Bolg’a va kuvalda silliq, oval kesimli tutib turiladigan tomoni yo’g’onlashib boradigan shaklda
bo’lishi kerak.
Tutqich yuzasi silliq, tekis bo’lishi, yoriq va payraxalari bo’lmasligi kerak.
Egov, stameska, arra va boshqa shu kabi asboblar keyingi qismiga yorilib ketishning oldini
oluvchi metallar halqali tutqichlar o’rnatiladi. Tutqich uzunligi asbob o’lchamiga mos kelishi
ta’minlanadi.
Asbob og’irligi va o’lchami unda ishlovchi o’quvchining yosh xususiyatlariga mos bo’lishi
lozim.
Qayd etilgan asboblardan tutqichi bo’lmagan, nosoz bo’lgan holda foydalanish ta’qiqlanadi.
Metalga ishlov berishda uchqundan saqlanish uchun himoya ko’zoynaklari taqiladi. Ishlab chiqarish
ustalari himoya ko’zoynaklaridan foydalanishni nazorat qilishlari kerak.
Arralar to’g’ri kerilgan va charxlangan bo’lishi kerak. Arra tutqichlari mustahkam o’rnatilgan,
silliqlab tozalangan bo’lishi kerak. Randalash asboblari tekis, silliqlab tozalangan kolodkalarga ega
bo’lishi kerak. Kolodkaning keyingi qismi tumtoqlangan tutqichi silliqlangan bo’lishi kerak.
Randalash asbobi yo’nish qismi to’g’ri charxlangan, yog’och
kolodkaga mustahkam va zich
o’rnatilgan bo’lishi, yorilgan joylari va chuqurchalari bo’lmasligi kerak.
Gayka kalitlari, gayka va bolt kallaklari o’lchamiga to’g’ri kelishi, yorilgan joylari va
chuqurchalari bo’lmasligi kerak. Kalitlarni turli moslamalar bilan uzaytirish mumkin emas. Qo’lda
tashiladigan yuk bilan ishlashga mashg’ulot vaqtining 3/1 qismi sarflanganda uning og’irligi
mehnat qonunchiligiga ko’ra 15 yoshdagi o’g’il bolalar uchun 8,2 kg dir.
O’quv ustaxonalarining tabiiy va sun’iy yoritilish darajasi maktab uchun belgilangan talabga
javob berishi lozim. O’quv xonalarida yorug’lik chap tomondan tushishi, o’quv-ishlab chiqarish
xonalarining ish o’rinlari esa texnologik talab asosida tashkil qilinishi lozim.
Yog’och va metallga ishlov berish ustaxonasida gorizontal yuzalarning poldan 0,8 m
balandlikdagi satxda yoritilganlik lyuminessent lampa uchun - 300 lk, cho’g’lanma lampa, uchun
150 lk, tikuv ustaxonasida lyuminessent lampa uchun - 400 lk, cho’g’lanma lampa, uchun 200 lk,
o’quv
ustaxona, yo’laklarda (polda) 100 lk va 50 lk bo’lishi lozim. Eshik va boshqa yorug’lik
o’tkazuvchi tuynuklarni buyum, uskuna, material va boshqalar bilan to’sib qo’yish ta’qiqlanadi.
Deraza yonida buyum va materiallarning joylashtirilishi ustaxonaning tabiiy yoritilishiga xalaqit
bermasligi kerak. Ustaxonadagi uskunalar ish o’rnini yorug’likdan to’sib qo’ymaydigan qilib
o’rnatiladi.
Deraza oynalari yilda kamida ikki marta tozalab turilishi, tutun va chang ko’proq chiqadigan
xonalarda ularning ifloslanishiga qarab yiliga kamida 4 marta tozalanishi lozim.
