|
Bu sinfga mansub gormonlar lipid tabiatli polisiklik birikmalar bo‘lib, ularningstrukturasining asosida kondensatga (suyuq holga o‘tgan) aylangan, bir-biri bilan o‘zaro uchta to‘yingan olti a’zoli halqalar (A, B, C) va bitta to‘yingan besh a’zoli (D) halqadan iborat bo‘lgan siklopentanpergidrofenantrenli (steranli) yadroyotadi.
Steroidli molekulalarning birlamchistrukturasi va muhim joylanish konfigurasiyasiquyidagicha: e–ekvatorialli bog‘lar, siklogeksan halqasining asosiy manziliga (tekisligiga) parallel yotadi;a–aksialli bog‘lar, siklogeksanhalqasining asosiy tekisligiga perpendikulyar holda yotadi; α –(punktir chiziq) va β –oriyentasiyalar (to‘la chiziq) bilan tutashgan bo‘ladi. Steranli yadro steroidli gormonlar sinfini tuzilish va funksiyalar bo‘yicha polimorfli birligini ta’min etadi. Shu bilan birga, agar steran skleti ushbu sinfga mansub gormonlarni umumiyligini aniqlasa,ularning xususiyatlaridagi farqlarni esa sklet strukturasida nisbatan uncha katta bo‘lmagan modifikasiyalarni qo‘shish bilan aniqlanadi. Steroidli birikmalarsuvda nisbatan yomon eriydi, organik erituvchilar, moy vaoqsilli eritmalarda yaxshi eriydi. Gormonal steroidlar o‘zlarininglipofilligi va juda ko‘plab oqsilli eritmalarga yuqorio‘hshashligi tufayli plazmatik membranalar orqali yetarlicha engil o‘tadiva steroid-gen hujayralar tomonidan erkin sekresiya qilinadi hamda qondan reaksiya qiluvchi hujayra ichiga ttushadi.Teki (planar) strukturaga ega bo‘lgan ko‘plab boshqa siklik birikmalardan farqliravishda, steroidlar, ularning biologik faolligiga o‘z xususiyatlari bilan jiddiy ta’sir ko‘rsatuvchi uch o‘lchamlimahalliy konfigurasiya bilan xarakterlanadi. Steroid molekulasining geometrik shakli doimiy va halqalarning konformasiyasibilan hamda steranli yadroga birikkan vodorod atomlari, radikallar va funksionalli guruhlarni joylanishibilan aniqlanadi. Shuni qayd qilish kerakki, steroidlar optik jihatdan faol birikmalardir. Barcha tabiiy gormonlar D –qator hosilalaridir. Steroid gormonlar kompakt shu bilan birga murakkab o‘ralganstrukturaga ega bo‘lganligi sababli, uning ayrim qismlarini funksional rolini aniqlashancha mushkul. Steroid gormonlar sinfi o‘zigato‘rtta gipotetik steroidlarni, turli miqdorda uglerod atomlari saqlovchiperegnan (C21), androstan (C19), estran (C18) va xolestan (C27) singarihosilalar oilasini qamrab olgan.
|
