Məsələnin həlli: Mərkəz işə düşəndə ilkin olaraq mərkəzdə işləyən və istifadəçilərə xidmət göstərən operatorların aylıq əmək haqqı C1=200 manat inzibati işçilərin orta aylıq əmək haqqı isə C2=400 manat nəzərdə tutulur. Baxılan nümunə işçilərin cari sayı cəmi m=10 nəfər qəbul edilir. Məlumdur ki, Azərbaycan Respublikası ərazisində, Nazirlər Sovetinin qərarına görə, əmək haqqından ayrılan xərclərin ümumi qiymətinin pay bölgüsü 19% (sosial sığorta ayırmaları 14%, əlillər fondu 3%, Həmkarlar təşkilatı üçün isə 2%) təşkil edir. Qaimə xərclərinin pay bölgünü 50% səviyyəsində qəbul edirik. Onda K əmsalının qiymətini hesablayaq:
İntellektual xidmətlərdə bir işçi yerinə düşən aylıq gəliri hesablayaq:
d1=1336 manat qəbul edirik.
Xidmət mərkəzinin aylıq ümumi gəlirini hesablayaq:
Bir işçi yerinə düşən aylıq ümumi gəlirin dinamikasının dəyişməsinə aid bir nümunəni nəzərdən keçirək (cədvəl ).
n=5; 10; 15; 20; 25; 30; 35; 40; 45; 50 və T=24 ay olarsa,
Cədvəl 6.1
n
|
5
|
10
|
15
|
20
|
25
|
30
|
35
|
40
|
45
|
50
|
d1
|
4754
|
2786
|
2130
|
1800
|
1605
|
1475
|
1380
|
1310
|
1255
|
1212
|
Əsas işçilərin aylıq əmək haqqını C1=400 manat, inzibati heyyətin aylıq əmək haqqını C2=600 manat qəbul etsək vəziyyət aşağıdakı kimi dəyişəcəkdir (cədvəl ).
Cədvəl6.2
n
|
5
|
10
|
15
|
20
|
25
|
30
|
35
|
40
|
45
|
50
|
d1
|
7185
|
4357
|
3416
|
2945
|
2662
|
2475
|
2340
|
2240
|
2160
|
2100
|
7.3 İntellektual xidmət tariflərinin təyin edilmə metodikası
İntellektual xidmətlərdən nəzərdə tutulan gəlirləri və məənfəti əldə etmək üçün tələb edilən xidmət tariflərini müəyyən edək (yəni uğurlu 3 dəqiqəlik sorğunun qiyməti). Qarşıya qoyulan məsələnin həlli üçün istifadə edən riyazi modeli təyin etmək üçün bir nümunəni nəzərdən keçirək. Fərz edək ki, intellektual xidmətlərdə n=30 işçi yeri olmalıdır. Mərkəzin 30 gün hər gün 24 saat (iki növbəli iş rejimi) işləməsi nəzərdə tutulur. İntellektual xidmətdə iki növbəli xidmət rejimində maksimal məşğulluq vaxtını (iş müddətini) hesablayaq:
dəqiqə
Bu şərt daxilində bir işçi yerinə düşən aylıq gəliri hesablayaq:
d1=14400.0,25=3600 manat
D=n.d1=30.3600=108000 manat
Yəni mərkəzdə üç dəqiqəlik tarif üçün 0,25 manat qəbul edilsəydi, 30 işçi yerinə malik mərkəzin təşkilinə qoyulan investisiya 10 aya geri qaytarıla bilərdi (10800>100 000 manat).
Fərz edək ki, mərkəzdə 3 dəqiqəlik tarif 0,25 manat deyil, 0,2 manat qəbul edilmişdir. Bu şərt daxilində işçi yerinə düşən aylıq gəliri hesablayaq:
d1=14400.0,2=2880 manat
D=n.d1=2880.30=864.00 manat.
