5320400 KI 2022-yil 19A
– 19 KT
Bet
O`zg.
Varaq
Hujjat
Imzo
Sana
SO
2
gazini tozalash. Kolchedanni kuydirib olingan kuyundi gazlari tarkibida SO
2
(16 %
gacha, odatda 7-9 %), O
2
(9-11 %), kuyundi changlari (200 g/m
3
), qaynovchi qatlamda
kuydirilganda kuyundi changlari asosan temir oksidi; ozroq temir sulfidi, mis sulfidi,
As
2
0
3
mishyak oksidi, SeO
2
selen oksidlarini ushlaydi. Bular katalizator «zaharlari»
bo'lib, katalizatorni tez yaroqsiz holga keltiradi.
Shuning uchun ham SO
2
barcha
qo'shimchalardan tozalanishi kerak. Kuyundi gazlari siklonlarda tozalanadi, so'ngra
gaz issiqligidan bug' hosil qilish uchun (gaz issiqligi 400°C bo'ladi), bug' qozonlariga
yuboriladi
va harorati ancha pasaygach, quruq elektrofiltrlar orqali o'tkaziladi. Bu
apparatlarning hammasi zavodning pech bo'limidajoylashgan bo'ladi. Kuyundi
gazlarning tarkibidagi qo'shimchalar siklon apparatidan o'tgach 20 g/m
3
qoladi. Qolgan
changlar juda mayda bo'lib, ular elektrofiltrdan o'tgach 0,1 g/m
3
qoladi, xolos.
SO
2
ni chang
zarrachalaridan hamda As
2
O
3
, SeO
2
lardan batamom tozalash
maqsadida, (ayniqsa, As
2
O
3
, SeO
2
lar katalizatorni qaytmas qilib zaharlaydi) gaz (SO
2
)
yuvuvchi minoralarda maxsus tozalanadi. Unda gaz ho'llanadi va 30—50°C
haroratgacha sovitiladi. Natijada gazda tuman, ya'ni juda mayda suv tomchilari hosil
bo'lib, kondensatsiyalanib ajralib chiqadi. Bu tomchilarda SO
2
va As
2
O
3
lar
erigan
bo'ladi. Shunday yo'l bilan katalizator zaharlaridan gaz batamom tozalangach, quritgich
minoralarda 93— 95% li sulfat kislotada quritiladi. So'ngra toza va quruq gaz kompressori
yordamida kontakt bo'limiga yuboriladi .
Oltingugurt (IV) oksidini kontakt usulida oksidlash. SO
2
ni SO
3
ga oksidlash sulfat
kislota ishlab chiqarishning eng asosiy bosqichidir. Shuning uchun ham sulfat kislota
ishlab chiqarishning bu usuli kontakt usuli deb ataladi. Kontakt bu to'qnashuv degan
ma'noni anglatib, SO2 gazning katalizatori bilan to'qnashuvini bildiradi. SO
2
ni kontakt
usulida SO
3
ga aylantirish geterogen ekzotermik katalizga tipik misol bo'la oladi. Bu
reaksiya gaz hajmini kamayishi bilan beradigan qaytar ekzotermik jarayonidir.
2SO
2
+O
2
=2SO
3
+189kj
Shuning uchun ham Le-Shatele pirinsipiga muvofiq
bu reaksiya muvozanat
haroratning pasayishi va bosimning ortishi bilan SO
3
hosil bo'lishi tomon siljiydi.
Ammo sulfat kislota ishlab chiqarishda yuqori bosim qo'llanilmaydi,
chunki SO
2
va
kislorodning konsetratsiyasi kuyundi gaz tarkibida 20% dan oshmaydi. Qolgan 80 %
5320400 KI 2022-yil 19A
– 19 KT
Bet
O`zg.
Varaq
Hujjat
Imzo
Sana
gaz azotdan iborat bo'lib, bunday aralashmaga yuqori bosim qo'llash bosimni hosil
qilish xarajatlarini qoplaymaydi.
Kontakt massasi har 4 yilda bir marta almashtiriladi.
Коntakt massaning yuqori
aktivligiga va unda maqbul haroratni saqlashga qaynovchi qavatli katalizatorli
apparatlardan foydalanilgandagina erishish mumkin. Bunday
apparatlarda qaynovchi
katalizator qatlamining eng yuqori issiqlik o'tkazuvchanligi, istalgancha mayda
zarrachali kontakt massasini qo'llash, istalgan harorat rejimi
berish mumkinligi kabi
eng muhirn xossalaridan to'liq foydalanish murnkin bo'ladi. Diametri 4-5 mm, bo'lgan
sharchali filtrlovchi turg'un (harakat qilmaydigan) katalizator qavatli apparatlar o'rniga
qaynovchi katalizator qatlamli apparatlar (yedirilishga chidarnli diametri 0,75-1,5 mm,
bo'lgan sharsimon katalizatorlar) qo'llanilmoqda .
