28
mulk shaklidan qat`iy nazar korxonalarda muhofaza qilishni tashkil etishning
yagona tartibini belgilaydi hamda fuqarolarning sog`ligi va mehnatini muhofaza
qilishni ta`minlashga qaratilgan.
2. Ish va dam olish tartibi
Dam olish va ish jarayoni to`g`ri takrorlanib turishi shikastlanishlar oldini
olishning birdan bir asosiy shartidir.
Kishining ish qobiliyati uning sezgirligiga, ishlab chiqarishdagi har xil xavfli
va zararli omillarga ta`sirchanligiga, ish jarayonining uzluksizligiga bog`liq.
Agar kishi kun mobaynida uzluksiz ko`rsatilgan vaqtdan ortiqcha ishlasa,
unda jismoniy charchash bilan bir qatorda ruhiy charchash ham paydo bo`lishi
mumkin. Buning ustiga ishchiga uzoq vaqt mobaynida juda ko`p qarorlar qabul
qilish yoki juda ko`p asboblarning ko`rsatkichlariga qarash to`g`ri kelsa, unda
ruhiy charchash jismoniy charchashdan oldin kelishi mumkin. Ish joyida shovqin,
titrash, gaz, chang va nurlanishning bo`lishi ruhiy charchashni tezlashtiradi va
kishining noto`g`ri harakat qilishiga, shikastlanishiga yoki avariya holatiga olib
kelishi mumkin. SHuning uchun ma`muriyat ish va dam olish tartibiga qat`iyan
rioya qilishi kerak.
3. O`smirlar mehnatini muhofaza qilish
Respublikamizda yoshlarni ijtimoiy foydali mehnatga jalb qilish, ularni
ishga joylashtirish masalalariga katta e`tibor berilmoqda. O`smirlarni ishga qabul
qilishdagi kafolatlar O`zbekiston Konstitutsiyasi 239-moddasida quyidagicha qayd
etilgan.
O`smirlar doimiy ishga 16 yoshdan qabul qilishga ruxsat etiladi, ayrim
hollarda 15 yoshga to`lgan shaxslar ota-onasidan birining roziligi bilan ishga qabul
qilinishi mumkin.
YOshlarni mehnatga tayyorlash maqsadida umumta`lim maktablari, kasb-
hunar kollej o`quvchilarini 14 yoshga to`lganlaridan keyin ota-onasidan birining
yoki ular o`rnini bosuvchi shaxsning roziligi bilan o`smirlarning sog`ligiga va
kamol topishiga ziyon yetmaydigan va ta`lim olish jarayonini buzmaydigan yengil
29
ishlarni, o`qishdan bo`sh vaqtlarida bajarish uchun ishga qabul qilishga yo`l
qo`yiladi. (77-modda).
16 dan 18 yoshgacha o`smirlar uchun bir ish haftasidagi ish soati 36 soat,
15-16 yoshda esa 24 soatgacha qisqartilgan. O`quv yili mobaynida ishlaydigan
o`quvchilar uchun, 14 dan 16 yoshgacha bo`lganlarga 2 soat, 16 dan 18 yoshgacha
bo`lganlarga 3 soat ish soati belgilangan (242-modda). 18 yoshga to`lmagan
o`smirlarni ish vaqtidan tashqari dam olish kunlari ishga jalb qilish mumkin emas
(245-modda). 16-18 yoshdagi o`smirlar uchun tashiydigan va siljitadigan yukning
og`irligi o`g`il bolalar uchun 13 kg, qizlar uchun 7 kg dan ortiq bo`lmasligi kerak.
O`smirlar uchun uzluksiz tashiydigan va siljitadigan yukning miqdori 4,1 kg dan
ko`p bo`lmasligi lozim, 14-15 yoshdagi o`smirlar uchun esa me`yor 2 martagacha
kamaytiriladi. (San K va M N 0052-96).