Bu tarifi qəbul etmək olmaz, çünki ilkin investisiyanı geri qaytarmaq üçün artıq 30 işçi yeri deyil, 35 işçi yeri tələb edilir (n.d=2880.35=110 800m). İntellektual xidmətdə kompüter telefoniyası tədbiq edilsəydi və tarif 3 dəqiqəlik deyil, 2,5 dəqiqə qəbul edilsəydi vəziyyət aşağıdakı kimi olardı:
d1=17280.0,2=3456 manat
D=d1.n=30.3456=103680 manat.
Bu tarifi qəbul etmək olar.
Fərz edək ki, investor genişzolaqlı xitmətlərin qurulmasına sərf edilən ilkin investisiyanın T=24 aya geri qaytarmaq şərtini qoymuşdur. Əvvəlki əmək haqqı fondu saxlanılmaqla bir işçi yerinin aylıq gəlirini(xüsusi gəlir) hesablayaq:
d1=1475 manat qəbul edirik.
Onda ümumi gəlir D=n.d1=30.1475=44250 manat olar.
Yəni 24 aya qoyulan investisiya geri qaytarıla bilməz.
Əgər 30 işçi yeri genişzolaqlı xitmətlərin qurulmasına sərf edilən ilkin investisiya üç dəfə yəni 25 000 manat deyil, məsələn 85000manat olsaydı, digər şərtlər saxlanılmaqla, bir işçi yerindən əldə edilən aylıq gəliri hesablayaq (85/30=2,830 manat).
d1=1570 manat qəbul edirik.
Bu halda yaranan fərq :
Dd1= d2-d1=1570-1435=95 manat olardı.
Fərz edək ki, intellektual xidmət mərkəzinə daxil olan sorğuların sayı (mərkəzin yüklənməsi) xeyli azaldığı üçün mərkəzdə n=30 deyil, n=10 işçi yeri daim məşğul edilir.
Yuxarıdakı şərt daxilində bir işçi yerinin aylıq gəlirini hesablayaq
d1=2712 manat qəbul edirik.
Yəni mərkəz dəfə.çox gəlir əldə edə bilərdi (mərkəzin məhsuldarlığı 72% artıq olardı).
Bir uğurlu zəngin minimal davametmə vaxtı nəzərə alınmaqla, nəzəri olaraq intellektual xidmətlərin gəlirlik vaxtını qiymətləndirmək olar. Belə ki, H=24 saat (ikinövbəli iş rejimi) M=30 gün olarsa, mərkəzin səmərəlilik həddinin nəzəri vaxt sərviyyatının maksimal qiymətini hesablamaq olar.
t=tmaks.=60.H.M=60.24.30=43200 dəqiqə
burada H – intellektual xidmətlərin aylıq iş saatını, M- aylıq iş günlərinin sayını, ℓ- nəticəli zəng üçün təklif edilən taarifi (manatla), τ - nəticəli zəngin orta davametmə vaxtı, t- mərkəzin aylıq ümumi iş saatını (məşğulluq vaxtını) göstərir.
Aparılmış təhlillərin nəticəsində bir fikrə gəlmək olar ki, intellektual xidmətlərin iqtisadi səmərəlilik kriteriyasını (yəni bir işçi yerinə düşən aylıq gəlir), azad bazar münasibətlərinə uyğun olaraq hesablamaq üçün, aşağıdakı riyazi model təklif edilə bilər:
Məsələn, ℓ=0,25 man; τ = 2 dəqiqə olarsa
olacaqdır.
Alınan son nəticə onu göstərir ki, qoyulan 100000 manatlıq investisiyanı ödəmək üçün intellektual xidmətlərdə n=30 deyil, 23 nəfər kifayət edir (n=100000:4320=23).
Nəzəri olaraq bu halda bir işçi yeri d1=2880 manat gəlir gətirməli idi. Lakin qoyulan tarif bunun 4320 manat (ή=1,5 dəfə artıq, məhsuldarlıq 50% artıq olacaqdır) olduğunu göstərmişdir. Deməli, mərkəz həqiqətən T=10 aya, n=30 deyil, artıq n=23 nəfərlə ilkin investisiyanı artıqlaması ilə geri qaytarmağa imkanı olacaqdır
| 