|
Vaxt norması, məmulatın texnoloji maya dəyəri
|
| bet | 27/33 | | Sana | 27.12.2023 | | Hajmi | 1,26 Mb. | | #128586 |
Bog'liq C fakepathMühazir Vaxt norması, məmulatın texnoloji maya dəyəri
Texnoloji əməliyyatların yerinə yetirilməsinin mürəkkəbliyi və maya dəyəri texnoloji prosesin səmərəliliyinin meyarıdır. Əmək tutumu texnoloji standartlar əsasında müəyyən edilir. Vaxt norması müəyyən təşkilati və texnoloji şəraitdə bir əməliyyatın yerinə yetirilməsi üçün tələb olunan vaxtdır, müəyyən bir istehsal üçün ən səmərəlidir. Texniki cəhətdən əsaslandırılmış vaxt norması müəyyən bir istehsal üçün ən səmərəli olan müəyyən təşkilatı və texniki şəraitdə əməliyyatın yerinə yetirilməsi üçün tələb olunan vaxtdır. İstehsalın texniki norması - vaxt vahidi üçün istehsal olunan məmulatın sayını göstərən vaxt normasının qarşılığıdır. Standartları təyin etmək üçün üç üsul var:
müşahidə yolu ilə iş vaxtının dəyərinin öyrənilməsi
əsasında;
standartlara görə (əməliyyatın ayrı-ayrı elementləri
üçün);
standart normalar üzrə müqayisə və hesablama.
1 və 2 – ci üsullar seriyalı və kütləvi istehsalda, 3 –cü üsul
isə kiçik ölçülü və fərdi istehsalda istifadə olunur.
Ədədi vaxt- təd - bir hissənin və ya montaj qurğusunun emalı üzrə əməliyyatların yerinə yetirilməsi üçün vaxt norması.
təd = təs+ tk+ ttex.q+ ttəş.q+ tf, (6.1)
burada təs- əsas (texnoloji) vaxtdır, dəq.; tk - köməkçi vaxt, dəq.; ttex.q – texniki qulluq vaxtı, dəq.; ttəş.q - iş yerinin təşkilati qulluq vaxtı, dəq.; tf –iş zamanı fasilə vaxtıdır, dəq..
təs- yığım zamanı hissələrin və ya birləşmələrin, birbaşa ölçüsünün, formasının və s. dəyişdirilməsinə sərf olunan vaxtdır.
, (6.2)
burada alətin emal edilən obyektə nəzərən, yaxud əksinə emal edilən obyektin alətə nəzərən işçi verişlə tələb edilən yerdəyişmə uzunluğu, mm;
i-emal üçün tələb edilən gedişlərin sayıdır;
-alətin, yaxud emal edilən pəstahın bir dəqiqədəki verişi, mm/dəq.; n- emal edilən hissənin, yaxud alətin fırlanma tezliyi, dövr/dəq.;
s- alətin yaxud emal edilən pəstahın şpindelinin bir dövründə verişi, mm/dövr.
Şəkil 6.3. Pəstahın hesabı uzunluğunu təyin etmək üçün sxem
Məsələn: fəhlənin iştirakı olmadan avadanlığın köməyi ilə yerinə yetirilərsə maşın vaxtı, avadanlığın köməyi və fəhlənin iştirakı ilə yerinə yetirilərsə maşın - əl vaxtı adlanır.
əllə ilə yerinə yetirilmə (şək. 6.3).
l′yer = l + lk + lg, (6.3)
burada l- emal uzunluğu, mm; lk- kəsmə yolu,mm; lg-alətin giriş və çıxış uzunluğu, mm.
avtomatik (maşın)yerinə yetirmə (şək. 6.4).
lyer = l′yer + lkb,
burada lkb- alətin yolu, kəsmə başlanğıcında təsirin qarşısını almaq üçün.
lk, lg, lkb –qiymətləri – sorğu məlumatlarına (lg və lkb ≈ 1 mm) uyğun olaraq müəyyən edilir. lk həndəsi asılılıqdan müəyyən edilir.
