5320400 KI 2022-yil 19A
– 19 KT
Bet
O`zg.
Varaq
Hujjat
Imzo
Sana
CuO + H
2
SO
4
= CuSO
4
+ H
2
O
yoki ionli shaklda:
CuO + 2H+ = Cu
2+
+ H
2
O
Suyultirilgan sulfat kislota metallarning elektrokimyoviy kuchlanishlar qatorida
vodoroddan oldin turgan metallar bilan ozaro reaksiyaga kirishadi. Bunda vodorod
ajralib chiqadi va tuz hosil boladi [12].
Zn + H
2
SO
4
= ZnSO
4
+ H
2
Tenglamaning ionli shakli quyidagicha yoziladi:
Zn + 2H
+
= Zn
2+
+ H
2
Metallarning elektrokimyoviy kuchlanish qatorida vodoroddan keyin turgan
metallar suyultirilgan sulfat kislota bilan reaksiyaga kirishmaydi [13].
Konsentrlangan sulfat kislota odatdagi sharoitda kopchilik metallar bilan reakciyaga
kirishmaydi. Shu sababli, suvsiz sulfat kislota polat sisternalarda saqlanadi va tashiladi.
Ammo qizdirilganda konsentrlangan sulfat kislota deyarli barcha metallar (platina,
oltin va boshqalardan tashqari) bilan reaksiyaga kirishadi.
Bu jarayonda sulfatlar va sulfit angidrid hosil boladi, ammo vodorod ajralib chiqmaydi.
Bunday reaksiyada sulfat kislota oksidlovchi sifatida ta’sir etadi. Masalan,
konsentrlangan sulfat kislota mis bilan qoshib qizdirilsa, sulfat kislota misni oksidlab,
oraliq modda sifatida mis (II)-oksidga aylantiradi.
Kislotaning ozi qaytarilib, sulfit
angidridiga aylanadi:
Cu + H
2
SO
4
= CuO + H
2
SO
3
Hosil bolgan mis (II)-oksid sulfat kislota bilan oson reaksiyaga kirishib, tuz va suv
hosil qiladi:
CuO + H
2
SO
4
= CuSO
4
+H
2
O
Reaksiyaning umumiy tenglamasi yuqorida SO
2
olish tenglamasida keltirilgan edi.
Konsentrlangan sulfat kislota
organik moddalar - qogoz, yogoch, tola, shakar va
boshqalar tarkibidagi kimyoviy boglangan vodorod va kislorodni tortib oladi va
organik moddani komirga aylantiradi. Shakarning komirlanish reaksiya tenglamasi
quyidagicha boladi [14].
C
12
H
22
On+ H
2
SO
4
→ 12C + H
2
SO
4
+ 11H
2
O shakar kons.
5320400 KI 2022-yil 19A
– 19 KT
Bet
O`zg.
Varaq
Hujjat
Imzo
Sana
Sulfat kislota uchuvchan emasligi va kuchli kislota bo’lganligi
uchun quruq tuzlar
tarkibidan kuchsiz yoki uchuvchan kislotalarni siqib chiqaradi, masalan:
NaNO
3
+H
2
SO
4
= NaHSO
4
+ HNO
3
K
2
CO
3
+ H
2
SO
4
=K
2
SO
4
+ H
2
O+ CO
2
Konsentrlangan sulfat kislota kuchli oksidlovchi xossasiga ega, uning ta'sirida HI
va HBr kabi kislotalar (HCl bunday jarayonda qatnashmaydi) erkin galogenlargacha
oksidlanadi. Bunda oltingugurtning +6 oksidlanish darajasi +4 holatga (SO
2
gazi
ajralib
chiqadi) qadar qaytariladi. Yetarli darajada sulfat kislota (75% dan yuqori
konsentratsiyali) temirga ta'sir ko’rsatmaydi, bu holat quyuq, kislotani po’lat
shisternalarda saqlash yoki tashishda katta amaliy ahamiyatga ega. Konsentrlangan
sulfat kislota qizdirilganda kuchli qaytaruvchilar
ishtirokida S
-2
, S° va S+4 holatgacha
qaytariladi [15].
8Zn + 11H
2
SO
4
8ZnSO
4
+ H
2
S+ S + SO
2
+ 10H
2
O kons.
3S
6+
+ 16e → SO + S
2-
+ S
4+
Zn – 2e → Zn
2+
Sulfat kislota bilan metallar orasidagi reaksiya mahsulotlari sulfatlar, tarkibida
kristallgidrat suvi boigan mahsulotlar kuporoslar deb ataladi (masalan, CuSO
4
• 5H
2
O,
FeSO
4
• 7H
2
O mis hamda temir kuporoslari va boshqalar).
Kopchilik metallarning
sulfatlari suvda yaxshi eriydi, lekin CaSO
4
, PbSO
4
va BaSO
4
qatorida, ularning
eruvchanligi keskin kamayib boradi (BaSO4 amalda erimaydi).
Sulfat kislota
anorganik kislotalar, ishqorlar, tuzlar, mineral o’g’itlar, xlor ishlab chiqarish uchun
juda muhim xomashyodir. Shu bilan birga, neft mahsulotlarini zararli qoshimchalardan
tozalashda ham sulfat kislota ishlatiladi. Mashinasozlikda
metallning sirti boshqa
metall bilan qoplanishidan (xromlash; nikellash va boshqalardan) oldin sulfat kislota
bilan tozalanadi. Sulfat kislota portlovchi moddalar, sun’iy tola, boyoqlar,
plastmassalar va ko`pgina boshqa mahsulotlar ishlab chiqarishda ishlatiladi.
Akkumulyatorlarga sulfat kislota eritmasi quyiladi,
Laboratoriyada moddalarni
quritishda eksikatorga konsentrlangan sulfat kislota quyib ishlatiladi.
Olinishi: Sulfat kislota ikki xil usulda nitroza va kotakt usulda olinadi.Sulfat kislota
olishda asosiy xom ashyo pirit (FeS
2
), metal sulfidlari, oltingugurt hisoblanadi. Bu