Ustaxona binoning qaysi qavatida joylashishidan qat’iy nazar deraza oynalarini yuvishga
o’quvchilarni jalb qilish ta’qiqlanadi. Oynalar deraza romida mustahkam o’rnatilgan bo’lishi va
tushib ketishning oldi olingan bo’lishi kerak. Daraxtlarning o’sib ketgan shoxlari oynani to’sib
quymasligi uchun ular o’quv binosidan kamida 10 m masofada o’tqaziladi.
Bino yaqinida
o’sayotgan daraxtlar har yili bahor faslida butab turiladi.
Sun’iy yoritish umumiy yoki kombinattsiyalashgan (umumiy va mahalliy) bo’lishi mumkin.
Faqat mahalliy yoritish bilan cheklanishga yo’l quyilmaydi. Umumiy yoritish lampalari poldan
kamida 3 metr balandlikda joylashtiriladi.
Ishdan chiqqan yoritkich yoki o’tkazgichlar shu vaqtning o’zida almashtirilishi yoki
sozlanishi lozim. Lampa, o’tkazgich, saqlagichlarni almashtirish elektromontyor tomonidan
bajariladi. Bu ishlarni bajarish o’quvchilarga topshirilmaydi.
Yoritish uskunalarning elektr qismi elektr uskunalarni o’rnatish qoidalariga javob berishi
talab qilinadi. O’quv-ishlab chiqarish ustaxonasi va yordamchi xonalar havo almashtirish va isitish
tizimi bilan jihozlangan bo’lishi kerak. Havo almashtirish tabiiy, harorat va havo tarkibini ta’minlab
berishi lozim.
Metal va yog’ochga ishlov berish ustaxonalarida havo almashinuvi 1 kishiga 20 m
3
/soat ni
tashkil qilishi kerak. CHang ajralib chiqishi bilan bog’liq ishlab chiqarish jarayonlar (elektr charx,
pardozlash dastgohi) uning chiqib ketishi yoki tutib qolinishini ta’minlovchi moslamalar bilan
ta’minlanadi.
Havo almashtirish uskunalari hamma vaqt ishchi holatda bo’lishi,
ularni ishlatish uchun
javobgar shaxslarning doimiy nazoratida bo’lishi lozim. Havo almashtirish uskunalari rejali
ravishda ta’mirlab, rostlab turilishi, davriy sanitariya va texnik sinovdan o’tkazilib, ishlarning
barchasi maxsus daftarga qayd etib boriladi. O’quv va o’quv-ishlab chiqarish ustaxonalarida metall
radiatorli markaziy isitish tarmog’idan foydalanish tavsiya etiladi.
Isitish haroratining bir me’yorda bo’lishi, rostlab turish imkoniyatining bo’lishi, umumiy
tarmoqqa ulash yoki uzish uskunalarining ishchi holatda bo’lishi talab qilinadi.
O’quv va o’quv-ishlab chiqarish ustaxonalarini isitish maqsadida vaqtinchalik cho’yan pechlar
yoki texnik talablarga javob bermaydigan boshqa uskunalardan foydalanish ta’qiqlanadi. Metalga
ishlov berish ustaxonada optimal temperatura 15-16
0
S, yog’ochga ishlov berish ustaxonada 14-15
0
S
bo’lishi lozim.
Eshiklar majburiy yopilishni ta’minlovchi moslama (prujina, pnevmatik qurilma va b.) ga ega
bo’lishi kerak. Yogochga ishlov berish o’quv ustaxonalarini jihozlashda duradgorning ish o’rnini
to’g’ri va har tomonlama to’liq tashkil etishga alohida e’tibor beriladi. CHunki o’quvchilarning
o’zlariga topshirilgan ishlarni erkin va qulay, aniq va yaxshi sifatli qilib bajarishlari ish o’rnining
to’g’ri tashkil etilishiga ko’p jihatdan bog’liq.
