|
Mundarija kirish I. Asosiy qism
|
| bet | 10/15 | | Sana | 15.05.2024 | | Hajmi | 343,88 Kb. | | #235753 |
Bog'liq Avazov Abbos loyiha ishiEkologiya
Tabiat bilan inson o‘zaro muyyan qonunlar asosida munosabatda bo‘ladi va ekologik xavfsizlik muammosi milliy va mintaqaviy doiradan chiqib, butun insoniyatning umumiy muammosiga aylangan. Bu qonunlarni buzish ushlab bo‘lmas ekologik falokatlarga olib keladi.
Hozirgi vaqtda jahonda fan – texnika taraqqiyoti jadal rivojlanishi bilan tabiiy zahiralaridan xo‘jalik maqsadlarida tobora ko‘proq foydalanilmoqda. Buning ustiga dunyo aholisi yildan yilga o‘sib borib ko‘proq miqdorda oziq – ovqat, yoqilg‘i, kiyim – kechak va boshqalarni ishlab chiqarishda talab qilinmoqda. Bu esa o‘rmonlar egallab turgan maydonlarning jadal suratlarda qisqarishiga tuproqlarning buzilishiga atmosferaning buzilishiga yuqori qatlamlarida joylashgan azon qatlamining yemirilishiga, yer havosining o‘rtacha harorati oshib ketishiga va boshqa salbiy xolatlarning kelib chiqishiga sabab bo‘lmoqda.
Ekologik xavfsizlik bugungi va ertasi uchun dolzarbligi va juda zarurligi eng muxim muammolar jumlasiga kiradi. Bu muammolar ommaviy tarzda xal etilsa, ko‘p jixatdan hozirgi turmushining ahvoli va sifatini belgilash imkoniyatiga ega bo‘ladi. Ma’lumki tabiatning xolati birdaniga va darxol yomonlashib qolmaydi. Bu jarayon uzoq vaqt davom etadi. Boshqacha qilib aytganda ekologik vaziyat asta sekin yomonlashib boradi.
Markaziy osiyo mintaqasida ekologik falokatning g‘oyat xavfli zonalaridan biri vujudga kelganligidan ochiq aytish mumkinki.
Hozirgi kunda O‘zbekistonda quyidagi asosiy ekologik muammolar mavjud.
Birinchidan yerning cheklanganligi va uning sifat tarkibi pasayishi bilan bog‘liq bo‘lgan xavf ortib bormoqda. Yerlarning ommaviy tarzda o‘zlashtirish, hatto sho‘rlangan va meloratsiyaga yaroqsiz yirik yirik, yaxlit maydonlarni ishga solish ana shunga olib keladi.
O‘zbekistonda noorganik meneral o‘g‘itlar gorbisitlar va petisitlarning qo‘llanilishi eng yuqori normadan ham o‘nlab barobar ortiq edi. Ular tuproqni,
daryo, ko‘l, yer osti suvlarini ifloslantiradi. Bundan tashqari yangi yerlardan foydalanishda zarur texnologiyalarga rioya qilinmaydi. Hamma joylarda paxtakor nazoratisiz sug‘oriladi. Tuproqning namligi kuchayib ketadi. bu esa uning qayta sho‘rlanishiga olib keladi.
Tuproqning har hil sanoat chiqindilaridan, sanoat usulida qayta qayta ishlash moslamasi qilinmagan. Yagona Toshkent maishiy chiqindilar tajriba zavodi 1991 yildagina ishlay boshladi.
Radioaktiv ifloslanish ayniqsa katta xavf tug‘dirmoqda. Navoiy viloyatidagi qoldiqlar saqlanayotgan joy ekologik jixatdan xavfli ifloslantirish o‘chog‘i hisoblanadi. Bu yerdagi radioaktiv qumni shamol uchirishi mumkin.
