5320400 KI 2022-yil 19A
– 19 KT
Bet
O`zg.
Varaq
Hujjat
Imzo
Sana
I. NAZARIY QISM.
1.1
Sulfat kislotaning qo’llanilishi
Sulfat kislota xalq xo’jaligining hamma tarmoqlarida keng qo’llaniladi
va asosan
kimyo sanoatining eng muhim mahsuloti hisoblanadi. Shuning uchun ham sulfat
kislota ishlab chiqarish miqdori uzliksiz ortib bormoqda.
Sulfat kislota mineral
o’g’itlar, superfosfat va ammoniy fosfat ishlab chiqarishda ayniqsa kop ishlatiladi.
Masalan 1 tonna superfosfat (ftorapatitdan) olish uchun 600 kg 65% li sulfat kislota
sarflanadi. Umuman ishlab chiqarilgan sulfat kislotaning hammasi sarflanadi.
Umuman ishlab chiqarilgan hamma sulfat kislotaning yarmi mineral o’g’itlar ishlab
chiqarish uchun sarflanadi. Suyuq yoqilg’ilarni qayta ishlash, ya’ni kerosin, paraffin,
surkov moylarin hamda to’yinmagan uglevodorodlarni
oltingurgutli birikmalardan
tozalashda ko’p miqdorda sulfat kislota ishlatiladi. Sulfat kislotaning yarim mineral
o’g’itlar ishlab chiqarish uchun sarflanadi. Suyuq yoqilg’ilarni qayta ishlashda kerosin,
paraffin, surkov moylarin hamda to’yinmagan uglevodorodlarni oltingurgutli
birikmalardan tozalashda ko’p
miqdorda ishlatilib, sulfat birikmalarni sulfatlab
sulfokislotalar, turli bo’yoqlar olinadi. Bundan tashqari
sulfat kislota nitrolash
reaksiyasi bilan nitrobenzol, nitrosellyuloza va nitroglitserin
olishjda suvni tortib
oluvchi birikma sifatida ishlatiladi. U yana akkumulyatorlar tayyorlashda gazlami
quritishda,
kislotalarni konsentrlashda, nitrollash reaksiyalarida,
portlovchi moddalar
ishlab chiqarishda, ionitlarni regeneratsiyalashda va boshqa ko'pgina
sohalarda
ishlatiladi [5].
Sulfat kislota Rossiyada 1913- yilda 0,15
million tonna, ishlab chiqarilgan bo'lsa,
1990- yilga кейЬ 25 million tonnaga yetkazildi. O'zbekistonda sulfat kislota ishlab
chiqarish Ikkinchi jahon urushidan keyin boshlandi va 1950- yilda 73 ining tonna ishlab
chiqarildi. 1990-yilga kelib esa bu ko'rsatkich 2,5 million tonnaga yetkazildi [6].
Hozirgi kunda O'zbekistonda 4 ta sulfat kislota ishlab chiqarish korxonalari:
Chirchiq elektrokimyosanoat
ishlab chiqarish birlashmasi, Samarqand (1954- yil),
Oltintopgan (1965 yil) va Olmaliq (1980- yil) kimyo zavodlari ishlab turibdi [7].