Duradgorlikda bajariladigan ish turlarini erkin bajarish imkonini
beradigan barcha turdagi
asbob-uskuna va moslamalar bilan jihozlangan, ishni bajarish tartibini ko’rsatuvchi texnik hujjatlar
hamda buyum tayyorlash uchun kerak bo’lgan yog’och materiallar bilan ta’minlangan yogochga
ishlov berish o’quv ustaxonasining bir qismi
duradgorlik ish o’rni deb ataladi.
Duradgorlik ish o’rnining asosini dastgoh (duradgorlik verstagi) tashkil etadi. Buylama va
ko’ndalang tiskilardan, ponalar o’rnatish uchun teshiklar ochilgan ish taxtasi va asbob-uskunalar
qo’yish uchun moslangan bo’ladi.
Har bir ish o’rniga tegishli individual asbob-uskunalar, yog’och
materiallar, dastgohni
xavfsizlik texnikasi qoidalariga amal qilgan holda tartibli o’rnatiladi. Dastarra, randa, iskana, bolg’a
kabi asboblarning dastalari ishlovchiga qaratilib teriladi.
Individual asboblarni devorga osilgan maxsus asboblar tokchasiga yoki dastgoh oyoqlarini
biriktiruvchi boylama kashaklarga taglik taxta o’rnatib, unga terib quyilishi mumkin.
Dastgohdan foydalanib arralashda arralanadigan taxta materialning uzun- qisqaligiga, enli-
ensizligiga qarab tilish va qirqish turli hollarda olib boriladi.
Qisqa va ensiz yog’och taxtalarni arralashda ular buylama tiskiga qistirib olinadi. Enlik
taxtalar ish taxtasi ustidagi ponalar orasiga o’rnatib tilinadi. Bu holda taxtaning tilib olinadigan
qismi ish taxtasidan chetga chiqarib o’rnatiladi.
Uzun o’lchamdagi taxta materiallar ish taxtasi ustida qo’zg’almas ponaga tirab arralanadi.
Taxtalarni randalashda ularning uzun-qisqaligiga qarab ko’chirib
olib quyiladigan ponalar
orasiga o’rnatiladi. Taxtani ponalar orasiga o’rnatishda buylama tiskini ketinga qarab masofadan
ortiq surmaslik kerak (4-rasm). Aks holda surish vinti rezbasi uzilib, tiski ishdan chiqishi mumkin.
Agar randalanadigan taxta ponalar orasiga sig’masa, pona oldingilarga ko’chirib o’rnatiladi.
Enlik taxtalarning cheti (qirrasi) ko’ndalang tiskiga o’rnatilib randalanadi.
Taxtaning ikkinchi uchi yon ponalar yoki maxsus tirgaklar ustiga qo’yiladi.
3
“Kasb ta’limi praktikumi” G’.M.Abduqodirov T:. 2012 “Sharq” 34 bet
Uyish-teshish ishlarini bajarishda teshiladigan taxta material ish taxtasi ustiga ponalar orasiga
o’rnatilib, boylama tiski yordamida qotirib qo’yiladi. Teshik ochishda dastgoh ish taxtasi o’yilib
qolmasligi maqsadida teshiladigan taxta ostiga ehtiyot taxtasi o’rnatib olish tavsiya etiladi.
Extiyot taxtachasi oddiy yoki presslangan faneradan tayyorlanib, uning ikki uchiga qarama-
qarshi tomondan reykachalar mixlanadi. Ehtiyot taxtachasidan foydalanib arralab qirqish va o’yish-
teshish ishlari olib boriladi.
Extiyot taxtachasidan foydalanib arralab qirqish ishlarini olib borish buylama tiskiga qistirib
arralashga qaraganda ancha qulay. Bu taxtani boylama tiskiga qistirib o’rnatish va undan bo’shatib
olish ishlaridan holi qiladi.
Extiyot taxtachasidan foydalanib uyish-teshish ishlari olib borilganda verstakning ish taxtasi
uyilish-eyilishdan saqlanadi. Natijada uning sifati buzilmaydi, xizmat muddati ortadi.