Ikkinchidan, O‘zbekistonning ekologik xavfsizligi nuqtai nazardan qaraganda suv zaxiralarining shu jumladan yer osti va yer usti suvlarining keskin taqchilligi, hamda ifloslanganligi katta tashvish tug‘dirmoqda.
Suv zaxiralarining sifati eng muxim muammolaridan biridir. 1960 yillardan boshlab Markaziy Osiyoda yangi yerlar keng ko‘lamda o‘zlashtirildi. Daryo suvlarining ifloslanishi ekologik, gigiyena, sanitariya – epideminologiya vaziyatini ayniqsa daryolarining quyi oqimlarida yomonlashtirilmoqda. Ikkinchi tomondan daryo suvlarining tarkibida tuzlarning mavjudligi Amudaryo, Sirdaryo, Zarafshon va boshqa daryolarning dastalarida tuproqning sho‘rini kuchaytirmoqda. Bu esa qo‘shimcha meloratsiya ishlarini amalga oshirishda zarur tizimlarni barpo etish va tuproq sho‘rini yuvishda yaqqol sezilmoqda.
Uchinchidan Orol dengizining qurib borish xavfi g‘oyat keskin muammo aytish mumkinki milliy kulfat bo‘lib qoldi.
1911 – 1962 yillarda Orol dengizining sathi eng yuqori nuqtada bo‘lib 53,3m. ni, suvning xajmi esa 1064 kub, killometrni va menerallashuv darajasi bir metr suvda 10 – 11 grammni tashkil qilgan edi.
Dengiz transporti baliq xo‘jaligi, iqlim sharoiti jixatidan katta ahamiyatga ega bo‘lgan. Unga har yili Sirdaryo va Amudaryodan 56 kub kilometr suv kelib qo‘shilar edi.
1994 yilga kelib Orol dengizidagi suvning sathi 32,5 metrga, suv xajmi 400 kub kilometrdan kamroqqa, suv yuzasining maydoni esa 32,5 ming kvadrat kilometrga tushib qoldi. Suvning menerallashuvi esa 2 barobar ortdi.
Bularning hammasi Orol bo‘yi iqlimining o‘zgarishiga olib keldi. 1980 yildan boshlab Orol baliq ovlashga yaroqsiz bo‘lib qoldi.
To‘rtinchidan havo bo‘shlig‘ining ifloslanishi, ham respublikada ekologik xavfsizlikka solinayotgan taxdiddir. Mutaxasislarning ma’lumotlariga qaraganda har yili Respublikaning atmosferasiga solinayotgan taxdidi 4 mln. tonnaga yaqin zararli moddalar qo‘shilmoqda. Shularning yarimi uglerod oksidiga to‘g‘ri keladi, 1,5% ini ulevodorod chiqindilari, 14% ini oltingugurt qo‘sh oksidi, 9% ini ozot oksidi, 8% ini qattiq moddalar tashkil qiladi va 4% ga yaqin o‘ziga hos o‘tkir zaxarli moddalarga to‘g‘ri keladi. Atmosferaga uglerod yig‘indisining ko‘payib borishi natijasida o‘ziga hos keng qo‘lamdagi issiqxona effekti vujudga keladi.
Osiyo mintaqasida joylashgan O‘zbekiston Respublikasida tez – tez chang bo‘ronlarni kuzatib turuvchi, atmosferani chang to‘zonga yo‘lg‘atuvchi qoraqum va qizilqum saxrolaridek yirik tabiiy manbalar mavjud. So‘ngi 10 yillarmoboynida Orol dengizining qurib borishi tufayli chang va tuzlar ko‘chadigan yana bir tabiiy manba paydo bo‘ldi.
1980 yillarning boshlarida qo‘shni Tojikiston Respublikasida alyuminiy zavodi ishga tushirilishi bilan O‘zbekistonning Surxandaryo viloyatiga qarashli ko‘plab tumanlarida ekologik jixatdan tang ahvol vujudga keldi. Zavod atmosferaga ko‘p miqdorda ftorli vodorod uglerod oksidining, oltingugurt tazini azot oksidlarini chiqarib tashlamoqda.
