II-BOB O‘ZBEKISTONDA SOLIQ SIYOSATINING XUSUSIYATLARI

Respublikamizda asosan soliqlar budjet tizimi daromadlarini shakllantiradi. Davlat budjeti tizimi mamlakatning ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy va ma’naviy hayotini moliyaviy mablag’ bilan ta’minlaydi va bu O’zbekiston Respublikasining budjet tizimida umumrespublika budjeti yetakchi bo’g’inidir. U umumdavlat resurslarining bir qismi bevosita davlat hokimiyatining ijro etuvchi va farmoyish beruvchi oliy organi - O’zbekiston Respublikasi hukumatida markazlashuvini ta’minlaydi. Markazlashgan resurslar umumdavlat ahamiyatiga molik bo’lgan, umuman olganda jamiyat manfaatlarini ifodalaydigan tadbirlarni (xalq xo’jaligi ahamiyatidagi qurilishlarni, eng muhim ijtimoiy tadbirlarni, mudofaa, boshqaruv, davlatning tashqi iqtisodiy aloqalari, davlatning moddiy va moliyaviy zaxiralarini) mablag’ bilan ta’minlashga ishlatiladi. Umumrespublika budjeti orqali milliy daromadni Qoraqalpog’iston Respublikasi, viloyatlar, Toshkent shahriga taqsimlash va qayta taqsimlash jarayoni izga solib turiladi. Davlat umumrespublika budjetidan davlat budjetining bu bo’g’ini ijrosi yuzasidan respublikadagi hamma ishlarni muvofiqlashtirish uchun foydalanadi.

1. 
   yuridik shaxslardan olinadigan foyda solig’i;
   
2. 
   jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig’i;
   
3. 
   qo’shilgan qiymat solig’i;
   
4. 
   aksiz solig’i;
   
5. 
   yer qa’ridan foydalanuvchilar uchun soliqlar va maxsus to’lovlar; 6) suv resurslaridan foydalanganlik uchun soliq.
   

7. 
   ijtimoiy jamg’armalarga majburiy to’lovlar: yagona ijtimoiy to’lov;
   

7. 
   Respublika yo’l jamg’armasiga majburiy to’lovlar:
   

• 
  Respublika yo’l jamg’armasiga majburiy ajratmalar;
  
• 
  Respublika yo’l jamg’armasiga yig’imlar.
  

9. 
   budjetdan tashqari Umumta’lim maktablari, kasb-hunar kollejlari, akademik litseylar va tibbiyot muassasalarini rekonstruktsiya qilish, mukammal ta’mirlash va jihozlash jamg’armasiga majburiy ajratmalar;
   
10. 
    davlat boji. Davlat boji yuridik ahamiyatga molik harakatlarni amalga oshirganlik va bunday harakatlar uchun vakolatli muassasalar, shuningdek mansabdor shaxslar tomonidan hujjatlar berganlik uchun olinadigan majburiy to’lovdir. Bunday vakolatli muassasalarga misol qilib sud va natorial idoralari, O’zbekiston Respublikasi diplomatik vakolatxonasi va uning konsullik muassasalarini keltirish mumkin. Davlat bojining stavkalari O’zbekiston
    

9. 
   bojxona to’lovlari. Bojxona organlari bojxona ishini amalga oshirishda belgilangan tartibda bojxona to’lovlarini undiradi. Bojxona to’lovlarining quyidagi turlari mavjud:
   

• 
  bojxona boji;
  
• 
  import qilinayotgan tovarlar uchun undiriladigan qo’shilgan qiymat solig’i;
  
• 
  import qilinayotgan tovarlar uchun undiriladigan aksiz solig’i;  bojxona yig’imlari.
  

12. 
    yagona soliq to’lovi;
    

12. 
    tadbirkorlik faoliyatining ayrim turlari bo’yicha qat’iy belgilangan soliq.
    

2018. 
      yilda soliq turlari bo’yicha byudjetga tushumlar hajmi 54,2 trln. so’mni tashkil etgan bo’lsa, 2019 yilga kelib bu ko’rsatkich 83,3 trln. so’mni tashkil etdi va 154 foizga oshdi.
      
2019. 
      yilda bevosita soliqlar hajmi 22,7 trln. so’mni, bilvosita tarmoqlar 33,2 trln. so’mni, resurs soliqlari va mol-mulk solig’i 19,7 trln. so’mni, davlat boji va jarimalar 1,9 trln. so’mni, boshqa soliqlar va yig’imlar 5,8 trln. so’mni tashkil qilgan (2-jadval).
      

5-rasm. 2019 yil byudjet tushumlarining ulushi (foizda)²⁰

Hududlar bo’yicha 2018-2019 yillar davomida byudjetga tushgan tushumlar to’g’risida ma’lumot (mlrd. so’m)²¹