘quv mazmunini 
amaliy ilovalar bilan uyg‘unlashtiradi, talabalarni kelajak kasbining texnologik 
talablariga tayyorlaydi[4]. 
Chizma geometriya va muhandislik grafikasining nazariy va amaliy 
asoslariga yo‘naltirilgan “Kasb-hunar ta’limi muassasalari uchun chizma 
geometriya va muhandislik grafikasi” nomli o‘quv qo‘llanma .U talabalarni 
muhandislik jarayonlarida mashina mexanizmlari va ularning tarkibiy qismlarini 
loyihalash bo‘yicha bilim va ko‘nikmalar bilan to‘liq qurollantirishga qaratilgan. 
Mazkur o‘quv qo‘llanma nazariy bilimlarni amaliy qo‘llash bilan uzviy bog‘lash, 
mustaqil bilim olishga rag‘batlantirish va zamonaviy ta’lim metodikalaridan 
foydalanish orqali yangi avlod darsliklarining yangi yo‘nalishlarini o‘zida mujassam 
etgan. Biroq, matnda so‘nggi o‘quv materiallarini rivojlantirish istiqbollarining 
asosiy jihatlari bo‘lgan raqamli texnologiyalar yoki interaktiv elementlardan 
foydalanish to‘g‘risida aniq aytilmagan[5]. 
Muallif sifatida men yangi avlod darsliklarini ishlab chiqish va joriy etishdagi 
muammolarni, raqamli texnologiyalar integratsiyasini asosiy masala sifatida 
ta’kidlagan bo‘lardim. Bunga infratuzilmaga katta sarmoya kiritish, 
o‘qituvchilarning ushbu texnologiyalardan samarali foydalanishi uchun malaka 
oshirish, qiziqarli va pedagogik jihatdan asosli kontent yaratish zarur. Bundan 
tashqari, mavjudlik va tenglikni ta’minlash katta qiyinchilik tug‘diradi, chunki 


813 
talabalar raqamli darsliklar uchun zarur bo‘lgan texnologiyadan teng foydalanishlari 
kerak. Bundan tashqari, texnologik o‘zgarishlarning jadal sur’ati tarkib va usullarni 
doimiy ravishda yangilashni talab qiladi, bu resurslarni ishlab chiqish va saqlashni 
qiyinlashtiradi. Va nihoyat, innovatsion raqamli xususiyatlarni kognitiv yuk bilan 
muvozanatlash muammosi bor, bu o‘rganishga to‘sqinlik qilmasdan, texnologiyani 
yaxshilashni ta’minlaydi. 

Download 394,25 Kb.
1   2   3




Download 394,25 Kb.
Pdf ko'rish