Məsələn:
uzununa bölmə ilə
lk = t ⋅ctg ;
yuvanı frezlərkən
,
burada t – kəsmə dərinliyi; d – yuvanın diametri.
tk – köməkçi vaxtı əsas işin yerinə yetirilməsi ilə müşayiət olunan hərəkətə sərf olunur (pəstahın və ya yığılan yığım düyümlərini bərkitmək, çıxarmaq, dəzgahı işə salmaq və dayandırmaq, emal rejimlərini dəyişdirmək və s.); tk < 5% təs -ə qədər.
Əsas və köməkçi vaxtın cəminə - əməliyyat (operativ) vaxtı adlanır:
top= təs+ tk, (6.4)
burada ttex.q – texniki qulluq vaxtı müəyyən bir işi yerinə yetirərkən kütləşmiş alətin dəyişdirilməsinə, dəzgahın cari sazlanmasına və alətin tənzimlənməsinə və iş yerinə qulluq ilə bağlı digər hərəkətlərə sərf olunan texniki xidmət vaxtı;, ttəş.q - iş yerinin təşkilati qulluq vaxtı: növbə zamanı iş yerinin saxlanması xərcləri (yağlama və təmizləmə mexanizmləri, alətlərin düzülməsi və təmizlənməsi, iş yerinin təmizlənməsi); ttex.q və ttəş.q – normativlərə uyğun olaraq müəyyən edilir ≈ (4…8%)top; tf - iş zamanı fasilə vaxtıdır (istirahət, şəxsi ehtiyaclar üçün), tf ≈ 2,5 % top. Seriyalı istehsalatda hər partiya hissələrini (məmulatı) emal etmək üçün (seriya istehsal), əlavə hazırlıq və tamamlama vaxtı ttam - da nəzərə alınır.
Şəkil 6.4. Frezləmə zamanı emal uzunluğunun təyini sxemi
Buraya daxildir: tapşırığın qəbulu, işlə tanış olmaq, avadanlıqların quraşdırılması, işin təhvil verilməsi, xüsusi tərtibatların quraşdırılması və sökülməsi (onların tənzimlənməsi). Fərdi istehsalda ədədi vaxtı hesablanarkən ttam nəzərə alınır, kütləvi istehsalda isə ümumiyyətlə nəzərə alınmır. Bir hissənin emalına sərf olunan ədədi vaxtilə onun payına düşən hazırlıq-tamamlama vaxtının cəminə ədəd-kalkulyasiya vaxtı deyilir:
təd.k =thtam /n + təd, (6.5)
burada n- partiyada olan pəstahların sayıdır, ədəd.
Vaxt normaları əsasında əməliyyatların qiymətləri, avadanlıqların miqdarı müəyyən edilir, istehsal prosesinin planlaşdırılması həyata keçirilir.
Emal əməliyyatının texnoloji əsas mayadəyəri məmulatın emalı üçün ən qənaətcil texnoloji prosesin qurulması üçün əsas meyardır,
, (6.6)
burada - əməliyyat üçün ədədin hesablanması və ya ədəd-kalkulyasiya vaxtı (dəq.); Kn - normalara uyğunluq əmsalı (adətən Kn = 1,3); -saatlıq azaldılmış xərclər (manat/saat).
Сax = Сx + Сsx + Ен (Kd+ Kb), (6.7)
burada Cx- hesablamalarla əsas və əlavə xərclər, manat / saat; Сsx- iş yerinin istismarı üçün saatlıq xərclər, manat / saat; Еn – iqtisadi səmərəliliyin normativ əmsalı (maşınqayırmada En = 0,15); Kd, Kb - müvafiq olaraq dəzgah və binada xüsusi saatlıq kapital qoyuluşları, manat/saat.
Məmulatın hazırlanmasının ümumi mayadəyərinə həmçinin aşağıdakılar daxildir: pəstahın materialının mayadəyəri, onun mexaniki emalı üçün hazırlanmasına çəkilən xərclər, əlavə xərclər və s.
|
| |