Vohaning yuqori qismida Tojikistonning O‘zbekiston bilan chegarasida joylashgan zavodning chiqindilari, tog‘dagi voha tomonga esadigan shamol bilan uydan uzoqlarga, asosan vohaning bir qator tumanlariga, jumladan Sariosiyo, Uzun, Denov, Oltinsoy tumanlari xududlariga tarqalmoqda. Bo‘lajak texnolog va muxandislardan ilmiy – amaliy masalalarni yechish jarayonida ekologik ong va fikrlash qobiliyati tarbiyalanib shuningdek takomillashib borishi kerak.
Shuningdek kelajak 10 yillar, xatto 100 yillardan so‘ng ro‘y berishi mumkin bo‘lgan o‘zgarishlarni ham oldindan bila olishi kerak.
Atmosferaga tashlanayotgan gaz – chang chiqindilari va ularni tozalash usullari
jadval №1
Atmosferaga tashlanayotgan gaz yoki chang chiqindilaring manbalari
|
Gaz – chang chiqindilarining tarkibi %
|
Chiqindilarning miqdori m3/soat
|
Gaz – chang chiqindilar miqdori m3/s
|
Ch.M.Ch.
|
Qo‘llanilayotgan tozalash usullari, tozalagich jixozlari
|
Chang va gaz chiqindilarining rekuperatsiyasi
|
ggazsimon
|
chchang
|
Gazsimon atmosferaga tozalangamasdan tashlanayotgan
|
ttozalashga borayotgan chang
|
Changni ushlab qoluvchi
|
noorganik chang
|
10,5
|
4,9
|
10,5
|
4,9
|
0,34
|
Siklon filtrlari
|
-
|
Korxonaning (syex,bo‘limining) suv bilan ta’minlanishi
jadval №2
Suv bilan ta’minlash manbasi
|
Suvdan foydalanish m3/soat
|
Aylanma xarakatdagi suvning xajmi m3/soat
|
Toza suvni tejash
|
Loyixa bo‘yicha
|
aslida
|
Artskvajina
|
30,5
|
25,6
|
10,2
|
90
|
Shahar suv ta’minoti tarmog‘i
|
36,8
|
30,2
|
12,1
|
91
|
Oqava suvlar va ularni tozalash
jadval №3
Oqava suvlarning turi
|
Oqava suvining hajmi m3/soat
|
Iflosliklarning tarkibi ch/l
|
Tozalash usullari
|
Tozalagich moslama va uskunalar
|
Tozalangan suvning ishlatilish yo‘llari
|
Tozalanayotgan
|
Tashlab yuborilayotgan
|
Tarkibida zarrachalar, loyqalarlar bo‘lgan oqava suvlar
|
20,2
|
10,1
|
noorganik moddalar
|
mexanik
|
Filtr, gidrosiklon, tindirgich
|
Xo‘jalik ishlari uchun, texnik suv
|
Ishlab chiqarishda hosil bo‘layotgan qattiq chiqindilar va ularning utilizatsiyasi
jadval №4
|
Jarayon nomi
|
Chiqindilar turi
|
Tayyor mahsulotning birligiga to‘g‘ri keladigan chiqindilar miqdori
|
Chiqindilarning tarkibi
|
Chiqindilarning ishlatilishi
|
Ishlatilmaydigan chiqindilar va ularni zararsizlantirish
|
asosiy moddalarning miqdori
|
qo‘shimcha moddalarning miqdori
|
O‘zining korxonasida miqdori
|
Chetga sotilish miqdori
|
Donli xom ashyolarni tozalash
|
III kategoriya chiqindilar
|
0,7
|
80
|
21
|
0,7
|
-
|
Shahar maxsus transga
|
|
| |
